Οι σχέσεις ανάμεσα στα αδέρφια χαρακτηρίζονται τις περισσότερες φορές από έντονα και αντικρουόμενα συναισθήματα: αγάπης και μίσους, αφοσίωσης και αντιζηλίας. Οι καβγάδες και οι διαφωνίες παρατηρούνται συχνά, η επιθετικότητα και η ανταγωνιστικότητα εκδηλώνονται σε πολλές δραστηριότητές τους.
Η έκφραση των δύσκολων αυτών συναισθηματικών καταστάσεων αποτελεί όμως και έναν σημαντικό τρόπο αλληλεπίδρασης μεταξύ τους. Μέσα από τους τσακωμούς, όσο και αν φαίνεται παράδοξο, τα αδέρφια επικοινωνούν συναισθηματικά αλλά και σωματικά. Παράλληλα, μαθαίνουν να διαχειρίζονται την ψυχική τους ένταση, να διαπραγματεύονται τις επιθυμίες και τις επιδιώξεις τους, να διεκδικούν τα δικαιώματά τους, να συνυπάρχουν με τους άλλους με όλες τις πιθανές ματαιώσεις που επακολουθούν.
Οι τσακωμοί με τα αδέρφια αποτελούν πράγματι ένα πολύτιμο «σχολείο», ένα πεδίο κοινωνικής μάθησης και τριβής δεξιοτήτων που θα αποβούν απαραίτητες σε όλα τα μετέπειτα στάδια της ζωής τους.
Τα δεδομένα όμως αλλάζουν όταν οι διαρκείς αντιπαραθέσεις και αψιμαχίες μεταξύ των αδερφών υποδεικνύουν βαθύτερα δυσλειτουργικά μοντέλα συμπεριφοράς μέσα στην οικογένεια.
Αποφυγή συγκρούσεων
Οι γονείς μπορεί συχνά να «αποφεύγουν» και να μην επιτρέπουν με κανένα τρόπο την εκδήλωση εντάσεων και συγκρούσεων μεταξύ των παιδιών τους και έτσι ουσιαστικά να «συμβάλλουν» στη μεγιστοποίησή τους. Στις περιπτώσεις αυτές διακατέχονται οι ίδιοι από απωθημένα συναισθήματα θυμού και επιθετικότητας και επιδεικνύουν μια ιδιαίτερη ευαισθησία στην εκδήλωση οποιασδήποτε μορφής επιθετικότητας μέσα στο σπίτι. Οι καβγάδες των παιδιών τούς υπενθυμίζουν εντάσεις που είχαν βιώσει οι ίδιοι στην πατρική τους οικογένεια, τσακωμούς μεταξύ γονέων ή αδερφών που τους είχαν πληγώσει και τραυματίσει ιδιαίτερα καθώς μεγάλωναν. Έτσι δεν «αντέχουν» την αναβίωση τέτοιων εντάσεων μέσα στο σπίτι, αλλά και την επαφή με το δικό τους εκνευρισμό και έντονο θυμό όταν διαδραματίζονται παρόμοιες σκηνές.
«Δεν βλέπουν»
Στις περιπτώσεις αυτές τα παιδιά μπορεί να αρχίσουν να εκδηλώνουν κρυφά την επιθετικότητά τους, είτε όταν οι γονείς δεν είναι παρόντες, είτε με έμμεσους τρόπους. Οι γονείς όμως «δεν βλέπουν» τα πειράγματα των παιδιών που έχουν ξεπεράσει πια τα όρια, τα χτυπήματα που καταλήγουν σε επικίνδυνες βολές, τις προσβολές που ντροπιάζουν ανεπιστρεπτί την αυτοεκτίμησή τους και στις οποίες απαιτείται να παρέμβουν δυναμικά προς οριοθέτηση της κατάστασης. Τα θεωρούν όλα «απλά» παιδιάστικα πειράγματα που θα «περάσουν», αθώες χειρονομίες, τίποτα «κακό» ή «ανησυχητικό» που θα καταλαγιάσει όταν με τον καιρό τα παιδιά ωριμάσουν… Ο χειρισμός αυτός βέβαια εντείνει περισσότερο τα πράγματα και καταλήγει σε εσωστρεφή στάση των παιδιών έναντι των αρνητικών τους συναισθημάτων αλλά και ενοχοποίηση. Παράλληλα, οδηγεί και σε «μυστικούς» και «απαγορευτικούς» τρόπους έκφρασης της επιθετικότητας εκ μέρους των παιδιών, απουσία πάντα των γονέων, συνθήκη που κατά κανόνα παραβιάζει σημαντικούς κανόνες ασφάλειας κατά τη διάρκεια των παιχνιδιών τους.
Διακρίσεις
Η διάκριση ή η εύνοια που υποδεικνύει ο γονιός ασυνείδητα σε ένα παιδί αποτελεί έναν άλλο σημαντικό παράγοντα διακίνησης έντασης ανάμεσα στα αδέρφια. Τα παιδιά αγωνίζονται πάντα «δια ροπάλου» για κάτι εξαιρετικά πολύτιμο για τα ίδια: την αγάπη και την αφοσίωση των γονιών τους. Κάθε αφορμή που αμφισβητεί αυτή την πεποίθηση διακινεί έντονο άγχος, αβεβαιότητα, αμφιθυμία την οποία απευθύνουν στον ευκολότερο «στόχο» τους: τον αδερφό ή την αδερφή. Σε οικογένειες που λειτουργούν εξισορροπιστικά, κάθε παιδί ευνοείται και επιβραβεύεται για διαφορετικά στοιχεία της προσωπικότητάς του, σε διαφορετικές στιγμές της ζωής του και για διαφορετικούς λόγους κάθε φορά, έτσι ώστε συνολικά κανένα παιδί να μην επισκιάζεται!
Οι γονείς συχνά συνειδητοποιούν τη διατάραξη των ισορροπιών αυτών και προσπαθούν να δράσουν αντισταθμιστικά. Όταν δεν συμβαίνει αυτό, δυσλειτουργικοί ρόλοι αρχίζουν να διαμορφώνονται και το παιδί «παγιδεύεται» σε στερεότυπους και άκαμπτους ρόλους συμπεριφοράς τους οποίους νιώθει και ότι δεν μπορεί να αλλάξει: του «καλού» ή του «κακού», του «αγαπητού» ή «μη αγαπητού», του «εκνευριστικού» ή του «συμπαθή» κοκ. Η δυναμική αυτή διακινεί βέβαια περαιτέρω ένταση ανάμεσα στα αδέρφια και οι συγκρούσεις μεγεθύνονται.
Συγκρούσεις γονεϊκού ζευγαριού
Τέλος, οι τσακωμοί μεταξύ αδερφών αντανακλούν συχνά τα αισθήματα επιθετικότητας αλλά και τα προβλήματα που επικρατούν στο γονεϊκό ζευγάρι. Τα παιδιά παρατηρούν τη ζωή των γονιών τους και αντιγράφουν, αναπαριστούν και πολλές φορές εκφράζουν τα προβλήματα ή τα συναισθήματα που επικρατούν μεταξύ τους. Πολλές φορές στρέφονται στα αδέρφια για καταφύγιο, συντροφιά και συναισθηματική κάλυψη σε περίπτωση τέτοιων προβλημάτων. Όμως, μια μακρόχρονη σχέση αντιπαράθεσης και αμφιθυμίας μεταξύ των γονιών μπορεί εύκολα να καταλήξει σε μια εξίσου βαθιά ριζωμένη σύγκρουση μεταξύ των αδερφών. Συχνά επίσης ένας γονιός στρέφεται προς υποστήριξη σε ένα από τα παιδιά, διχάζοντας περαιτέρω τη σχέση με τα αδέρφια του.
Μια πολύτιμη σχέση
Η σχέση ανάμεσα στα αδέρφια είναι πολύτιμη και τα συνοδεύει μέχρι τα βαθιά τους γεράματα. Οι κοινές εμπειρίες και οι αναμνήσεις, ο κοινός κώδικας επικοινωνίας αποτελούν ένα σημαντικό στήριγμα στις δύσκολες στιγμές της ζωής τους. Τα αδέρφια, εκτός από ένα σημαντικό πεδίο εκδραμάτισης ή και εκτόνωσης ενδοψυχικών ή άλλων συγκρούσεων αποτελούν και ένα καταφύγιο στις δύσκολες στιγμές της ζωής.
Όλοι οι άνθρωποι, ιδιαίτερα σε μεγαλύτερες ηλικίες, αναζητούν ένα τέτοιο καταφύγιο, μια σχέση για την οποία δεν χρειάζεται να προσπαθήσουν ιδιαίτερα για να την διατηρήσουν ή για να επικοινωνήσουν ουσιαστικά.
Οι γονείς πρέπει να αφήνουν χώρο στα παιδιά, έξω από οικογενειακές ή προσωπικές τους συγκρούσεις, να συνεχίζουν το δικό τους δρόμο και τη δική τους εξέλιξη με τα αδέρφια τους, έναν δρόμο σημαντικό για τα ίδια καθ΄ όλη την μετέπειτα πορεία της ζωής τους!
Ειρήνη Τζελέπη
Συμβουλευτική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια Pg.Dipl., MSc.
tzelepi@psychologynet.gr
