"TA IEPA KEIMHΛIA TOY ΓENOYΣ TΩN ΠONTIΩN"από τις εκδόσεις "ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ

Μετά τη Γενοκτονία των Ποντίων και τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, από το σύνολο των κειμηλίων, που φυλάσσονταν στην Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά, στην Τραπεζούντα, άλλα συλήθηκαν και άλλα έμειναν "αιχμαλωτισμένα" στην Τουρκία, άλλα "φιλοξενούμενα" στο Μουσείο της Τραπεζούντας και άλλα σε αποθήκες στην Αγία Σοφία, στην Κωνσταντινούπολη.

Όμως, μετά από πολύχρονη και επίπονη έρευνα του Πανελληνίου Ιδρύματος "Παναγία Σουμελά" με ειδικούς επιστήμονες, αλλά και με την επιστασία και προσωπικό μόχθο των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου του κατορθώθηκε να οργανωθεί και να επιτευχθεί η συλλεκτική έκδοση αρκετών κειμηλίων της Ιεράς Μονής "Παναγία Σουμελά" και για πρώτη φορά παρουσιάζονται και ιστορούνται αυτά τα Ιερά Κειμήλια του Γένους των Ποντίων.


ΠPOΛOΓOΣ MHTPOΠOΛITH

H Μονή της Παναγίας Σουμελά υπήρξε ανά τους αιώνες σημείο αναφοράς για τον Ελληνισμό του Πόντου. Αυτοκράτορες και ιεράρχες, άρχοντες και απλοί πιστοί ανηφόριζαν προς το περίφημο μοναστήρι με τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας για να την προσκυνήσουν, να επικαλεσθούν τη χάρη της, να ζητήσουν τη βοήθειά της ή να εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους για τις δωρεές που είχαν απολαύσει.

Συχνά τα αιτήματα και η έκφραση ευγνωμοσύνης για τα θαύματα της Παναγίας συνοδεύονταν από αναθήματα και αφιερώματα στην εικόνα και στη Μονή της. Η ευσέβεια των προσκυνητών, αλλά και η φιλοκαλία των μοναχών πλούτισε το ιστορικό μοναστήρι με καλλιτεχνήματα διαφόρων εποχών. Εικόνες, ιερά σκεύη, λατρευτικά αντικείμενα, έργα υπέροχα βυζαντινής και μεταβυζαντινής μικροτεχνίας, αργυροχοΐας και κεντητικής, φυλάσσοταν στη Μονή και εξυπηρετούσαν τις λειτουργικές της ανάγκες. Και όλα αυτά έκρυβαν μέσα τους πολλές ιστορίες: την ιστορία των πιστών που με αγάπη τα αφιέρωσαν, την ιστορία των ευλαβών τεχνιτών που με κόπο και ζήλο τα φιλοτέχνησαν, την ιστορία της ίδιας της Μονής και ταυτόχρονα και την ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού.

Και όπως όλες οι ιστορίες έτσι και αυτές υπήρξαν και υπάρχουν αδιάψευστοι μάρτυρες του γεγονότος ότι ακόμη και σε χρόνους δύσκολους για τον Ελληνισμό η καλλιτεχνική δραστηριότητα των Ελλήνων του Πόντου όχι δεν κάμφθηκε, αλλά αντίθετα προσέφερε δείγματα υψηλής ποιότητος και ανυπέρβλητης κομψότητος, και ακόμη ότι το καντήλι της πίστεως και της ευσεβείας δεν έσβησε ποτέ, αλλά συνέχισε να καίει και να θερμαίνει τις ψυχές των ανθρώπων.

Στα χρόνια που πέρασαν και στα γεγονότα που έπληξαν την περίπτυστη Μονή της Παναγίας του όρους Μελά αρκετά από τα κειμήλια καταστράφηκαν ή χάθηκαν. Κάποια μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα στο πλαίσιο διακρατικών συμφωνιών και ορισμένα από αυτά φυλάσσονται τα τελευταία χρόνια στη νέα Ιερά Μονή της Παναγίας της Σουμελά, στο όρος Βέρμιο. Πριν από χρόνια ανακαλύφθηκαν σε χώρους της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινουπόλεως κάποιοι από τους θησαυρούς της Μονής.

Η εντυπωσιακή είδηση που διαδόθηκε ευαισθητοποίησε και κινητοποίησε τα Διοικητικά Συμβούλια του Ιδρύματος της Ιεράς Μονής της Παναγιάς της Σουμελά, τα οποία είχαν κατορθώσει να έχουν φωτογραφικό υλικό από τα επανεμφανισθέντα κειμήλια της Μονής και προχώρησαν έτσι στην απόφαση προβολής των κειμηλίων της Παλαιφάτου Μονής «Παναγία Σουμελά». Με βάση και το συγκεκριμένο υλικό, το οποίο μελετήθηκε με άρτιο επιστημονικό τρόπο, καταρτίσθηκε το ανά χείρας λεύκωμα που προσφέρει στον φιλότεχνο και φιλίστορα αναγνώστη του μια εικόνα του πλούτου της Ιεράς Μονής της Παναγίας της Σουμελά και της δραστηριότητος του Ποντιακού Ελληνισμού κατά τον 18ον και 19ον κυρίως αιώνα.

Για την αδιαμφισβήτη προσφορά του καλαίσθητου αυτού τόμου, που παρουσιάζει για πρώτη φορά άγνωστα κειμήλια της Μονής, αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στον Πρόεδρο και το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος της Ιεράς Μονής της Παναγίας Σουμελά και σε όλους τους συντελεστές της εκδόσεως, γιατί με τον τρόπο αυτό μας δίνουν τη δυνατότητα να ψηλαφούμε την ιστορία και την ευσέβεια των πατέρων μας, μας δίνουν τη δυνατότητα να ελπίζουμε ότι κάποια στιγμή θα δούμε και πάλι τα σπουδαία αυτά κειμήλια. Και αυτή η ελπίδα γίνεται ευχή και προσευχή μας.

Ο Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ

AΠOΣΠAΣMA AΠO TON ΠPOΛOΓO TOY ΓΙΩΡΓΟΥ TANIMANIΔH

Τα τρία κειμήλια της Παλαιφάτου Μονής της Παναγίας Σουμελά, η εικόνα της Σουμελιώτισσας, ο Σταυρός των αυτοκρατόρων της Τραπεζούντος και το Ευαγγέλιο, αποτελούν τα πιο γνωστά κειμήλια της Μονής που μετά τη συμφωνία των Πρωθυπουργών της Ελλάδος και της Τουρκίας, Βενιζέλου και Ινονού και με την προτροπή του Μακαριστού Μητροπολίτου Πολυκάρπου Ψωμιάδη, του αείμνηστου Λεωνίδα Ιασωνίδη και τη βοήθεια του από Τραπεζούντος Μακαριστού Αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου έχουν έρθει στην Ελλάδα το 1932 και ευλαβούνται στο νέο θρονί της Κυράς του Πόντου στο Όρος Βέρμιο, όπου το Σωματείο «Παναγία Σουμελά» με τους κτήτορες Φίλωνα Κτενίδη και Παναγιώτη Τανιμανίδη ανιστόρησαν το νέο προσκύνημα της Παντάνασσας του Πόντου, κρατώντας ζωντανή και ελεύθερη την ψυχή του Πόντου.

Όμως, είναι γνωστό ότι μεγάλο μέρος των υπολοίπων εκκλησιαστικών κειμηλίων δεν εστάθη δυνατόν να καταγραφούν και να σωθούν μιας και πολλά από αυτά είχαν συληθεί, άλλα καταστράφηκαν και άλλα πουλήθηκαν.

Ένα μέρος από τα κειμήλια αυτά της Παναγίας Σουμελά μαζί με εικόνες και άλλα εκκλησιαστικά είδη και έγγραφα από τις εκκλησίες του Πόντου και της Μ. Ασίας κρατηθήκαν, καταγράφηκαν και φυλάσσονται στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης σε ειδικά διαμορφωμένο δωμάτιο.

Τούρκοι αρχαιολόγοι με ευαισθησία σε θέματα πολιτισμού, αρχών και αξιών, που πρέπει να διέπουν μια τέτοια συλλογή, συντήρησαν σε ένα βαθμό αυτά τα κειμήλια. Εδώ και τριάντα χρόνια υπήρχαν στοιχεία στο Σωματείο και στο Ίδρυμα "Παναγία Σουμελά" από αναφορές, περιγραφές, σχέδια και επιγραφές από τα κειμήλια αυτά της συλλογής.

Έχουν την ιδιαίτερη σημασία τους τα κειμήλια αυτά, μιας και τα περισσότερα έχουν ελληνικές επιγραφές, που αναφέρουν τους δωρητές, την ημερομηνία κατασκευής τους και κυρίως προσδιορίζουν για μια ακόμη φορά την ελληνικότητα αυτής της συλλογής και του πολιτισμού που τη δημιούργησε.

Είναι ανάγκη αυτός ο ελληνικός γραπτός λόγος μαζί με τα κειμήλια που περιγράφει να επιστρέψουν, να επιστρέψουν στο φως.

Η Πατριαρχική Σταυροπηγιακή Μονή της Παναγίας Σουμελά μπορεί να στεγάσει στα Αγιασμένα χώματα του Πόντου αυτά τα κειμήλια, ώστε κάθε επισκέπτης να είναι σε θέση να ταξιδεύει στο χρόνο, μέσα από την περιήγηση και την προσκυνηματική παρουσία σε ένα ατόφιο ελληνικό βυζαντινό πολιτισμό, αδιάσπαστο μέρος του ελληνικού πολιτισμού, ως μέρος και του συνόλου του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Η σημασία ανάδειξης των στοιχείων ενός πολισμού είναι ανάγκη επιτακτική σε ένα κόσμο που αλλάζει ραγδαία και θέλει να στηριχτεί σε αρχές και αξίες που θα επιτρέπουν και θα οδηγούν την κάθε αλλαγή, να στοχεύει σε ανθρωποκεντρικούς στόχους, που θα μπορούν να αποτελούν και ανάχωμα σε πράξεις και πολιτικές που είναι διεθνώς καταδικαστέες και κατά καιρούς προβάλλουν δυστυχώς και επαναλαμβάνονται.

Για μία ακόμη φορά μπορεί η «Παναγία Σουμελά» με ό,τι σημαίνουν και σηματοδοτούν οι δύο αυτές λέξεις με την ιστορική διαδρομή της και τα κειμήλιά της να δώσει το μαργαρίτη αυτής της διαχρονικής πορείας ως καταλύτη για ένα αύριο που θα γράφει την ιστορία και με βάση αρχές και αξίες πανανθρώπινες, αντιμετωπίζοντας και δημιουργόντας ανάχωμα σ’ εκείνα τα οικονομικά μεγέθη και σ’ εκείνα τα οικονομικά συμφέροντα, που τείνουν να ισοπεδώσουν ανθρώπους, πολτοποιώντας πολιτισμούς και ιστορικές αλήθειες.

Γεώργιος Τανιμανίδης, Πρόεδρος Iδρύματος «Παναγία Σουμελά»

Kυκλοφορεί από τις εκδόσεις "Μένανδρος"
Aσκληπειού 23, Αθήνα

Πληροφορίες
Kαγιαλής Παναγιώτης
2103637761-762

Bιβλιοπωλείο: Ιπποκράτους 44, Αθήνα