Στην πρώτη πρωινή συνεδρία, υπό την προεδρία της Δρ. Έφης Φωκά, ομιλητές ήταν οι Δρ. Lucian Leusteanκαι Δρ. Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης.
Ο Δρ. Lucian Leustean, Λέκτωρ Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Σχέσεων στο Aston Centre for Europe μίλησε με θέμα “Η βυζαντινή αρχή της «συμφωνίας» και η οικοδόμηση ενός έθνους: η Αυτοκεφαλία της «Εκκλησίας της Ρουμανικής Μολδαβίας»”, όπου μελέτησε τη σχέση ανάμεσα σε Ορθόδοξες Εκκλησίες και τον εθνικισμό κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα στην Νοτιο-ανατολική Ευρώπη. Υποστήριξε ότι η βυζαντινή αρχή της συμφωνίας έχει προσδιορίσει τις σχέσεις Εκκλησίας και κράτους στην περιοχή, με τη θρησκευτική και πολιτική εξουσία να νοσταλγούν εξίσου το πρότυπο αυτό κατά τη διαδικασία της οικοδόμησης του έθνους τους.
Ο δεύτερος ομιλητής Δρ. Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών ανέπτυξε το θέμα «Διαφωτισμός, Εθνικισμός και εθνικό κράτος, και ο αντίκτυπός τους στον Ορθόδοξο κόσμο». Επιχειρώντας να προβεί σε μια ιστορική αποτύπωση και περιγραφή του είδους, (όπως επίσης και παραδειγμάτων), της σχέσης μεταξύ Ορθοδοξίας και Διαφωτισμού, και Ορθοδοξίας και Εθνικισμού, επεχείρησε να δείξει πως η τρέχουσα και κυρίαρχη ερμηνεία για τις σχέσεις αυτές κρίνεται τουλάχιστον ως αστήρικτη και αναχρονιστική.
Στη δεύτερη πρωινή συνεδρία υπό την προεδρία του Δρ. Alexei Bodrov ομιλητές ήταν οι Δρ. Bošco Bojovic, Δρ.Daniella Kalkandjieva, και Δρ. Δημήτρης Σταματόπουλος.
Στην πρώτη εισήγηση ο Δρ. Bošco Bojovic, Καθηγητής στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, Παρίσι, μίλησε με θέμα «Ανάμεσα στο Κράτος και το Έθνος, Οι Εκκλησίες της Νοτιο-ανατολικής Ευρώπης ανάμεσα στην εθνότητα και τον κονφεσιοναλισμό». Αναφορικά προς τη σχέση τους προς το Κράτος και το έθνος, οι Ορθόδοξες Εκκλησίες ακολούθησαν δρόμο αντίθετο σε σύγκριση μ’ εκείνον που ακολούθησε η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Ο εθνοκεντρισμός των Ορθοδόξων Εκκλησιών οφείλεται κυρίως στην ιστορική κληρονομιά της ανατολικής χριστιανοσύνης, σε αντίθεση προς τη θεοκρατία της Εκκλησίας της Ρώμης. Μετά την κατάρρευση του μαρξιστικού καθεστώτος, οι Ορθόδοξες Εκκλησίες βρέθηκαν αντιμέτωπες με νέες προκλήσεις, που αφορούσαν στις σχέσεις τους προς τα κράτη στα οποία παροικούσαν. Αυτή είναι κυρίως η περίπτωση της περιοχής εκείνης που ορίζεται κατ’ ευφημισμό ως «ανατολικά Βαλκάνια», όπου ο ευαγγελισμός των αποχριστιανοποιημένων χωρών βρέθηκε αντιμέτωπος με την εργαλειοποίηση της ιεραρχίας από τα μετακομμουνιστικά καθεστώτα που νοσταλγούσε την ιδεολογία και την νομιμότητά της.
Η Δρ. Daniella Kalkandjieva, Ερευνήτρια στο Τμήμα Επιστημών του Πανεπιστημίου της Σόφιας, Βουλγαρίας ανέπτυξε το θέμα «Ορθοδοξία και Εθνικισμός στην Ρωσική Ορθοδοξία». Στην εισήγησή της ερεύνησε τη σχέση μεταξύ Ορθοδοξίας και εθνικισμού στη Ρωσική ορθόδοξη παράδοση. Η εισήγηση παρουσίασε μια κριτική ανάλυση της ευρέως διαδεδομένης αντίληψης ότι η Ορθοδοξία υπήρξε εκ γενετής συνδεδεμένη με τον εθνικισμό, ο οποίος στην περίπτωση της Ρωσίας, υποστηρίζεται ότι έκανε την εμφάνισή του ήδη από το βάπτισμα των Ρώσων του Κιέβου. Επομένως σκοπός της ομιλήτριας ήταν να καθορίσει τα προσωρινά όρια της σύζευξης ανάμεσα στον εθνικισμό και την Ορθοδοξία στην περίπτωσης της Ρωσικής Ορθοδοξίας, και να ανιχνεύσει την εξέλιξή της και τις βασικές της έννοιες.
Στην τελευταία εισήγηση της συνεδρίας ο Δρ. Δημήτρης Σταματόπουλος, Επ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας, ανέπτυξε το θέμα «Ορθόδοξος Οικουμενισμός: προνεωτερικό επιβίωμα, νεωτερική εργαλειακότητα ήμετανεωτερική επινόηση; Κάποιες σκέψεις πάνω στο ζήτημα της καταδίκης του ‘εθνοφυλετισμού’ το 1872». Η προφανής ιδεολογική χρήση της επίκλησης του Βουλγαρικού Σχίσματος του 1872 τα τελευταία χρόνια, κυρίως από ένα τμήμα της νεο-ορθόδοξης διανόησης, έστρεψε κάποιους εκπρόσωπους της νεοελληνικής ιστοριογραφίας να κριτικάρουν την ειλικρίνεια των προθέσεων της Τοπικής Συνόδου που συγκλήθηκε και τον εθνοφυλετισμό ως αίρεση. Στην ανακοίνωσή ο ομιλητής προσπάθησε να αναδείξει τις προϋποθέσεις αυτής της μεταμοντέρνας μετάλλαξης αλλά ταυτόχρονα να προσδιορίσει ποιο ήταν το ιστορικό περιεχόμενο της οικουμενικής ιδεολογίας του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στα τέλη του 19ου αιώνα.
Στην απογευματινή συνεδρία υπό την προεδρία του Νικόλαου Ασπρούλη, Mth, ομιλητές ήταν οι Δρ. Βασίλειος Μακρίδης και Δρ. Assaad Kattan (στη θέση του Δρ. Tarek Mitri, ο οποίος για προσωπικούς λόγους δεν κατέστη δυνατό να παραβρεθεί ή να στείλει κείμενο στο συνέδριο).
Ο Δρ. Βασίλειος Μακρίδης, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Erfurt, Γερμανία ανέπτυξε το θέμα «Γιατί οι Ορθόδοξες Εκκλησίες είναι επιρρεπείς στην εθνικοποίηση; Παραδείγματα και υποθέσεις από τον Ελληνόφωνο κόσμο». Στην παρούσα ανακοίνωση έγινε προσπάθεια να δειχθεί, με βάση παραδείγματα κυρίως από τον ελληνόφωνο Ορθόδοξο χώρο, ότι η έντονη εθνικοποίηση της Ορθοδοξίας κατά τους τελευταίους δύο αιώνες δεν θα πρέπει ουσιαστικά να εκπλήσσει. ενώ τονίστηκε η ανάγκη να θεωρηθεί το όλο θέμα σε μια πιο ουδέτερη βάση και δη πέραν του καλού και του κακού, δεδομένου ότι πρόκειται για εξελίξεις, οι οποίες δεν καθορίζονται, ούτε επιβάλλονται από τις Ορθόδοξες Εκκλησίες, αλλά από ευρύτερες και δη αναπόφευκτες δομικές αλλαγές στα πλαίσια της γενικότερης εξέλιξης των ανθρώπινων κοινωνιών.
Ο Δρ. Assaad Kattan Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Munster, Γερμανία, μίλησε με θέμα «Κοινοτισμός και Εθνικισμός: η περίπτωση της Εκκλησίας της Αντιόχειας». Ο τρόπος με τον οποίο οι Ορθόδοξοι του Πατριαρχείου Αντιοχείας αυτοαποκαλούνται ως Ορθόδοξοι-Ρωμιοί («Rum-Orthodox») χαρακτηρίζεται τόσο από ένα βυζαντινό όσο και από ένα αραβικό χρωματισμό. Σήμερα, οι Rum-Orthodox διχάζονται μεταξύ της κατάρρευσης της αραβικής εθνικής ιδέας, του δικτατορικού καθεστώτος της Συρίας και του συστήματος του κοινοτισμού στο Λίβανο, που αναγνωρίζει τα δικαιώματα του ατόμου, στο βαθμό που ανήκει σε μια θρησκευτική κοινότητα. Στη Διασπορά, η κατάσταση των Rum-Orthodox παρουσιάζει μια αμφισημία ανάμεσα στην ένταξη τους όσον αφορά στη γλώσσα και την έμφαση τους στις πολιτιστικές διαφορές, με σκοπό την καλλιέργεια αισθημάτων ανωτερότητας.
Στο τέλος κάθε συνεδρίας δόθηκε επαρκής χρόνος για πολύ ενδιαφέρουσα και ζωντανή συζήτηση μεταξύ των συνέδρων. Η πρώτη μέρα του συνεδρίου ολοκληρώθηκε με την επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο των ΦθιωτίδωνΘηβών (παλαιοχριστιανικά μνημεία Νέας Αγχιάλου).
Ο Δρ. Lucian Leustean, Λέκτωρ Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Σχέσεων στο Aston Centre for Europe μίλησε με θέμα “Η βυζαντινή αρχή της «συμφωνίας» και η οικοδόμηση ενός έθνους: η Αυτοκεφαλία της «Εκκλησίας της Ρουμανικής Μολδαβίας»”, όπου μελέτησε τη σχέση ανάμεσα σε Ορθόδοξες Εκκλησίες και τον εθνικισμό κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα στην Νοτιο-ανατολική Ευρώπη. Υποστήριξε ότι η βυζαντινή αρχή της συμφωνίας έχει προσδιορίσει τις σχέσεις Εκκλησίας και κράτους στην περιοχή, με τη θρησκευτική και πολιτική εξουσία να νοσταλγούν εξίσου το πρότυπο αυτό κατά τη διαδικασία της οικοδόμησης του έθνους τους.
Ο δεύτερος ομιλητής Δρ. Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών ανέπτυξε το θέμα «Διαφωτισμός, Εθνικισμός και εθνικό κράτος, και ο αντίκτυπός τους στον Ορθόδοξο κόσμο». Επιχειρώντας να προβεί σε μια ιστορική αποτύπωση και περιγραφή του είδους, (όπως επίσης και παραδειγμάτων), της σχέσης μεταξύ Ορθοδοξίας και Διαφωτισμού, και Ορθοδοξίας και Εθνικισμού, επεχείρησε να δείξει πως η τρέχουσα και κυρίαρχη ερμηνεία για τις σχέσεις αυτές κρίνεται τουλάχιστον ως αστήρικτη και αναχρονιστική.
Στη δεύτερη πρωινή συνεδρία υπό την προεδρία του Δρ. Alexei Bodrov ομιλητές ήταν οι Δρ. Bošco Bojovic, Δρ.Daniella Kalkandjieva, και Δρ. Δημήτρης Σταματόπουλος.
Στην πρώτη εισήγηση ο Δρ. Bošco Bojovic, Καθηγητής στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, Παρίσι, μίλησε με θέμα «Ανάμεσα στο Κράτος και το Έθνος, Οι Εκκλησίες της Νοτιο-ανατολικής Ευρώπης ανάμεσα στην εθνότητα και τον κονφεσιοναλισμό». Αναφορικά προς τη σχέση τους προς το Κράτος και το έθνος, οι Ορθόδοξες Εκκλησίες ακολούθησαν δρόμο αντίθετο σε σύγκριση μ’ εκείνον που ακολούθησε η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Ο εθνοκεντρισμός των Ορθοδόξων Εκκλησιών οφείλεται κυρίως στην ιστορική κληρονομιά της ανατολικής χριστιανοσύνης, σε αντίθεση προς τη θεοκρατία της Εκκλησίας της Ρώμης. Μετά την κατάρρευση του μαρξιστικού καθεστώτος, οι Ορθόδοξες Εκκλησίες βρέθηκαν αντιμέτωπες με νέες προκλήσεις, που αφορούσαν στις σχέσεις τους προς τα κράτη στα οποία παροικούσαν. Αυτή είναι κυρίως η περίπτωση της περιοχής εκείνης που ορίζεται κατ’ ευφημισμό ως «ανατολικά Βαλκάνια», όπου ο ευαγγελισμός των αποχριστιανοποιημένων χωρών βρέθηκε αντιμέτωπος με την εργαλειοποίηση της ιεραρχίας από τα μετακομμουνιστικά καθεστώτα που νοσταλγούσε την ιδεολογία και την νομιμότητά της.
Η Δρ. Daniella Kalkandjieva, Ερευνήτρια στο Τμήμα Επιστημών του Πανεπιστημίου της Σόφιας, Βουλγαρίας ανέπτυξε το θέμα «Ορθοδοξία και Εθνικισμός στην Ρωσική Ορθοδοξία». Στην εισήγησή της ερεύνησε τη σχέση μεταξύ Ορθοδοξίας και εθνικισμού στη Ρωσική ορθόδοξη παράδοση. Η εισήγηση παρουσίασε μια κριτική ανάλυση της ευρέως διαδεδομένης αντίληψης ότι η Ορθοδοξία υπήρξε εκ γενετής συνδεδεμένη με τον εθνικισμό, ο οποίος στην περίπτωση της Ρωσίας, υποστηρίζεται ότι έκανε την εμφάνισή του ήδη από το βάπτισμα των Ρώσων του Κιέβου. Επομένως σκοπός της ομιλήτριας ήταν να καθορίσει τα προσωρινά όρια της σύζευξης ανάμεσα στον εθνικισμό και την Ορθοδοξία στην περίπτωσης της Ρωσικής Ορθοδοξίας, και να ανιχνεύσει την εξέλιξή της και τις βασικές της έννοιες.
Στην τελευταία εισήγηση της συνεδρίας ο Δρ. Δημήτρης Σταματόπουλος, Επ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας, ανέπτυξε το θέμα «Ορθόδοξος Οικουμενισμός: προνεωτερικό επιβίωμα, νεωτερική εργαλειακότητα ήμετανεωτερική επινόηση; Κάποιες σκέψεις πάνω στο ζήτημα της καταδίκης του ‘εθνοφυλετισμού’ το 1872». Η προφανής ιδεολογική χρήση της επίκλησης του Βουλγαρικού Σχίσματος του 1872 τα τελευταία χρόνια, κυρίως από ένα τμήμα της νεο-ορθόδοξης διανόησης, έστρεψε κάποιους εκπρόσωπους της νεοελληνικής ιστοριογραφίας να κριτικάρουν την ειλικρίνεια των προθέσεων της Τοπικής Συνόδου που συγκλήθηκε και τον εθνοφυλετισμό ως αίρεση. Στην ανακοίνωσή ο ομιλητής προσπάθησε να αναδείξει τις προϋποθέσεις αυτής της μεταμοντέρνας μετάλλαξης αλλά ταυτόχρονα να προσδιορίσει ποιο ήταν το ιστορικό περιεχόμενο της οικουμενικής ιδεολογίας του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στα τέλη του 19ου αιώνα.
Στην απογευματινή συνεδρία υπό την προεδρία του Νικόλαου Ασπρούλη, Mth, ομιλητές ήταν οι Δρ. Βασίλειος Μακρίδης και Δρ. Assaad Kattan (στη θέση του Δρ. Tarek Mitri, ο οποίος για προσωπικούς λόγους δεν κατέστη δυνατό να παραβρεθεί ή να στείλει κείμενο στο συνέδριο).
Ο Δρ. Βασίλειος Μακρίδης, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Erfurt, Γερμανία ανέπτυξε το θέμα «Γιατί οι Ορθόδοξες Εκκλησίες είναι επιρρεπείς στην εθνικοποίηση; Παραδείγματα και υποθέσεις από τον Ελληνόφωνο κόσμο». Στην παρούσα ανακοίνωση έγινε προσπάθεια να δειχθεί, με βάση παραδείγματα κυρίως από τον ελληνόφωνο Ορθόδοξο χώρο, ότι η έντονη εθνικοποίηση της Ορθοδοξίας κατά τους τελευταίους δύο αιώνες δεν θα πρέπει ουσιαστικά να εκπλήσσει. ενώ τονίστηκε η ανάγκη να θεωρηθεί το όλο θέμα σε μια πιο ουδέτερη βάση και δη πέραν του καλού και του κακού, δεδομένου ότι πρόκειται για εξελίξεις, οι οποίες δεν καθορίζονται, ούτε επιβάλλονται από τις Ορθόδοξες Εκκλησίες, αλλά από ευρύτερες και δη αναπόφευκτες δομικές αλλαγές στα πλαίσια της γενικότερης εξέλιξης των ανθρώπινων κοινωνιών.
Ο Δρ. Assaad Kattan Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Munster, Γερμανία, μίλησε με θέμα «Κοινοτισμός και Εθνικισμός: η περίπτωση της Εκκλησίας της Αντιόχειας». Ο τρόπος με τον οποίο οι Ορθόδοξοι του Πατριαρχείου Αντιοχείας αυτοαποκαλούνται ως Ορθόδοξοι-Ρωμιοί («Rum-Orthodox») χαρακτηρίζεται τόσο από ένα βυζαντινό όσο και από ένα αραβικό χρωματισμό. Σήμερα, οι Rum-Orthodox διχάζονται μεταξύ της κατάρρευσης της αραβικής εθνικής ιδέας, του δικτατορικού καθεστώτος της Συρίας και του συστήματος του κοινοτισμού στο Λίβανο, που αναγνωρίζει τα δικαιώματα του ατόμου, στο βαθμό που ανήκει σε μια θρησκευτική κοινότητα. Στη Διασπορά, η κατάσταση των Rum-Orthodox παρουσιάζει μια αμφισημία ανάμεσα στην ένταξη τους όσον αφορά στη γλώσσα και την έμφαση τους στις πολιτιστικές διαφορές, με σκοπό την καλλιέργεια αισθημάτων ανωτερότητας.
Στο τέλος κάθε συνεδρίας δόθηκε επαρκής χρόνος για πολύ ενδιαφέρουσα και ζωντανή συζήτηση μεταξύ των συνέδρων. Η πρώτη μέρα του συνεδρίου ολοκληρώθηκε με την επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο των ΦθιωτίδωνΘηβών (παλαιοχριστιανικά μνημεία Νέας Αγχιάλου).
