Η Κάρα του Αγίου Ανδρέου ή τότε παρέμεινε στην Πάτρα, ή αργότερα τον 9ο αιώνα όταν αυτοκράτορας έγινε ο Βασίλειος ο Α΄ ο Μακεδών (867-886), δώρισε πίσω στην Πάτρα την Κάρα του Αγίου, κατόπιν μεσιτείας της Πατρινής αρχόντισσας Δανιηλίδος. Γεγονός πάντως είναι ότι η Κάρα από τον 9ο αιώνα ήταν στην Πάτρα, στον παράκτιο ναό του Αποστόλου.
Εδώ αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Βασίλειος ο Α΄πριν γίνει αυτοκράτορας, είχε επισκεφθεί την Πάτρα ως αξιωματούχος, στο Ναό του Αγίου Ανδρέου όταν πήγε να προσκηνύσει ένας γέροντας μοναχός με διορατικό χάρισμα, προέβλεψε ότι όταν θα γυρίσει στην Πόλη θα λάβει το μεγαλύτερο αξίωμα, δηλαδή το αυτοκρατορικό. Ίσως και αυτός να ήταν ένας από τους λόγους για την επιστροφή της Κάρας του Αγίου Ανδρέου στην Πάτρα. Στην Κων/πολη, μετά την κατάληψή της από τους Φράγκους το 1204, μετά την μεγαλύτερη λεηλασία που γνώρισε ποτέ χριστιανική πόλη από δήθεν χριστιανούς, μαζί με τους άλλους θησαυρούς, αρπάχτηκαν και τα λείψανα του Αποστόλου Ανδρέου, από τον Καρδινάλιο Πέτρο εκ Καπύης και μεταφέρθηκαν στην Γαέτα της Ιταλίας και στη συνέχεια στην πόλη Αμάλφη το έτος 1208 μ.Χ., όπως μαρτυρεί ο από την Αμάλγη διάκονος Ματθαίος.
Η Αγία Κάρα του Αποστόλου παρέμεινε στην Πάτρα μέχρι το 1460, οπότε ερχόμενοι οριστικά οι Τούρκοι στην Πάτρα, ο τελευταίος Δεσπότης του Μορέως, Θωμάς ο Παλαιολόγος, αδελφός του τελευταίου ηρωικού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, την μετέφερε στη Δύση και δύο χρόνια αργότερα το 1462, παρεδόθη στον Πάπα Πίο τον Β΄ και τοποθετήθηκε στο ναό του αδελφού του, Αγίου Πέτρου της Ρώμης. Από το 1962, η Ιερά Μητρόπολις Πατρών και ο Δήμος Πατρέων, κατέβαλαν πολλές προσπάθειες για να πεισθεί η Ρώμη και να επιστρέψει την Αγία Κάρα στον τόπο του μαρτυρίου του. Οι προσπάθειες τελεσφόρησαν και με την βοήθεια και του Οικουμενικού Πατριάρχη Αθηναγόρα, την 26η Σεπτεμβρίου του 1964, η Κάρα του Αγίου Ανδρέου, μετά από 504 χρόνια ξαναγύρισε στην Πάτρα, επί Μητροπολίτου Πατρών Κωνσταντίνου, μέσα σε ρίγη συγκινήσεως και Παλλαϊκής υποδοχής από τους κατοίκους όχι μόνο των Πατρών, αλλά και όλης της Αχαΐας. Σήμερα η Κάρα του Αποστόλου Ανδρέου φυλάσσεται σε νέα αργυρή εκλκλησιόσχημη λειψανοθήκη στον Νέο Ιερό Ναό.
Εκτός από την Αγία Κάρα, στον Παλαιό ναό του Αγίου Ανδρέου φυλάσσεται ένα μικρό τεμάχιο δακτύλου του Αγίου, δωρηθέντος το 1847 στον ναό από τον Ρώσο αυλικό Μουράβιεφ, ο οποίος το είχε αποκτήσει κατά την επίσκεψή του στη σκήτη του Αγίου Ανδρέου του Αγίου Όρους.
ΟΙ ΙΕΡΟΙ ΝΑΟΙ
Α. ΠΑΛΑΙΟΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ:
Στη θέση όπου μαρτύρησε ο Απόστολος Ανδρέας από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια υπήρχε ναός προς τιμή του Αγίου. Ο ναός κτίσθηκε στο χώρο όπου υπήρχε το ιερό της Δήμητρας και δίπλα υπήρχε πηγή (μέχρι και σήμερα) που ονομαζόταν «πηγάδι του Αγίου Ανδρέου». Στα χρόνια της Φραγκοκρατίας, ο ναός, όπως και όλη η Ελλάδα, περιήλθε στους Φράγκους. Ήταν Μητροπολιτικός και οχυρωμένος στις τέσσαρες γωνίες με πύργους για την απόκρουση των πειρατών αλλά και διαφόρων άλλων επιδρομέων. Την εποχή των Παλαιολόγων ο ναός επανήλθε στους Ορθοδόξους. Κατά την επανάσταση του Ορλώφ, το 1770, πυρπολήθηκε και καταστράφηκε από τους Τουρκαλβανούς. Μάλιστα οι Τούρκοι σε όλη την υπόλοιπη περίοδο μέχρι την επανάσταση του 1821 δεν επέτρεψαν την ανοικοδόμησή του με σουλτανικό φιρμάνι για τιμωρία ώστε να μην επαναστατήσουν πάλι.
Το 1836, με πρωτοβουλία 148 Πατρινών, επί βασιλείας του Όθωνος, άρχισε η ανέγερση του Ναού του Αγίου Ανδρέου και τελείωσε το έτος 1843. Ο Ναός εσωτερικά είναι περίφημη τρίκλιτη βασιλική, έργο του αρχιτέκτονα Λυσάνδρου Καυτάτζογλου. Είναι αγιογραφημένος με περίτεχνες και σπάνιες αγιογραφίες της Επτανησιακής Σχολής, οι περισσότερες είναι έργο του μεγάλου Κωνσταντινουπολίτη αγιογράφου και συγγραφέα Δ. Βυζάντιου. Το τέμπλο είναι έργο του 1885.
Β. Ο ΝΕΟΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ:
Οι κάτοικοι των Πατρών από ευλάβεια και ευγνωμοσύνη στον προστάτη και Πολιούχο τους, επιθυμούσαν την ανέγερση μεγαλοπρεπούς Ναού. Το έτος 1902, προκηρύχθηκε διεθνής διαγωνισμός για την εκπόνηση του αρχιτεκτονικού σχεδίου. Τα σχέδια υποβλήθηκαν στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Βερολίνου, η οποία πρόκρινε το σχέδιο του Γάλλου αρχιτέκτονα Ρομπέρ. Ο νέος Ναός θεμελιώθηκε την 1 Ιουνίου του 1908 από τον βασιλέα των Ελλήνων Γεώργιο τον Α΄. Η ανοικοδόμηση του Ναού άρχισε με αργούς ρυθμούς, αφ’ ενός μεν λόγω του ότι πολλοί διαφωνούσαν με το σχέδιο, γιατί ήταν επηρεασμένο από τη Δυτική παράδοση, και αφ’ ετέρου λόγω του ότι οι πόλεμοι που επακολούθησαν συνετέλεσαν ώστε τα οικονομικά για ένα τόσο μεγάλο εγχείρημα να είναι περιορισμένα. Η ανύψωση του κεντρικού τρούλου άρχισε το 1934. Το έτος 1955 με νόμο της πολιτείας θεσπίσθηκε ειδικό τέλος στο ρεύμα για τους κατοίκους των Πατρών και έτσι δόθηκε η δυνατότητα συνεχίσεως του έργου. Την συνέχιση του έργου ανέλαβε ο Έλληνας αρχιτέκτονας – ναοδόμος Γεώργιος Νομικός που προσάρμοσε το αρχικό σχέδιο στη Βυζαντινή Ελληνική παράδοση.
Ο Ναός εγκαινιάσθηκε επίσημα στις 26 Σεπτεμβρίου του 1974, δέκα ακριβώς χρόνια μετά την επανακομιδή της Τιμίας Κάρας του Αποστόλου, από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Πατρών κ. Νικόδημο, προεξάρχοντος του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Σεραφείμ, πολλών Ιεραρχών και εκπροσώπων όλων των Πατριαρχείων. Περίφημα είναι τα ψηφιδωτά που έχουν κατασκευασθεί μέχρι σήμερα και με πρωτότυπα θέματα, όπως το ψηφιδωτό πάνω από τις τρεις καμάρες του νοτίου, δυτικού και βορείου κλίτους. Το θέμα είναι ενιαίο και είναι ειλημμένο από τον προοιμιακού ψαλμού.
Ο κεντρικός πολυέλαιος είναι ξυλόγλυπτος, πραγματικό αριστούργημα. Το δάπεδο είναι κατασκευασμένο από μάρμαρο, με θαυμάσιες παραστάσεις. Οι αγιογραφίες του ναού είναι έργο του αγιογράφου Ι. Καρούσου. Είναι ο μεγαλύτερος ναός της Ελλάδος περίπου 2.000 τ.μ. και μαζί με τους γυναικωνίτες χωράει 8.000 περίπου άτομα. Επίσης ο προσκυνητής μπορεί να θαυμάσει τον θαυμάσιο βαρύ ασημένιο επιτάφιο που βρίσκεται στο βόρειο κλίτος.
Δεξιά όπως μπαίνομε στον παλαιό Ιερό Ναό, υπάρχει πηγή σε θολωτό σπήλαιο, στην οποία κατεβαίνει κανείς με 11 σκαλοπάτια. Η πηγή είναι πάρα πολύ παλιά και ήταν μέρος του μαντείου της Δήμητρας. Αυτό υπενθυμίζει και η επιγραφή που βρίσκεται χαραγμένη σε μαρμάρινη πλάκα:
«Νημερτές το δ’ ύδωρ/ Δημήτερος ήν ποτέ νούσοις.
Ένθα παγείς ξύλω Ανδρέας/ Πάτρας αμφιβέβηκεν».
(Ιαματικό είναι τούτο το νερό, που κάποτε της θεάς Δήμητρας ήταν, όπου ο Ανδρέας σε ξύλο προσηλώθηκε και προστατεύει την Πάτρα). Το επίγραμμα αυτό αποδίδεται στον Αρχιεπίσκοπο Παλαιών Πατρών Γερμανό. Δεν αποκλείεται όμως να είναι και παλαιότερο. Σήμερα η πηγή είναι αγίασμα και προσφέρεται σε βοήθεια αυτών που την ζητούν και επιτελεί με τη δύναμη του Αποστόλου Ανδρέου πολλά θαύματα.
Α. ΠΑΛΑΙΟΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ:
Στη θέση όπου μαρτύρησε ο Απόστολος Ανδρέας από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια υπήρχε ναός προς τιμή του Αγίου. Ο ναός κτίσθηκε στο χώρο όπου υπήρχε το ιερό της Δήμητρας και δίπλα υπήρχε πηγή (μέχρι και σήμερα) που ονομαζόταν «πηγάδι του Αγίου Ανδρέου». Στα χρόνια της Φραγκοκρατίας, ο ναός, όπως και όλη η Ελλάδα, περιήλθε στους Φράγκους. Ήταν Μητροπολιτικός και οχυρωμένος στις τέσσαρες γωνίες με πύργους για την απόκρουση των πειρατών αλλά και διαφόρων άλλων επιδρομέων. Την εποχή των Παλαιολόγων ο ναός επανήλθε στους Ορθοδόξους. Κατά την επανάσταση του Ορλώφ, το 1770, πυρπολήθηκε και καταστράφηκε από τους Τουρκαλβανούς. Μάλιστα οι Τούρκοι σε όλη την υπόλοιπη περίοδο μέχρι την επανάσταση του 1821 δεν επέτρεψαν την ανοικοδόμησή του με σουλτανικό φιρμάνι για τιμωρία ώστε να μην επαναστατήσουν πάλι.
Το 1836, με πρωτοβουλία 148 Πατρινών, επί βασιλείας του Όθωνος, άρχισε η ανέγερση του Ναού του Αγίου Ανδρέου και τελείωσε το έτος 1843. Ο Ναός εσωτερικά είναι περίφημη τρίκλιτη βασιλική, έργο του αρχιτέκτονα Λυσάνδρου Καυτάτζογλου. Είναι αγιογραφημένος με περίτεχνες και σπάνιες αγιογραφίες της Επτανησιακής Σχολής, οι περισσότερες είναι έργο του μεγάλου Κωνσταντινουπολίτη αγιογράφου και συγγραφέα Δ. Βυζάντιου. Το τέμπλο είναι έργο του 1885.
Οι κάτοικοι των Πατρών από ευλάβεια και ευγνωμοσύνη στον προστάτη και Πολιούχο τους, επιθυμούσαν την ανέγερση μεγαλοπρεπούς Ναού. Το έτος 1902, προκηρύχθηκε διεθνής διαγωνισμός για την εκπόνηση του αρχιτεκτονικού σχεδίου. Τα σχέδια υποβλήθηκαν στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Βερολίνου, η οποία πρόκρινε το σχέδιο του Γάλλου αρχιτέκτονα Ρομπέρ. Ο νέος Ναός θεμελιώθηκε την 1 Ιουνίου του 1908 από τον βασιλέα των Ελλήνων Γεώργιο τον Α΄. Η ανοικοδόμηση του Ναού άρχισε με αργούς ρυθμούς, αφ’ ενός μεν λόγω του ότι πολλοί διαφωνούσαν με το σχέδιο, γιατί ήταν επηρεασμένο από τη Δυτική παράδοση, και αφ’ ετέρου λόγω του ότι οι πόλεμοι που επακολούθησαν συνετέλεσαν ώστε τα οικονομικά για ένα τόσο μεγάλο εγχείρημα να είναι περιορισμένα. Η ανύψωση του κεντρικού τρούλου άρχισε το 1934. Το έτος 1955 με νόμο της πολιτείας θεσπίσθηκε ειδικό τέλος στο ρεύμα για τους κατοίκους των Πατρών και έτσι δόθηκε η δυνατότητα συνεχίσεως του έργου. Την συνέχιση του έργου ανέλαβε ο Έλληνας αρχιτέκτονας – ναοδόμος Γεώργιος Νομικός που προσάρμοσε το αρχικό σχέδιο στη Βυζαντινή Ελληνική παράδοση.
Ο κεντρικός πολυέλαιος είναι ξυλόγλυπτος, πραγματικό αριστούργημα. Το δάπεδο είναι κατασκευασμένο από μάρμαρο, με θαυμάσιες παραστάσεις. Οι αγιογραφίες του ναού είναι έργο του αγιογράφου Ι. Καρούσου. Είναι ο μεγαλύτερος ναός της Ελλάδος περίπου 2.000 τ.μ. και μαζί με τους γυναικωνίτες χωράει 8.000 περίπου άτομα. Επίσης ο προσκυνητής μπορεί να θαυμάσει τον θαυμάσιο βαρύ ασημένιο επιτάφιο που βρίσκεται στο βόρειο κλίτος.
Δεξιά όπως μπαίνομε στον παλαιό Ιερό Ναό, υπάρχει πηγή σε θολωτό σπήλαιο, στην οποία κατεβαίνει κανείς με 11 σκαλοπάτια. Η πηγή είναι πάρα πολύ παλιά και ήταν μέρος του μαντείου της Δήμητρας. Αυτό υπενθυμίζει και η επιγραφή που βρίσκεται χαραγμένη σε μαρμάρινη πλάκα:
«Νημερτές το δ’ ύδωρ/ Δημήτερος ήν ποτέ νούσοις.
Ένθα παγείς ξύλω Ανδρέας/ Πάτρας αμφιβέβηκεν».
(Ιαματικό είναι τούτο το νερό, που κάποτε της θεάς Δήμητρας ήταν, όπου ο Ανδρέας σε ξύλο προσηλώθηκε και προστατεύει την Πάτρα). Το επίγραμμα αυτό αποδίδεται στον Αρχιεπίσκοπο Παλαιών Πατρών Γερμανό. Δεν αποκλείεται όμως να είναι και παλαιότερο. Σήμερα η πηγή είναι αγίασμα και προσφέρεται σε βοήθεια αυτών που την ζητούν και επιτελεί με τη δύναμη του Αποστόλου Ανδρέου πολλά θαύματα.
apfilipposgrammatikous.blogspot.com
