Τα έργα του Αγίου Μαξίμου εκδόθηκαν αρχικά από την Θεολογική Ακαδημία του Καζάν από το 1839-1862 σε τρεις τόμους, όπου συμπεριλήφθηκαν εκατόν τριάντα λόγοι του στα παλαιορωσικά. Ακολούθως η Λαύρα του Αγίου Σεργίου επανέκδωσε τους τρεις τόμους το 1910 και το 1996 στα ρωσικά της εποχής εκείνης, ενώ το 2006 στην καθομιλουμένη σύγχρονη ρωσική γλώσσα.
Ο Α τόμος αριθμεί μαζί με τον πίνακα των περιεχομένων 549 σελίδες και τον προλογίζει ο Καθηγούμενος της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου Γέροντας Εφραίμ, ο οπόιος μεταξύ των άλλων γράφει:
«Η Ιερά Μονή Βατοπαιδίου με τον ανά χείρας τόμο εγκαινιάζει την σειρά των Απάντων του Αγίου Μαξίμου του Γραικού, με την έκδοση στην ελληνική γλώσσα των πρώτων σαράντα εννέα λόγων από τους συνολικά εκατόν τριάντα που περιλαμβάνονται στις τρίτομες ρωσικές εκδόσεις. Η σειρά αυτή θα συμπεριλάβει και όσα έργα του αγίου δεν έχουν περιληφθεί στους τρεις τόμους»
Η μετάφραση από τα ρωσικά στα ελληνικά έγινε από τον Μάξιμο Τσυμπένκο (Κλασικό φιλόλογο, ιστορικό-ελληνιστή, καθηγητή της Φιλοσοφίας του Π[ολυτεχνείου Κιέβου και της Θεολογικής Ακαδημίας Κιέβου) και τον Τιμόθεο Γκίμον (ιστορικό-σλαβολόγο, επιστημονικό συνεργάτη του Ινσιτούτου Παγκόσμιας Ιστορίας της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών). Ο υπομνηματισμός των λόγων του τόμου καθώς και η συγγραφή της εισαγωγής, έγινε από τον καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Δημήτριο Γόνη.
Περιεχόμενα του Α τόμου.
Α.Βίος Αγίου Μαξίμου του Γραικού.(1470-1556)(σελ.13-139)
Η εκτενής παρουσίαση του βίου του Αγίου Μαξίμου, που καταλαμβάνει 126 σελίδες του βιβλίου, έχει ως σκοπό την καλύτερη ενημέρωση και πληροφόρηση του αναγνώστη, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει στον πρόλογο του Τόμου ο Γέροντας Εφραίμ.
“Επειδή ο Άγιος Μάξιμος ο Βατοπαιδινός, ο Γραικός, παραμένει άγνωστος στο ευρύ ελληνικό κοινό, προτάσσουμε πριν τους λόγους του την βιογραφία του Αγίου, που επιμελήθηκαν πατέρες της Μονής μας, στηριζόμενοι σε ρωσικές και ελληνικές πηγές, τις οποίες εμπλούτισαν με νέα στοιχεία. Αυτό αποβλέπει στην καλύτερη ενημέρωση και πληροφόρηση του αναγνώστη για την ζωή και το έργο του Αγίου Μαξίμου και στην ευχερέστερη κατόπιν ανάγνωση των έργων του”.
Έτσι στον αναλυτικό βίο του Αγίου υπάρχουν, μετά από μια σύντομη εισαγωγή, οι ενότητες:
-Από την Άρτα στην Ιταλία
-Ιερώνυμος Σαβαναρόλα και οι κοινωνικές ζυμώσεις της εποχής.
-Ο Μιχαήλ Τριβώλης στην Μονή του Αγίου Μάρκου.
-Από την Ιταλία στο Άγιο Όρος- Ο Μάξιμος Τριβόλης ως Βατοπαιδινός μοναχός.
-Το ποιητικό έργο του Αγίου Μαξίμου.
-Από το Άγιο Όρος στην Ρωσία.
-Το μεταφραστικό, διορθωτικό και ερμηνευτικό έργο του Αγίου Μαξίμου.
-Η κατάσταση στην Ρωσία κατά τον 16ο αιώνα.
-Το ποιμαντικό και διαφωτιστικό έργο του Αγίου Μαξίμου.
-Απολογητικός αγώνας του Αγίου Μαξίμου κατά αλλοθρήσκων και ετεροδόξων.
-Το μαρτύριο του Αγίου Μαξίμου.
-Η δίκη του 1525.
-Η δίκη του 1531.
-Θαύματα του Αγίου Μαξίμου.
-Η κατάταξη του Αγίου Μαξίμου στο Αγιολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Β.ΕΙΣΑΓΩΓΗ.(Δημητρίου Γόνη-Καθηγητή Θεολογικής Πανεπιστημίου Αθηνών.(σελ.141-150)
«Τα έργα που φιλοξενούνται στον παρόντα τόμο», γράφει ο κ.Γόνης « έχουν γραφεί κατά τις περιόδους 1518-1525,1539-1551 και 1551-1556 . Όλα χαρακτηρίζονται, εσφαλμένα, ΛΟΓΟΙ, επειδή στο σημείο αυτό ακολουθείται η πρακτική της Ρωσικής έκδοσης του έργου, η οποία πραγματοποιήθηκε από την Λαύρα του Αγίου Σεργίου το 1910 και της οποίας μετάφραση αποτελεί η παρούσα έκδοση. Από τους 49 λόγους οι 17 είναι επιστολές (ΙΓ, ΙΗ, ΚΖ-ΜΑ) οι οποίες έχουν αποδέκτες γνωστά πρόσωπα της εποχής εκείνης, όπως ο τότε ηγεμόνας και εν συνεχεία τσάρος της Ρωσίας Ιβάν Δ ο Τρομερός, ο Μητροπολίτης Μόσχας Μακάριος, ο τέως Μητροπολίτης Μόσχας Δανιήλ, ο πανίσχυρος ιερέας Σίλβεστρος, ο πρίγκηπας Αντάσεφ, ο διάκονος του επισκόπου Τβέρ Ακακίου Γρηγόριος, ο πρίγκηπας Δημήτριος, ο πρίγκηπας Πέτρος Σουίσκι ,ο Μιχαήλ, γυιός του πρίγκηπα Πέτρου Σουίσκι, ο φίλος του Μαξίμου Γεώργιος. Υπάρχουν όμως και επιστολές που απευθύνονται ανώνυμα προς παραλήπτες, όπως οι επιστολές: προς κάποιον που επιθυμούσε να γίνει μοναχός, προς κάποιο φίλο (ΙΔ), προς ένα φυλακισμένο (ΙΗ), προς ορθόδοξους άρχοντες (ΚΖ), προς μοναχές (ΛΣΤ) και προς μοναχή (ΜΑ). Εκτός από τις ανωτέρω επιστολές υπάρχει και μία άλλη επιστολή που αποτελεί υπόμνημα, που επιδόθηκε στον ηγεμόνα της Ρωσίας Βασίλειο τον Γ (ΚΕ). Σκοπός του υπομνήματος δεν ήταν μόνο ο τονισμός και η αξία της μεταφράσεως και του έργου, αλλά και το αίτημα για επιστροφή του στην Μονή Βατοπαιδίου, αφού περάτωσε το έργο για το οποίο είχε κληθεί.»
Eπίσης ο κ. Γόνης επισημαίνει και τα εξής:
.1.Στον Γ Λόγο, ο οποίος αποτελεί διάλογο μεταξύ Φιλοκτήμονος και Ακτήμονος καθώς και στον Α Λόγο, που αποτελεί διάλογο Νου και ψυχής, ο Άγιος Μάξιμος εκθέτει τις απόψεις του για τον πραγματικό μοναχισμό και την μοναστηριακή περιουσία. Ο Μάξιμος τάχθηκε στο πλευρό εκείνων που αρνούνταν την κτήση περιουσίας από τις μονές, όχι γιατί ήταν αρνητικός προσωπικά στην απόκτηση περιουσίας, αλλά επειδή πίστευε ότι οι τεράστιες περιουσίες των ρωσικών μονών οδηγούσαν σε πληθώρα εκτροπών.
2.Η μετάνοια αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας του Οσίου γι αυτό αφιερώνει πέντε λόγους (Δ,Ε,ΙΖ.Κ και ΜΔ). Ειδικότερα δε στον Β Λόγο δίνει απάντηση στο πρόβλημα της προελεύσεως των παθών και αποτελεί φιλιππικό κατά των αστρολόγων και των δεισιδαιμονιών .
3.Τα κείμενα του Μαξίμου δεν έχουν αποδέκτες μόνο τους μοναχούς αλλά απευθύνονται και προς τους άρχοντες της εποχής εκείνης (Λογοι Η,ΚΣΤ,ΚΖ,ΚΗ και ΛΔ).
4.Ο Μάξιμος σε πολλούς λόγους του ασκεί οξύτατη κριτική στην τυπολατρία (Λόγοι Ι,ΙΕ),στην μηχανική τέλεση των τύπων της εξωτερικής λατρείας( Λογος Κ ,ΛΣΤ).
5.Στρέφεται πολλές φορές με επιχειρήματα κατά της διδασκαλίας της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας περί καθαρτηρίου πυρός, η οποία διδασκαλία συνδέεται άμεσα με την διδασκαλία του Ωριγένους περί καθάρσεως και αποκαταστάσεως των πάντων (Λόγος ΙΘ).
6.Ο Μάξιμος στα κείμενά του, όταν βρίσκει αφορμή, παρουσιάζει με αδρές γραμμές και βίους Αγίων όπως είναι ο Άγιος Χριστόφορος ο Κυνοκέφαλος (Λόγος ΛΗ), ο όσιος Ιωάννης ο Μεγάλος (πιθανότατα ο Σιναίτης) (Λόγος ΜΕ) ,η αγία Θωμαϊδα η Αιγυπτία (Λόγος ΜΣΤ), η αγία Ποταμία (Λόγος ΜΖ).
7.Τέλος άλλα θέματα που αναπτύσσονται στους λόγους του Α Τόμου είναι η πρόνοια, η αγαθότητα και η φιλανθρωπία του Θεού, η νηστεία, η παρηγορητική διδασκαλία για τους κεκοιμημένους, ο ευχαριστήριος ύμνος στην Αγία Τριάδα κ.α.
Γ. ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΩΝ.(σελ.151-159)
«Η παρούσα μετάφραση»,σημειώνουν οι μεταφραστές, «δεν έγινε από τα πρωτότυπα κείμενα του ιδίου του Μαξίμου του Γραικού. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι η γλώσσα στην οποία έγραφε ο όσιος Μάξιμος ήταν αρκετά διαφορετική από την σύγχρονη ρωσική λογοτεχνική γλώσσα…..Τα έργα του οσίου Μαξίμου γράφτηκαν στα εκκλησιαστικά σλαβονικά. Η γλώσσα τους είναι ιδιαίτερα περίπλοκη και σε αρκετές περιπτώσεις ακόμα και ασαφής, γεγονός που πολλές φορές το επισήμαναν οι ειδικοί της Ιστορίας της ρωσικής γλώσσας. Οι αιτίες αυτής της περιπλοκότητας ήταν διάφορες. Φυσικά εν μέρει αυτό οφείλεται και στο γεγονός ότι ο τρόπος σκέψης του οσίου Μαξίμου περιέχει πολύ έντονο ελληνικό στοιχείο. Εξ αιτίας των δυσκολιών της κατανοήσεως του έργου του Μαξίμου του Γραικού στους νεώτερους χρόνους προέκυψε η ανάγκη της μεταφράσεώς του προς την «σύγχρονη» ρωσική γλώσσα….Επίσης πρέπει να πούμε ότι οι αρχές τις οποίες ακολουθήσαμε ως μεταφραστές των Απάντων του Μαξίμου του Γραικού στην σύγχρονη ρωσική γλώσσα, ισχύουν και για την ελληνική μετάφρασή τους. Η ελληνική μετάφραση αποφεύγει επίσης την βαρειά συντακτική περιπλοκότητα που χαρακτηρίζει το πρωτότυπο κείμενο του Μαξίμου του Γραικού και σε περισσότερες περιπτώσεις παρέμεινε πιστή στην μετάφραση της εκδόσεως της Λαύρας του Οσίου Σεργίου…. Η εργασία στην αντίθετη κατεύθυνση, δηλαδή η μετάφραση των έργων του οσίου Μαξίμου από την ρωσική γλώσσα στην ελληνική, έγινε για τον μεταφραστή η ανακάλυψη ενός ανεξάντλητου θησαυροφυλακίου λέξεων και νοημάτων: η γλώσσα του οσίου Μαξίμου αποδείχθηκε εξαιρετικά πλούσια από τις περιεκτικές και φανταχτερές πολυσύνθετες λέξεις, τα «πρωτότυπα» των οποίων γεννήθηκαν στην Αρχαία Ελλάδα, εξελίχθησαν στο Βυζάντιο και κυριολεκτικά ζωοποίησαν την ρωσική γλώσσα. Αυτό το φαινόμενο άλλη μία φορά δείχνει το πόσο δυνατές ήταν οι άμεσες ελληνικές επιρροές στον πνευματικό πολιτισμό της Ρωσίας. Μία από τις έντονες εμφανίσεις αυτής της πολιτισμικής συμβιώσεως ήταν το έργο του Μαξίμου του Γραικού, του θαυμάσιου αυτού συνδετικού κρίκου που κατά τον πιο φυσικό τρόπο συνέδεσε τους πολιτισμούς της Ελλάδας και της Ρωσίας»(Απόσπασμα από το σημείωμα των μεταφραστών).
Δ. ΑΓΙΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ ΛΟΓΟΙ.(σελ.163-546)
