του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως κ.κ. Ιερεμία
1. H αγία Ορθόδοξη Εκκλησία μας, αγαπητοί μου χριστιανοί, σαν μια καλή μητέρα, σκέπτεται τα παιδιά της που έφυγαν απ᾿ αυτόν τον κόσμο και βρίσκονται στην χώρα της αιωνιότητος και έχει καθορίσει τακτές προσευχές γι᾿ αυτά. Κάθε πρωΐ στον Όρθρο και κάθε βράδυ
στον Εσπερινό στην «εκτενή» δέηση ο Ιερεύς εύχεται υπέρ όλων των κεκοιμημένων·«και πάντων των προαναπαυσαμένων πατέρων και αδελφών ημών» λέγει.
Με αυτή την αίτηση ευχόμεθα υπέρ των νεκρών μας. Επίσης στην ακολουθία του Μεσονυκτικού έχουμε τροπάρια και προσευχές για τους νεκρούς. Στη θεία Λειτουργία οι νεκροί μνημονεύονται τρεις φορές. Στην Προσκομιδή, στην «εκτενή», που ακολουθεί το Ευαγγέλιο, και μετά τον καθαγιασμό των Τιμίων Δώρων, δηλαδή αμέσως μετά το «Εξαιρέτως...». Εκτός από αυτά η Εκκλησία μας έχει αφιερώσει στους νεκρούς μια ημέρα της εβδομάδος, το Σάββατο, κατά το οποίο κάνει θεία Λειτουργία γι᾿ αυτούς. Για τους νεκρούς μας έχουμε και τα λεγόμενα «Ψυχοσάββατα». Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η Εκκλησία μας προσεύχεται συχνά για την ανάπαυση των νεκρών.
2. Αλλά εκτός από αυτές τις τακτές δεήσεις, η Εκκλησία μας για κάθε ένα νεκρό χωριστά, πού ήταν ορθόδοξος χριστιανός, έχει καθορίσει τα Μνημόσυνα. Είναι δε τα Μνημόσυνα τα τρίτα, τα ένατα, τα τεσσαρακοστά και τα ενιαύσια. Είπα για ορθόδοξο χριστιανό, μέλος της Εκκλησίας, γιατί για αιρετικό ή αφορισμένο από την Εκκλησία απαγορεύεται να κάνουμε μνημόσυνο. Μη νομίσει δε κανένας ότι τα μνημόσυνα είναι νεώτερη επινόηση. Όχι! Είναι παλαιά η εντολή της Εκκλησίας για τα μνημόσυνα. Ήδη οι Αποστολικές Διαταγές μας διατάσσουν να κάνουμε τα μνημόσυνα τούς καιρούς που είπαμε παραπάνω. Και πολλοί Πατέρες της Εκκλησίας μας ομιλούν περί μνημοσύνων.
3. Η προσευχή που γίνεται από την Εκκλησία για την ψυχή του νεκρού αμέσως μετά το θάνατό του και η νεκρώσιμη ακολουθία ή οι λειτουργίες πού γίνονται στην συνέχεια γι᾿ αυτήν, είναι πολύ σπουδαίες και αναγκαίες, γιατί βοηθούν το πέρασμα της ψυχής από τα «τελώνια». Σε κάθε «τελώνιο» πού περνάει η ψυχή μετά τον θάνατό της απαιτείται απ᾿ αυτήν λογαριασμός για κάθε αμάρτημα πού έπραξε. Γι᾿ αυτό το πέρασμα από τα «τελώνια» ωφελεί πολύ η θερμή προσευχή της Εκκλησίας μετά το θάνατο του χριστιανού. Λέγουν για τη Θεοδώρα ότι όταν περνούσε από τα τελώνια βοηθήθηκε πολύ από την προσευχή του Γέροντά της, του αγίου Βασιλείου του Νέου.[1]
Για τα μνημόσυνα φέρνουν κόλλυβα. Τα κόλλυβα είναι βρασμένο σιτάρι με ζάχαρη, με σταφίδες και άλλα γλυκίσματα. Το σιτάρι συμβολίζει ότι μια μέρα το σώμα του νεκρού θα αναστηθεί από τον τάφο. Διότι και το σιτάρι σπέρνεται στη γη και θάπτεται. Έπειτα όμως ανασταίνεται φορτωμένο με καρπό. Η ζάχαρη ή το μέλι και τα άλλα γλυκίσματα σημαίνουν ότι μετά την ανάσταση τον ορθόδοξο δίκαιο τον περιμένει χαρά και ευτυχισμένη ζωή στον Παράδεισο, όπως γλυκιά είναι η ζάχαρη και το μέλι.
4. Για το πόσο ωφελούνται οι ψυχές των νεκρών μας από τις προσευχές της Εκκλησίας μας υπέρ αυτών θα σας αναφέρω, χριστιανοί μου, ένα σύγχρονο σχετικά παράδειγμα από ρωσικό συναξάρι: Ο Αρχιμανδρίτης Αντώνιος, ηγούμενος της Αγίας Τριάδος, ενός μεγάλου Μοναστηριού της Ρωσσίας, διηγείτο για τον καλλίφωνο διάκονο του Μοναστηριού, ο οποίος λίγες ημέρες πριν από την πανήγυρη του ζήτησε την άδεια να πάει στο σπίτι του για κάποια δουλειά. «Σού δίνω την άδεια», του είπε ο ηγούμενος, «αλλά θα προλάβεις να είσαι εδώ στην πανήγυρη;». «Θα προλάβω», απάντησε ο διάκονος. «Θα επιστρέψω σύντομα». Το πρωΐ της παραμονής της εορτής ο διάκονος δεν είχε επιστρέψει ακόμη. Ο ηγούμενος ήταν σε μεγάλη ανησυχία και εστενοχωρείτο πολύ. Λίγο όμως προτού να αρχίσει η αγρυπνία ήλθε ὁ διάκονος και ο ηγούμενος του είπε: «Εάν είσαι έτοιμος, έλα να λειτουργήσεις». Ο διάκονος λειτούργησε, αλλά κουρασμένος όπως ήταν από το μακρύ του ταξίδι, δεν είχε την πρώτη του καλλιφωνία. Μετά τη λειτουργία πήγαν στην τράπεζα. Εκεί κάποιος αδελφός επείραξε το διάκονο για τη φωνή του, γιατί δεν ήταν όπως πρώτα καλή και είπε: «Κάποιος πήγε σπίτι του και άφησε τη φωνή του εκεί»! Ὁ διάκονος πειράχτηκε και άρχισε μια φιλονικία μεταξύ αυτού και του μοναχού. Όταν ο διάκονος επέστρεψε στο κελλί του πήρε έναν κουβά και πήγε να πάρει νερό. Γέμισε τον κουβά νερό και επιστρέφοντας στο κελλί του, μόλις πήγε να ανοίξει την πόρτα, έπεσε κάτω νεκρός. Όταν το άκουσε αυτό ο ηγούμενος Αντώνιος ταράχτηκε πολύ, γιατί ενόμισε ότι ο διάκονος πέθανε επειδή θα ταλαιπωρήθηκε να έλθει στην πανήγυρη, σύμφωνα με την εντολή του. Ο ηγούμενος άρχισε να προσεύχεται πολύ θερμά για τον απελθόντα διάκονο και μάλιστα έγραψε εντολή σε όλες τις Εκκλησίες να μνημονεύεται το όνομά του στην προσκομιδή και στη θ. Λειτουργία. Την παραμονή της τεσσαρακοστής ημέρας μετά το θάνατο του διακόνου, όταν ὁ ηγούμενος π. Αντώνιος κοιμόταν για λίγο στο κελλί του, άκουσε ξαφνικά κάποιον να τον πλησιάζει. Σηκώθηκε, άναψε το φως και βλέπει μπροστά του το διάκονο. – «Ήλθα να σε ευχαριστήσω», του είπε εκείνος. – «Γιατί;» – «Για τις προσευχές σου για μένα», του απάντησε ο διάκονος. – «Δεν προσευχήθηκα μόνος μου» του είπε ο ηγούμενος. «Όλοι οι μοναχοί προσεύχονται για σένα. Έγραψα εντολή να γραφτεί το όνομά σου και να μνημονεύεται παντού». – «Το όνομά μου δεν γράφτηκε πουθενά ούτε το μνημόνευε κανείς άλλος», είπε ο διάκονος (Αργότερα ο ηγούμενος ανεκάλυψε ότι από κάποιο λάθος η εντολή του δεν είχε εκτελεστεί). – «Πώς πέρασες από τα τελώνια;» – «Σαν αστραπή». – «Γιατί έτσι;» – «Γιατί λίγο πριν πεθάνω είχα λάβει το Σώμα και το Αίμα του Χριστού». – «Τι είπες για τη φιλονικία σου με τον αδελφό στην τράπεζα;» – «Ο Κύριος δεν μου το υπελόγισε». Εκείνον το καιρό είχε πεθάνει κάποια μοναχή από κάποιο Μοναστήρι και ο ηγούμενος ρώτησε το διάκονο τι μερίδα έλαβε μετά το θάνατό της. «Αυτή είναι ψηλότερα από μένα», είπε ὁ διάκονος. Το όραμα ετελείωσε.
Mε πολλές ευχές
† Ο Μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ιερεμίας
[1] 1. Βλ. τό βίο τοῦ ἁγίου Βασιλείου τοῦ Νέου, 26 Μαρτίου.
2. Αλλά εκτός από αυτές τις τακτές δεήσεις, η Εκκλησία μας για κάθε ένα νεκρό χωριστά, πού ήταν ορθόδοξος χριστιανός, έχει καθορίσει τα Μνημόσυνα. Είναι δε τα Μνημόσυνα τα τρίτα, τα ένατα, τα τεσσαρακοστά και τα ενιαύσια. Είπα για ορθόδοξο χριστιανό, μέλος της Εκκλησίας, γιατί για αιρετικό ή αφορισμένο από την Εκκλησία απαγορεύεται να κάνουμε μνημόσυνο. Μη νομίσει δε κανένας ότι τα μνημόσυνα είναι νεώτερη επινόηση. Όχι! Είναι παλαιά η εντολή της Εκκλησίας για τα μνημόσυνα. Ήδη οι Αποστολικές Διαταγές μας διατάσσουν να κάνουμε τα μνημόσυνα τούς καιρούς που είπαμε παραπάνω. Και πολλοί Πατέρες της Εκκλησίας μας ομιλούν περί μνημοσύνων.
3. Η προσευχή που γίνεται από την Εκκλησία για την ψυχή του νεκρού αμέσως μετά το θάνατό του και η νεκρώσιμη ακολουθία ή οι λειτουργίες πού γίνονται στην συνέχεια γι᾿ αυτήν, είναι πολύ σπουδαίες και αναγκαίες, γιατί βοηθούν το πέρασμα της ψυχής από τα «τελώνια». Σε κάθε «τελώνιο» πού περνάει η ψυχή μετά τον θάνατό της απαιτείται απ᾿ αυτήν λογαριασμός για κάθε αμάρτημα πού έπραξε. Γι᾿ αυτό το πέρασμα από τα «τελώνια» ωφελεί πολύ η θερμή προσευχή της Εκκλησίας μετά το θάνατο του χριστιανού. Λέγουν για τη Θεοδώρα ότι όταν περνούσε από τα τελώνια βοηθήθηκε πολύ από την προσευχή του Γέροντά της, του αγίου Βασιλείου του Νέου.[1]
Για τα μνημόσυνα φέρνουν κόλλυβα. Τα κόλλυβα είναι βρασμένο σιτάρι με ζάχαρη, με σταφίδες και άλλα γλυκίσματα. Το σιτάρι συμβολίζει ότι μια μέρα το σώμα του νεκρού θα αναστηθεί από τον τάφο. Διότι και το σιτάρι σπέρνεται στη γη και θάπτεται. Έπειτα όμως ανασταίνεται φορτωμένο με καρπό. Η ζάχαρη ή το μέλι και τα άλλα γλυκίσματα σημαίνουν ότι μετά την ανάσταση τον ορθόδοξο δίκαιο τον περιμένει χαρά και ευτυχισμένη ζωή στον Παράδεισο, όπως γλυκιά είναι η ζάχαρη και το μέλι.
4. Για το πόσο ωφελούνται οι ψυχές των νεκρών μας από τις προσευχές της Εκκλησίας μας υπέρ αυτών θα σας αναφέρω, χριστιανοί μου, ένα σύγχρονο σχετικά παράδειγμα από ρωσικό συναξάρι: Ο Αρχιμανδρίτης Αντώνιος, ηγούμενος της Αγίας Τριάδος, ενός μεγάλου Μοναστηριού της Ρωσσίας, διηγείτο για τον καλλίφωνο διάκονο του Μοναστηριού, ο οποίος λίγες ημέρες πριν από την πανήγυρη του ζήτησε την άδεια να πάει στο σπίτι του για κάποια δουλειά. «Σού δίνω την άδεια», του είπε ο ηγούμενος, «αλλά θα προλάβεις να είσαι εδώ στην πανήγυρη;». «Θα προλάβω», απάντησε ο διάκονος. «Θα επιστρέψω σύντομα». Το πρωΐ της παραμονής της εορτής ο διάκονος δεν είχε επιστρέψει ακόμη. Ο ηγούμενος ήταν σε μεγάλη ανησυχία και εστενοχωρείτο πολύ. Λίγο όμως προτού να αρχίσει η αγρυπνία ήλθε ὁ διάκονος και ο ηγούμενος του είπε: «Εάν είσαι έτοιμος, έλα να λειτουργήσεις». Ο διάκονος λειτούργησε, αλλά κουρασμένος όπως ήταν από το μακρύ του ταξίδι, δεν είχε την πρώτη του καλλιφωνία. Μετά τη λειτουργία πήγαν στην τράπεζα. Εκεί κάποιος αδελφός επείραξε το διάκονο για τη φωνή του, γιατί δεν ήταν όπως πρώτα καλή και είπε: «Κάποιος πήγε σπίτι του και άφησε τη φωνή του εκεί»! Ὁ διάκονος πειράχτηκε και άρχισε μια φιλονικία μεταξύ αυτού και του μοναχού. Όταν ο διάκονος επέστρεψε στο κελλί του πήρε έναν κουβά και πήγε να πάρει νερό. Γέμισε τον κουβά νερό και επιστρέφοντας στο κελλί του, μόλις πήγε να ανοίξει την πόρτα, έπεσε κάτω νεκρός. Όταν το άκουσε αυτό ο ηγούμενος Αντώνιος ταράχτηκε πολύ, γιατί ενόμισε ότι ο διάκονος πέθανε επειδή θα ταλαιπωρήθηκε να έλθει στην πανήγυρη, σύμφωνα με την εντολή του. Ο ηγούμενος άρχισε να προσεύχεται πολύ θερμά για τον απελθόντα διάκονο και μάλιστα έγραψε εντολή σε όλες τις Εκκλησίες να μνημονεύεται το όνομά του στην προσκομιδή και στη θ. Λειτουργία. Την παραμονή της τεσσαρακοστής ημέρας μετά το θάνατο του διακόνου, όταν ὁ ηγούμενος π. Αντώνιος κοιμόταν για λίγο στο κελλί του, άκουσε ξαφνικά κάποιον να τον πλησιάζει. Σηκώθηκε, άναψε το φως και βλέπει μπροστά του το διάκονο. – «Ήλθα να σε ευχαριστήσω», του είπε εκείνος. – «Γιατί;» – «Για τις προσευχές σου για μένα», του απάντησε ο διάκονος. – «Δεν προσευχήθηκα μόνος μου» του είπε ο ηγούμενος. «Όλοι οι μοναχοί προσεύχονται για σένα. Έγραψα εντολή να γραφτεί το όνομά σου και να μνημονεύεται παντού». – «Το όνομά μου δεν γράφτηκε πουθενά ούτε το μνημόνευε κανείς άλλος», είπε ο διάκονος (Αργότερα ο ηγούμενος ανεκάλυψε ότι από κάποιο λάθος η εντολή του δεν είχε εκτελεστεί). – «Πώς πέρασες από τα τελώνια;» – «Σαν αστραπή». – «Γιατί έτσι;» – «Γιατί λίγο πριν πεθάνω είχα λάβει το Σώμα και το Αίμα του Χριστού». – «Τι είπες για τη φιλονικία σου με τον αδελφό στην τράπεζα;» – «Ο Κύριος δεν μου το υπελόγισε». Εκείνον το καιρό είχε πεθάνει κάποια μοναχή από κάποιο Μοναστήρι και ο ηγούμενος ρώτησε το διάκονο τι μερίδα έλαβε μετά το θάνατό της. «Αυτή είναι ψηλότερα από μένα», είπε ὁ διάκονος. Το όραμα ετελείωσε.
Mε πολλές ευχές
† Ο Μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ιερεμίας
[1] 1. Βλ. τό βίο τοῦ ἁγίου Βασιλείου τοῦ Νέου, 26 Μαρτίου.
