Ἡ ἑορτή αὐτή ἔχει τήν ἀρχήν της εἰς τό ἔτος 326 μ.Χ., ὅτε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος τῆς Ἐκκλησίας Ἱεροσολύμων Μακάριος κατά τήν τελετήν τῶν Ἐγκαινίων τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως, ἡ ἀνέγερσις τοῦ ὁποίου διήρκεσε ἀπό τοῦ 326-336 μ.Χ., ὕψωσε μετά τῆς Ἁγίας Ἑλένης τόν ἀνευρεθέντα ἐπί τοῦ τόπου τοῦ Φρικτοῦ Γολγοθᾶ Τίμιον Σταυρόν τοῦ Κυρίου, προκειμένου νά τόν ἴδῃ ὑψούμενον οὐχί μόνον ὁ ἐγγύς, ἀλλά καί ὁ μακράν ἱστάμενος ἀθρόως συρρεύσας λαός τοῦ Θεοῦ.
Ἡ ἅπαξ αὕτη τελεσθεῖσα τότε πρᾶξις παρέμεινεν εἰς τήν συνείδησιν τῆς Ἐκκλησίας, τελουμένη καθ’ ἕκαστον ἔτος οὐχί τήν ἡμέραν τῆς μνήμης τῶν Ἐγκαινίων, 13ην Σεπτεμβρίου, ἀλλά τήν 14ην τοῦ αὐτοῦ μηνός.
Διά τήν αἰδέσιμον ἑορτήν ταύτην ἐτελέσθη Μέγας Ἑσπερινός κατά τήν παραμονήν εἰς τό Καθολικόν τοῦ Πανιέρου Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως μετ’ ἐπισήμου εἰσόδου καί προσκυνήσεως εἰς τήν Ἁγίαν Ἀποκαθήλωσιν καί εἰς τόν Πανάγιον τοῦ Κυρίου Τάφον, μετά μεγάλου θυμιάματος καί ἀρτοκλασίας, χοροστατοῦντος τῆς Α.Θ.Μ. τοῦ Πατρός ἡμῶν καί Πατριάρχου Ἱεροσολύμων κ.κ. Θεοφίλου, τῶν Ἁγιωτάτων Ἀρχιερέων συμπροσευχομένων ἐντός τοῦ Ἱεροῦ Βήματος καί τοῦ πιστοῦ λαοῦ τοῦ Κυρίου ἐν εὐλαβείᾳ καί κατανύξει μετέχοντος.
Μετά τήν θ. Λειτουργίαν ἤρξατο ἡ λιτανεία ἀπό τῆς Ὡραίας Πύλης τοῦ Ἱεροῦ Βήματος τοῦ Καθολικοῦ, διελθοῦσα διά τοῦ προσκυνήματος τῆς Ἁγίας Ἀποκαθηλώσεως, τοῦ παρεκκλησίου τοῦ Ἀδάμ καί τοῦ Ἀκανθίνου Στεφάνου καί κατελθοῦσα πρός τό Σπήλαιον τῆς εὑρέσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ.
Εἰς τόν τόπον τοῦτον ἐγένετο ὑπό τοῦ Πατριάρχου ἡ ὕψωσις τοῦ Τιμίου Σταυροῦ πρός τά τέσσερα σημεῖα τοῦ ὁρίζοντος κατά τήν γνωστήν τυπικήν διάταξιν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Μετά τήν Ὕψωσιν ὁ Πατριάρχης, οἱ Ἀρχιερεῖς καί ὁ ἐκπρόσωπος τοῦ Ἔθνους ἡμῶν, Γενικός Πρόξενος τῆς Ἑλλάδος εἰς τά Ἱεροσόλυμα κ. Σωτήριος Ἀθανασίου προσεκύνησαν τόν ὑψωθέντα Τίμιον Σταυρόν, περιέχοντα τεμάχιον Τιμίου Ξύλου.
Ἐκ τοῦ τόπου τούτου τῆς εὑρέσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἡ λιτανεία κατηυθύνθη πρός τόν Φρικτόν Γολγοθᾶν, ἔνθα καί πάλιν ἔλαβε χώραν ἡ ὑπό τοῦ Πατριάρχου ὕψωσις τοῦ Τιμίου Σταυροῦ πρός τά τέσσαρα σημεῖα τοῦ ὁρίζοντος, ἡ τοποθέτησις τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἐπί τῆς Ἁγίας Τραπέζης ἄνωθεν τῆς βάσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ τοῦ Κυρίου καί ἡ προσκύνησις ὡς καί ἐν τῷ τόπῳ τῆς εὑρέσεως.
Ἐνταῦθα διενεμήθησαν εἰς τόν πιστόν λαόν τά εὔοσμα ἄνθη τῶν βασιλικῶν, ἀναμέσον τῶν ὁποίων ἐπί τοῦ δίσκου ἐτοποθετήθη ὁ Τίμιος Σταυρός, πρός ἁγιασμόν ψυχῶν καί σωμάτων, οἴκων, ἱερῶν προσφόρων καί θεραπείαν ἐκ πάσης ἀσθενείας.
Ἐκ τοῦ Φρικτοῦ Γολγοθᾶ διά τῶν ἐσωτερικῶν βαθμίδων ἐγένετο ἡ κάθοδος εἰς τό Ἱερόν Βῆμα τοῦ Καθολικοῦ ἔνθεν καί ἡ ἄνοδος πρός τό Πατριαρχεῖον, τῶν κωδώνων χαρμοσύνως κρουομένων.
Εἰς τό Πατριαρχεῖον ἡ Α.Θ.Μ. ὁ Πατήρ ἡμῶν καί Πατριάρχης Ἱεροσολύμων κ.κ. Θεόφιλος προσεφώνησε τό ἱερατεῖον καί τούς συρρεύσαντας εὐλαβεῖς προσκυνητάς διά τῆς κάτωθι προσφωνήσεως Αὐτοῦ:
«Πάσα μέν οὖν πρᾶξις καί θαυματουργία Χριστοῦ μεγίστη καί θεία καί θαυμαστή, ἀλλά πάντων ἐστί θαυμαστότερον ὁ Τίμιος Αὐτοῦ Σταυρός». Μέ ἄλλα λόγια, κάθε πρᾶξις καί θαυματουργική ἐνέργεια τοῦ Χριστοῦ, λέγει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός εἶναι πολύ μεγάλη καί θεία καί θαυμαστή, ἀλλά τό πιό θαυμαστό ἀπό ὅλα εἶναι ὁ Τίμιος Σταυρός Του.
Ἀγαπητοί ἐν Χριστῷ ἀδελφοί, εὐσεβεῖς προσκυνηταί,
εὐλαβεῖς Χριστιανοί,
Τό θαυμαστότερον τοῦτο γεγονός τοῦ Τιμίου Σταυροῦ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Χριστοῦ πανηγυρίζει ἡ ἁγία ἡμῶν Ἐκκλησία διά τῆς σεβασμίου ἑορτῆς τῆς ὑψώσεως αὐτοῦ ὑπό τοῦ Ἁγίου Μακαρίου Πατριάρχου Ἱεροσολύμων, ὅταν ἀνεῦρεν αὐτόν ἡ Ἁγία Ἑλένη κατά τήν προσκυνηματικήν της ἐπίσκεψιν εἰς τούς Ἁγίους Τόπους.
Πάντων δέ ἐστί θαυμαστότερον ὁ Τίμιος τοῦ Χριστοῦ Σταυρός, διότι, ὡς λέγει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός: «Δι’ οὐδενός γάρ ἑτέρου ὁ θάνατος κατήργηται, ἡ τοῦ προπάτορος ἁμαρτία λέλυται, ὁ ᾅδης ἐσκύλευται, ἡ ἀνάστασις δεδώρηται…εἰ μή διά τοῦ Σταυροῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Διά Σταυροῦ γάρ πάντα ταῦτα κατώρθωται». «Ὅσοι γάρ ἐβαπτίσθημεν εἰς Χριστόν», φησίν ὁ ἀπόστολος, «εἰς τόν θάνατον Αὐτοῦ ἐβαπτίσθημεν. Ὅσοι δέ εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθημεν, Χριστόν ἐνεδυσάμεθα. Χριστός δέ ἐστι Θεοῦ δύναμις καί σοφία ». Ἰδού ὁ θάνατος τοῦ Χριστοῦ, ἤτοι ὁ σταυρός τήν ἐνυπόστατον τοῦ Θεοῦ σοφίαν καί δύναμιν ἡμᾶς περιέβαλε». Τό μυστήριον τῆς Θείας Οἰκονομίας δηλονότι ἡ ἐνσάρκωσις τοῦ Θεοῦ Λόγου, δέν ἐθεωρήθη τόσον μεγάλον σκάνδαλον ἤ μωρία, ὅσον ὁ λόγος τοῦ Σταυροῦ, διά τοῦ ὁποίου ἐφανερώθη ἡ δύναμις τοῦ Θεοῦ, δηλαδή ἡ νίκη κατά τοῦ θανάτου τῆς φθορᾶς καί τῆς τοῦ διαβόλου δουλείας.
Σήμερον ἠξιώθημεν καί ἡμεῖς, κλῆρος τε καί λαός νά προσκυνήσωμεν αὐτό τοῦτο τό Τίμιον καί σεβάσμιον Ξύλον τοῦ Σταυροῦ καί ἁγιασθέν τῇ ἁφῇ τοῦ Ἁγίου Σώματος καί αἵματος τοῦ Χριστοῦ εἰς τά σκηνώματα Αὐτοῦ, εἰς τόν τόπον, οὗ ἔστησαν οἱ πόδες Αὐτοῦ, τουτέστιν εἰς τόν σωτήριον Γολγοθᾶν καί τόν Ζωοποιόν Τάφον.
Εὐχαριστήσωμεν τῷ Κυρίῳ καί Θεῷ ἡμῶν καί μετά τοῦ ὑμνῳδοῦ τρανῶς βοήσωμεν: «Ὁ δι’ ἡμᾶς, Χριστέ κρίσιν καταδεξάμενος καί ἐν Σταυρῷ ἀνελθών, Αὐτός καί νῦν δώρησαι ἐλατῆρα ( =διώκτην) τῶν δαιμόνων, ἵνα πάντες προσπτυσσόμενοι βοῶμεν αὐτῷ: σῶσον ἡμᾶς, Σταυρέ, τῇ δυνάμει σου, ἁγίασον ἡμᾶς τῇ λαμπρότητί σου, Τίμιε Σταυρέ καί κραταίωσον ἡμᾶς τῇ ὑψώσει σου, ὅτι φῶς ἡμῖν δεδώρησαι καί σωτηρίαν τῶν ψυχῶν ἡμῶν. Ἀμήν.Ἔτη πολλά».
Ἐκ τῆς Ἀρχιγραμματείας.
«Πάσα μέν οὖν πρᾶξις καί θαυματουργία Χριστοῦ μεγίστη καί θεία καί θαυμαστή, ἀλλά πάντων ἐστί θαυμαστότερον ὁ Τίμιος Αὐτοῦ Σταυρός». Μέ ἄλλα λόγια, κάθε πρᾶξις καί θαυματουργική ἐνέργεια τοῦ Χριστοῦ, λέγει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός εἶναι πολύ μεγάλη καί θεία καί θαυμαστή, ἀλλά τό πιό θαυμαστό ἀπό ὅλα εἶναι ὁ Τίμιος Σταυρός Του.
Ἀγαπητοί ἐν Χριστῷ ἀδελφοί, εὐσεβεῖς προσκυνηταί,
εὐλαβεῖς Χριστιανοί,
Τό θαυμαστότερον τοῦτο γεγονός τοῦ Τιμίου Σταυροῦ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Χριστοῦ πανηγυρίζει ἡ ἁγία ἡμῶν Ἐκκλησία διά τῆς σεβασμίου ἑορτῆς τῆς ὑψώσεως αὐτοῦ ὑπό τοῦ Ἁγίου Μακαρίου Πατριάρχου Ἱεροσολύμων, ὅταν ἀνεῦρεν αὐτόν ἡ Ἁγία Ἑλένη κατά τήν προσκυνηματικήν της ἐπίσκεψιν εἰς τούς Ἁγίους Τόπους.
Πάντων δέ ἐστί θαυμαστότερον ὁ Τίμιος τοῦ Χριστοῦ Σταυρός, διότι, ὡς λέγει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός: «Δι’ οὐδενός γάρ ἑτέρου ὁ θάνατος κατήργηται, ἡ τοῦ προπάτορος ἁμαρτία λέλυται, ὁ ᾅδης ἐσκύλευται, ἡ ἀνάστασις δεδώρηται…εἰ μή διά τοῦ Σταυροῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Διά Σταυροῦ γάρ πάντα ταῦτα κατώρθωται». «Ὅσοι γάρ ἐβαπτίσθημεν εἰς Χριστόν», φησίν ὁ ἀπόστολος, «εἰς τόν θάνατον Αὐτοῦ ἐβαπτίσθημεν. Ὅσοι δέ εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθημεν, Χριστόν ἐνεδυσάμεθα. Χριστός δέ ἐστι Θεοῦ δύναμις καί σοφία ». Ἰδού ὁ θάνατος τοῦ Χριστοῦ, ἤτοι ὁ σταυρός τήν ἐνυπόστατον τοῦ Θεοῦ σοφίαν καί δύναμιν ἡμᾶς περιέβαλε». Τό μυστήριον τῆς Θείας Οἰκονομίας δηλονότι ἡ ἐνσάρκωσις τοῦ Θεοῦ Λόγου, δέν ἐθεωρήθη τόσον μεγάλον σκάνδαλον ἤ μωρία, ὅσον ὁ λόγος τοῦ Σταυροῦ, διά τοῦ ὁποίου ἐφανερώθη ἡ δύναμις τοῦ Θεοῦ, δηλαδή ἡ νίκη κατά τοῦ θανάτου τῆς φθορᾶς καί τῆς τοῦ διαβόλου δουλείας.
Σήμερον ἠξιώθημεν καί ἡμεῖς, κλῆρος τε καί λαός νά προσκυνήσωμεν αὐτό τοῦτο τό Τίμιον καί σεβάσμιον Ξύλον τοῦ Σταυροῦ καί ἁγιασθέν τῇ ἁφῇ τοῦ Ἁγίου Σώματος καί αἵματος τοῦ Χριστοῦ εἰς τά σκηνώματα Αὐτοῦ, εἰς τόν τόπον, οὗ ἔστησαν οἱ πόδες Αὐτοῦ, τουτέστιν εἰς τόν σωτήριον Γολγοθᾶν καί τόν Ζωοποιόν Τάφον.
Εὐχαριστήσωμεν τῷ Κυρίῳ καί Θεῷ ἡμῶν καί μετά τοῦ ὑμνῳδοῦ τρανῶς βοήσωμεν: «Ὁ δι’ ἡμᾶς, Χριστέ κρίσιν καταδεξάμενος καί ἐν Σταυρῷ ἀνελθών, Αὐτός καί νῦν δώρησαι ἐλατῆρα ( =διώκτην) τῶν δαιμόνων, ἵνα πάντες προσπτυσσόμενοι βοῶμεν αὐτῷ: σῶσον ἡμᾶς, Σταυρέ, τῇ δυνάμει σου, ἁγίασον ἡμᾶς τῇ λαμπρότητί σου, Τίμιε Σταυρέ καί κραταίωσον ἡμᾶς τῇ ὑψώσει σου, ὅτι φῶς ἡμῖν δεδώρησαι καί σωτηρίαν τῶν ψυχῶν ἡμῶν. Ἀμήν.Ἔτη πολλά».
Ἐκ τῆς Ἀρχιγραμματείας.
