Μακαριώτατε Ἅγιε Πρόεδρε, Σεβασμιώτατοι Συνοδικοί, Πατέρες καὶ Ἀδελφοί,
Τα τελευταία χρόνια διεξάγεται ένας διάλογος στην ελληνική κοινωνία περί του χαρακτήρος του μαθήματος των θρησκευτικών στα Σχολεία της Χώρας.
Ο διάλογος προέκυψε ως απάντηση αφ’ενός στο αίτημα για δημιουργική ανανέωση του μαθήματος και αφ’ετέρου στις προτάσεις ή απειλές βάσει συγκεκριμένης επιχειρηματολογίας νομικών και πολιτικών κύκλων περί καταργήσεως του μαθήματος.
Από το 2002 στο πλαίσιο προστασίας των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων, διαμορφώθηκε από το Υπουργείο Παιδείας νέο καθεστώς για την χορήγηση απαλλαγής από το ΜτΘ σε ετεροδόξους και αλλοθρήσκους με απλή δήλωση του κηδεμόνα ή του ενήλικου μαθητή "οτι δεν είναι Χριστιανός Ορθόδοξος, χωρίς να είναι υποχρεωτική η αναφορά του θρησκεύματος στο οποίο ανήκει".
Το 2008 τρείς Εγκύκλιοι του Υπουργείου Παιδείας και μιά ερμηνευτική διευκρίνηση του τότε Υπουργού, προσπάθησαν να εναρμονισθούν με αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Ανεξάρτητων Αρχών της Χώρας μας, που ήθελαν η απαλλαγή από το μάθημα να γίνεται με απλή διατύπωση του αιτήματος από τον ενδιαφερόμενο χωρίς άλλη εξήγηση.
Προξένησαν αλληλοσυγκρουόμενες και κάποτε έντονες ανακοινώσεις της ΟΛΜΕ, του Συνηγόρου του Πολίτη, της ΠΕΘ, των Θεολογικών Σχολών κ.α.
Με αφορμή αυτό το θόρυβο, άρχισαν να αποκρυσταλλώνονται και να προτείνονται κάποιες "μορφές" του ΜτΘ που, όπως ήταν αναμενόμενο, πυροδότησαν άλλες αντιπαραθέσεις και δημιούργησαν πολώσεις τόσο στην Εκπαιδευτική Κοινότητα όσο και σε Θεολογικούς κύκλους.
Οι «μορφές» του ΜτΘ που προτάθηκαν ήταν οι εξής:
Α. ΜτΘ με ΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ
(προτάθηκε από την ΟΛΜΕ, τον Συνήγορο του Πολίτη, κ.α)
Θέλει το ΜτΘ να είναι υποχρεωτικό για όλους τους μαθητές επειδή:
1. ανταποκρίνεται στη νέα πραγματικότητα της σχολικής τάξης (μεγάλα ποσοστά ετεροθρήσκων μαθητών, ετεροδόξων και θρησκευτικά αδιάφορων),
2. εξετάζει το θρησκευτικό φαινόμενο ως ιστορική και παρούσα πραγματικότητα,
3. διασφαλίζει τον ελεύθερο σχηματισμό οποιασδήποτε θρησκευτικής συνείδησης,
4. εγγυάται την απουσία απαλλαγών και τον υποχρεωτικό χαρακτήρα του μαθήματος,
5. κατοχυρώνει τα εργασιακά δικαιώματα των θεολόγων εκπαιδευτικών.
Επισημαίνεται ότι με τον θρησκειολογικό προσανατολισμό του ΜτΘ δεν συμφωνεί κανένας θεολογικός χώρος στην Ελλάδα, σήμερα.
Β. ΜτΘ με ΟΜΟΛΟΓΙΑΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ
(προτάθηκε από την ΠΕΘ κ.α.)
Θέλει το ΜτΘ να παραμείνει ομολογιακού τύπου, διότι:
1. η πλειονότης των μαθητών του ελληνικού σχολείου είναι Ορθόδοξοι Χριστιανοί,
2. το ισχύον Ελληνικό Σύνταγμα αναφέρει την ύπαρξη "επικρατούσας θρησκείας",
3. απόφαση του ΣτΕ (3356/1995) ορίζει ότι η ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης των μαθητών πραγματοποιείται σύμφωνα με τις αρχές της Ορθοδόξου Χριστιανικής Διδασκαλίας,
4. η Ορθόδοξη Χριστιανική Πίστη έχει διαμορφώσει καθοριστικά την πνευματική φυσιογνωμία της Ελλάδος,
5. σημαντικό ποσοστό γονέων επιθυμεί να λάβουν τα παιδιά τους θρησκευτική αγωγή στο σχολείο,
6. σημαντική μερίδα των αλλοδαπών μαθητών ενδιαφέρεται για την Ορθόδοξη Πίστη.
Γ. ΜτΘ με "ΑΝΟΙΧΤΟ" ή «ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ» ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ
(προτάθηκε από τον Σύνδεσμο "Καιρός" κ.α)
Θέλει το ΜτΘ:
1. να είναι κοινή υποχρεωτική θρησκευτική εκπαίδευση για όλους τους μαθητές, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές επιλογές τους,
2. να δίνει έμφαση στον γνωσιοκεντρικό-παιδαγωγικό και όχι στον ομολογιακό-κατηχητικό του χαρακτήρα,
3. να εδράζεται στην ερμηνεία, στην κριτική και στον διάλογο,
4. να εγγυάται την βιωσιμότητά του στο μέλλον.
Μακαριώτατε, Σεβασμιώτατοι,
Νομίζω ότι οφείλουμε πιά να βγούμε από τα παραπάνω ερμητικά κλεισμένα σχήματα, όπως η γνωστή ψυχοσύνθεσή μας των Ελλήνων ύψωσε ως τείχη.
Χρειάζεται·
α. αντλώντας από την εμπειρία μας ως ποιμένες και διδάσκαλοι της Εκκλησίας,
β. αφουγκραζόμενοι την σημερινή κοινωνική και θρησκευτική πραγματικότητα της Πατρίδος μας, και
γ. σεβόμενοι τις ευαισθησίες της σημερινής σχολικής τάξης και της εκπαιδευτικής διαδικασίας, να σκεφτούμε τα εξής:
Η προϊούσα από ετών εκκοσμίκευση απομάκρυνε τους νέους μας από τις θρησκευτικές μας παραδόσεις, ενώ η πολυπολιτισμικότητα έφερε νέες ηθικές, κοινωνικές και πολιτισμικές προκλήσεις στη Χώρα μας. Έτσι δημιουργήθηκε η σημερινή κατά γενική ομολογία, "κρίση αξιών", στην ελληνική κοινωνία, για την αποκατάσταση της οποίας πρέπει όλοι να εργασθούμε υπεύθυνα.
Η σχολική τάξη αποτελεί σμικρογραφία της ελληνικής κοινωνίας. Η πλειονό-της των μαθητών του ελληνικού σχολείου είναι Ορθόδοξοι Χριστιανοί, όμως σε αρκετές περιοχές της Πατρίδος μας οι αλλοδαποί μαθητές με διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις, αλλάζουν σημαντικά την σύνθεση της σχολικής τάξης. Η ποικιλόμορφα διαμορφωμένη πρόταση για απαλλαγή από το ΜτΘ κάποιων μαθητών, έβγαλε από τις τάξεις κυρίως χριστιανόπουλα που ήθελαν να «ελαφρυνθεί» το σχολικό τους Πρόγραμμα.
Χρειάζεται να «παίξουμε» με λέξεις, προκειμένου να μην «χάσουμε» το μάθημα από τα σχολεία μας.
Εὐσεβάστως προτείνω· ὡς ΔΙΣ:
1. Να μην υιοθετήσουμε αυτούσια καμμιά από τις παραπάνω ετικέτες των μορφών του ΜτΘ προκειμένου να μην εμπλακούμε σε ήδη διαμορφωμένες και πολωμένες απόψεις, αλλά να εργασθούμε για τον συγκερασμό των θετικών στοιχείων όλων των προτάσεων.
2. Να επισημάνουμε σε όσους επιμένουν να μεταβληθεί το ΜτΘ σε θρησκειολογία, ότι τότε θα καταστρατηγηθεί το δικαίωμα των ορθοδόξων μαθητών για Ορθόδοξη Χριστιανική μόρφωση. Οι Έλληνες γονείς θέλουν τα παιδιά τους να μάθουν την Ορθόδοξη Χριστιανική μας Πίστη και Παράδοση από το σχολείο.
Φυσικά, η Κατήχηση του λαού μας είναι κυρίως έργο δικό μας, των Επισκόπων και των Ιερέων και δεν έχουμε την πρόθεση να το εκχωρήσουμε σε εκπαιδευτικούς.
3. Να επισημάνουμε σε όσους επιμένουν να μεταβληθεί το ΜτΘ σε ομολογιακό, ότι εάν υπονοούν «Ορθόδοξη Κατήχηση», τότε ανοίγουν τις πόρτες του σχολείου σε αλλοθρήσκους και αλλοδόξους θεολόγους.
Η προταθείσα εισαγωγή ενός εναλλακτικού μαθήματος για τους αλλοδαπούς, δεν είναι εφικτή στην εκπαιδευτική πραγματικότητα της Χώρας μας, επειδή προσκρούει σε πρακτικές δυσκολίες (σχολικές αίθουσες, συγγραφή πρόσθετων εγχειριδίων, εναρμόνιση με το σχολικό Πρόγραμμα). Θα ωθήσουμε ως μοναδική λύση, την κατάργηση του ΜτΘ.
4. Να επιδιώξουμε, να είναι η Ορθόδοξη Θεολογία κέντρο του ΜτΘ χωρίς απαραίτητα η μεθοδολογία του μαθήματος να είναι «ομολογιακή». Το σχολείο δεν μπορεί να απαιτεί την διατράνωση της Πίστεως των μαθητών επειδή η Πίστη δεν αξιολογείται εκπαιδευτικά ούτε βεβαίως μπορεί να βαθμολογηθεί.
5. Να ζητήσουμε, το ΜτΘ να εμφανίζει σε όλους ανεξαιρέτως τους μαθητές το πολιτισμικό μέγεθος της Ορθοδόξου βιοτής καθώς αυτή διαποτίζει την ελληνική κοινωνία και είναι «αγαθό εν κινήσει».
Ο αλλόθρησκος μαθητής στη χώρα μας, όπως θα διδαχθεί για τον Πλάτωνα, για την Αθηναϊκή Συμπολιτεία και τον Παρθενώνα, έτσι οφείλει να μάθει για τον Ιησού Χριστό, για την Ορθόδοξη Εκκλησία και την τέχνη της.
Μακαριώτατε, Σεβασμιώτατοι,
Το «μυστικό» της εύστοχης και αποδοτικής διδασκαλίας του ΜτΘ δεν είναι ούτε το σχολικό εγχειρίδιο, ούτε το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα.
Είναι ο εκπαιδευτικός που το διδάσκει.
Είναι κι εκείνος «λογικό πρόβατο» της εκκλησιαστικής μας ποίμνης και αποτελεί ιδική μας ποιμαντική ευθύνη η προσέγγισή του και η «κατά Χριστόν» καλλιέργειά του, ώστε:
Να μην μετατρέπει το μάθημα σε "εκκοσμικευμένη ηθική" εξοβελίζοντας τον μυσταγωγικό του χαρακτήρα.
Να μην περιορίζει το μάθημα σε "Επιτομή Θρησκευτικής Εγκυκλοπαιδείας" αφήνοντας αναπάντητες τις υπαρξιακές αναζητήσεις των μαθητών.
Να δίνει την δυνατότητα σε αλλοδαπούς ετεροθρήσκους μαθητές να γνωρίσουν αφ’ενός την δική τους θρησκευτική πίστη και αφ’ετέρου την θρησκευτική και πολιτιστική παράδοση της Χώρας που τους δέχτηκε και τους φιλοξενεί.
Να θέτει βάσεις για εποικοδομητικό διάλογο με το «διαφορετικό» που, ούτως ή ἀλλως, συζεί με το «οικείο».
Να καλλιεργεί τον διάλογο μεταξύ διαφόρων θρησκευτικών παραδόσεων και να
μελετά αντικειμενικά τις σχέσεις τους με την "εξ αποκαλύψεως" Εκκλησία του
Χριστού.
Να επωάζει στην τάξη το δημοκρατικό πνεύμα και την πνευματικότητα της Παιδείας, τουλάχιστον σε επίπεδο θρησκευτικότητος.
Να αναλύει το παγκόσμιο θρησκευτικό φαινόμενο και να αναδεικνύει τον οικουμενικό και επίκαιρο λόγο της Ορθόδοξης Θεολογίας και των άλλων χριστιανικών παραδόσεων.
Να διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες των μαθητών μέσα από μια νέα καθολική προσέγγιση της γνώσης, η οποία εξάλλου ήδη είναι οικεία σ' αυτούς από τους σύγχρονους διαύλους ενημέρωσης.
Να προσφέρει λόγο ελπίδας και πρόταση ζωής στο σημερινό ελληνόπουλο.
Να διανθίζει το κάθε θέμα του με Πατερικά Κείμενα που θα ενισχύουν το στόχο του.
Να παρουσιάζει και να ερμηνεύει την ποικίλη εκκλησιαστική τέχνη στους μαθητές.
Μακαριώτατε Ἅγιε Πρόεδρε, Σεβασμιώτατοι Συνοδικοί, Πατέρες καὶ Ἀδελφοί,
Με τις παραπάνω απόψεις και βιωματικές εμπειρίες που διαθέτω από τον τόπο καταγωγής μου, που είναι και η Επαρχία, που με αξίωσε ο Χριστός να διακονώ, μελέτησα το «Υπόμνημα για το νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου» της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων, που μας υπεβλήθη.
Οι παρατηρήσεις που καταθέτω, είναι επιγραμματικά οι εξής:
Το «Πρόγραμμα Σπουδών» για το ΜτΘ θα λειτουργήσει «πιλοτικά», όπως για όλα τα σχολικά μαθήματα, σε ορισμένο αριθμό σχολείων, προκειμένου να αξιολογηθεί, να εξαχθούν συμπεράσματα και όπου χρειάζεται να τροποποιηθεί, πριν την καθολική εφαρμογή του.
Είναι «Πρόγραμμα Σπουδών» και όχι σχολικό εγχειρίδιο.
Δεν απευθύνεται στον μαθητή αλλά στον εκπαιδευτικό, προκειμένου να τον καθο-δηγήσει στον σχεδιασμό της διδασκαλίας.
Δεν είναι κατάλογος διδακτικών περιεχομένων ή διδακτικών ενοτήτων.
Θα συνοδεύεται από πολυσέλιδο «Οδηγό» ως απαραίτητο βοήθημα για την εφαρμογή του.
Η κάθε «θεματική ενότητα» δεν θα διδάσκεται σε 1 ωριαία διδασκαλία αλλά σε πολλές, με ποικιλία τεχνικών και διδακτικών μέσων.
Οι προτεινόμενες «θεματικές ενότητες» αναπτύσσονται σε 4 στήλες:
α) Προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα. Αυτά είναι που θα καθορίζουν την παραδοσιακή «διδακτέα ύλη» προσαρμοσμένη στις συνθήκες της τάξης.
β) Διδακτικά θέματα.
γ) Διδακτικές δραστηριότητες. Θεωρώ ότι αυτές είναι η μεγαλύτερη καινοτομία του Προγράμματος. Διδακτικές δραστηριότητες δεν είναι ολοκληρωμένες πορείες διδασκαλίας, είναι ενδεικτικές και υπάρχει ελευθερία αναπροσαρμογής ή τροποποίησής τους. Χωρίς να καταργείται η παραδοσιακή μορφή της διδασκαλίας «παράδοση-εξέταση», επιδιώκεται η διερευνητική και βιωματική εμπλοκή του μαθητή. Κυρίως προωθεί μορφές ομαδο-συνεργατικής μεθόδου.
Βέβαια, για τις δραστηριότητες αυτές, θα χρειαστούν επιμορφωτική στήριξη οι εκπαιδευτικοί.
δ) Εκπαιδευτικό υλικό.
Το Πρόγραμμα Σπουδών, όπως το περιγράφουν οι συντάκτες του και τα περιεχόμενά του, επιδιώκει να αναδείξει την Ορθόδοξη Πίστη και Παράδοση σε όλες τις πτυχές της.
Σε όλα τα μαθήματα υπάρχει αφθονία θεμάτων και διδακτικών δραστηριοτήτων που αφορούν στην Αγία Γραφή, στα πατερικά κείμενα, στην λατρεία και στην τέχνη της Εκκλησίας.
Σε κάποιες αυτόνομες ενότητες παραθέτει συμπληρωματικά, με τη μορφή διάσπαρτων στοιχείων και θρησκειολογικά θέματα.
Σε όλες τις ενότητες, ειδικά στο Γυμνάσιο, είναι εμφανής ο διάλογος με τις ανησυχίες και τις εμπειρίες των μικρών παιδιών και των εφήβων αλλά και με τα σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα.
Επειδή είναι εκπαιδευτικό εργαλείο, σ’αυτά τα ζητήματα χρησιμοποιεί γλώσσα και ορολογία επίκαιρη, που κάποτε υπερβαίνει την γνώριμη σε μας και οικεία θεολογική ορολογία.
Βεβαίως, αποκλίσεις από την δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας, δεν υπάρχουν.
Νομίζω ότι είναι μιά πολύ καλή πρόταση, ώστε το Μάθημα των Θρησκευτικών:
Να παραμείνει στα Ελληνικά Σχολεία.
Να διδάξει την Ορθόδοξη Πίστη ως βίωμα και ως θεωρία, ως νόημα και πρόταση ζωής.
Να εμφανίσει το Ορθόδοξο φρόνημα διαχρονικά στην ιστορική του διαδρομή ως πολιτιστικό μέγεθος.
Να παρουσιάσει το «εφικτόν» της «κατά Χριστόν» ζωής.
Να δοκιμάσει την αντοχή της Ορθὀδοξης Θεολογίας στο σήμερα.
Να αγκαλιάσει χωρίς φανατισμό τους αλλοθρήσκους συμπατριώτες μας .
Να οργανώσει την σχολική τάξη σε εργαστήρι συνεργασίας και συνθέσεως απόψεων.
Να ενταχθεί στη νέα μεθοδολογία διδασκαλίας των μαθημάτων.
Τα τελευταία χρόνια διεξάγεται ένας διάλογος στην ελληνική κοινωνία περί του χαρακτήρος του μαθήματος των θρησκευτικών στα Σχολεία της Χώρας.
Ο διάλογος προέκυψε ως απάντηση αφ’ενός στο αίτημα για δημιουργική ανανέωση του μαθήματος και αφ’ετέρου στις προτάσεις ή απειλές βάσει συγκεκριμένης επιχειρηματολογίας νομικών και πολιτικών κύκλων περί καταργήσεως του μαθήματος.
Από το 2002 στο πλαίσιο προστασίας των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων, διαμορφώθηκε από το Υπουργείο Παιδείας νέο καθεστώς για την χορήγηση απαλλαγής από το ΜτΘ σε ετεροδόξους και αλλοθρήσκους με απλή δήλωση του κηδεμόνα ή του ενήλικου μαθητή "οτι δεν είναι Χριστιανός Ορθόδοξος, χωρίς να είναι υποχρεωτική η αναφορά του θρησκεύματος στο οποίο ανήκει".
Το 2008 τρείς Εγκύκλιοι του Υπουργείου Παιδείας και μιά ερμηνευτική διευκρίνηση του τότε Υπουργού, προσπάθησαν να εναρμονισθούν με αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Ανεξάρτητων Αρχών της Χώρας μας, που ήθελαν η απαλλαγή από το μάθημα να γίνεται με απλή διατύπωση του αιτήματος από τον ενδιαφερόμενο χωρίς άλλη εξήγηση.
Προξένησαν αλληλοσυγκρουόμενες και κάποτε έντονες ανακοινώσεις της ΟΛΜΕ, του Συνηγόρου του Πολίτη, της ΠΕΘ, των Θεολογικών Σχολών κ.α.
Με αφορμή αυτό το θόρυβο, άρχισαν να αποκρυσταλλώνονται και να προτείνονται κάποιες "μορφές" του ΜτΘ που, όπως ήταν αναμενόμενο, πυροδότησαν άλλες αντιπαραθέσεις και δημιούργησαν πολώσεις τόσο στην Εκπαιδευτική Κοινότητα όσο και σε Θεολογικούς κύκλους.
Οι «μορφές» του ΜτΘ που προτάθηκαν ήταν οι εξής:
Α. ΜτΘ με ΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ
(προτάθηκε από την ΟΛΜΕ, τον Συνήγορο του Πολίτη, κ.α)
Θέλει το ΜτΘ να είναι υποχρεωτικό για όλους τους μαθητές επειδή:
1. ανταποκρίνεται στη νέα πραγματικότητα της σχολικής τάξης (μεγάλα ποσοστά ετεροθρήσκων μαθητών, ετεροδόξων και θρησκευτικά αδιάφορων),
2. εξετάζει το θρησκευτικό φαινόμενο ως ιστορική και παρούσα πραγματικότητα,
3. διασφαλίζει τον ελεύθερο σχηματισμό οποιασδήποτε θρησκευτικής συνείδησης,
4. εγγυάται την απουσία απαλλαγών και τον υποχρεωτικό χαρακτήρα του μαθήματος,
5. κατοχυρώνει τα εργασιακά δικαιώματα των θεολόγων εκπαιδευτικών.
Επισημαίνεται ότι με τον θρησκειολογικό προσανατολισμό του ΜτΘ δεν συμφωνεί κανένας θεολογικός χώρος στην Ελλάδα, σήμερα.
Β. ΜτΘ με ΟΜΟΛΟΓΙΑΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ
(προτάθηκε από την ΠΕΘ κ.α.)
Θέλει το ΜτΘ να παραμείνει ομολογιακού τύπου, διότι:
1. η πλειονότης των μαθητών του ελληνικού σχολείου είναι Ορθόδοξοι Χριστιανοί,
2. το ισχύον Ελληνικό Σύνταγμα αναφέρει την ύπαρξη "επικρατούσας θρησκείας",
3. απόφαση του ΣτΕ (3356/1995) ορίζει ότι η ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης των μαθητών πραγματοποιείται σύμφωνα με τις αρχές της Ορθοδόξου Χριστιανικής Διδασκαλίας,
4. η Ορθόδοξη Χριστιανική Πίστη έχει διαμορφώσει καθοριστικά την πνευματική φυσιογνωμία της Ελλάδος,
5. σημαντικό ποσοστό γονέων επιθυμεί να λάβουν τα παιδιά τους θρησκευτική αγωγή στο σχολείο,
6. σημαντική μερίδα των αλλοδαπών μαθητών ενδιαφέρεται για την Ορθόδοξη Πίστη.
Γ. ΜτΘ με "ΑΝΟΙΧΤΟ" ή «ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ» ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ
(προτάθηκε από τον Σύνδεσμο "Καιρός" κ.α)
Θέλει το ΜτΘ:
1. να είναι κοινή υποχρεωτική θρησκευτική εκπαίδευση για όλους τους μαθητές, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές επιλογές τους,
2. να δίνει έμφαση στον γνωσιοκεντρικό-παιδαγωγικό και όχι στον ομολογιακό-κατηχητικό του χαρακτήρα,
3. να εδράζεται στην ερμηνεία, στην κριτική και στον διάλογο,
4. να εγγυάται την βιωσιμότητά του στο μέλλον.
Μακαριώτατε, Σεβασμιώτατοι,
Νομίζω ότι οφείλουμε πιά να βγούμε από τα παραπάνω ερμητικά κλεισμένα σχήματα, όπως η γνωστή ψυχοσύνθεσή μας των Ελλήνων ύψωσε ως τείχη.
Χρειάζεται·
α. αντλώντας από την εμπειρία μας ως ποιμένες και διδάσκαλοι της Εκκλησίας,
β. αφουγκραζόμενοι την σημερινή κοινωνική και θρησκευτική πραγματικότητα της Πατρίδος μας, και
γ. σεβόμενοι τις ευαισθησίες της σημερινής σχολικής τάξης και της εκπαιδευτικής διαδικασίας, να σκεφτούμε τα εξής:
Η προϊούσα από ετών εκκοσμίκευση απομάκρυνε τους νέους μας από τις θρησκευτικές μας παραδόσεις, ενώ η πολυπολιτισμικότητα έφερε νέες ηθικές, κοινωνικές και πολιτισμικές προκλήσεις στη Χώρα μας. Έτσι δημιουργήθηκε η σημερινή κατά γενική ομολογία, "κρίση αξιών", στην ελληνική κοινωνία, για την αποκατάσταση της οποίας πρέπει όλοι να εργασθούμε υπεύθυνα.
Η σχολική τάξη αποτελεί σμικρογραφία της ελληνικής κοινωνίας. Η πλειονό-της των μαθητών του ελληνικού σχολείου είναι Ορθόδοξοι Χριστιανοί, όμως σε αρκετές περιοχές της Πατρίδος μας οι αλλοδαποί μαθητές με διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις, αλλάζουν σημαντικά την σύνθεση της σχολικής τάξης. Η ποικιλόμορφα διαμορφωμένη πρόταση για απαλλαγή από το ΜτΘ κάποιων μαθητών, έβγαλε από τις τάξεις κυρίως χριστιανόπουλα που ήθελαν να «ελαφρυνθεί» το σχολικό τους Πρόγραμμα.
Χρειάζεται να «παίξουμε» με λέξεις, προκειμένου να μην «χάσουμε» το μάθημα από τα σχολεία μας.
Εὐσεβάστως προτείνω· ὡς ΔΙΣ:
1. Να μην υιοθετήσουμε αυτούσια καμμιά από τις παραπάνω ετικέτες των μορφών του ΜτΘ προκειμένου να μην εμπλακούμε σε ήδη διαμορφωμένες και πολωμένες απόψεις, αλλά να εργασθούμε για τον συγκερασμό των θετικών στοιχείων όλων των προτάσεων.
2. Να επισημάνουμε σε όσους επιμένουν να μεταβληθεί το ΜτΘ σε θρησκειολογία, ότι τότε θα καταστρατηγηθεί το δικαίωμα των ορθοδόξων μαθητών για Ορθόδοξη Χριστιανική μόρφωση. Οι Έλληνες γονείς θέλουν τα παιδιά τους να μάθουν την Ορθόδοξη Χριστιανική μας Πίστη και Παράδοση από το σχολείο.
Φυσικά, η Κατήχηση του λαού μας είναι κυρίως έργο δικό μας, των Επισκόπων και των Ιερέων και δεν έχουμε την πρόθεση να το εκχωρήσουμε σε εκπαιδευτικούς.
3. Να επισημάνουμε σε όσους επιμένουν να μεταβληθεί το ΜτΘ σε ομολογιακό, ότι εάν υπονοούν «Ορθόδοξη Κατήχηση», τότε ανοίγουν τις πόρτες του σχολείου σε αλλοθρήσκους και αλλοδόξους θεολόγους.
Η προταθείσα εισαγωγή ενός εναλλακτικού μαθήματος για τους αλλοδαπούς, δεν είναι εφικτή στην εκπαιδευτική πραγματικότητα της Χώρας μας, επειδή προσκρούει σε πρακτικές δυσκολίες (σχολικές αίθουσες, συγγραφή πρόσθετων εγχειριδίων, εναρμόνιση με το σχολικό Πρόγραμμα). Θα ωθήσουμε ως μοναδική λύση, την κατάργηση του ΜτΘ.
4. Να επιδιώξουμε, να είναι η Ορθόδοξη Θεολογία κέντρο του ΜτΘ χωρίς απαραίτητα η μεθοδολογία του μαθήματος να είναι «ομολογιακή». Το σχολείο δεν μπορεί να απαιτεί την διατράνωση της Πίστεως των μαθητών επειδή η Πίστη δεν αξιολογείται εκπαιδευτικά ούτε βεβαίως μπορεί να βαθμολογηθεί.
5. Να ζητήσουμε, το ΜτΘ να εμφανίζει σε όλους ανεξαιρέτως τους μαθητές το πολιτισμικό μέγεθος της Ορθοδόξου βιοτής καθώς αυτή διαποτίζει την ελληνική κοινωνία και είναι «αγαθό εν κινήσει».
Ο αλλόθρησκος μαθητής στη χώρα μας, όπως θα διδαχθεί για τον Πλάτωνα, για την Αθηναϊκή Συμπολιτεία και τον Παρθενώνα, έτσι οφείλει να μάθει για τον Ιησού Χριστό, για την Ορθόδοξη Εκκλησία και την τέχνη της.
Μακαριώτατε, Σεβασμιώτατοι,
Το «μυστικό» της εύστοχης και αποδοτικής διδασκαλίας του ΜτΘ δεν είναι ούτε το σχολικό εγχειρίδιο, ούτε το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα.
Είναι ο εκπαιδευτικός που το διδάσκει.
Είναι κι εκείνος «λογικό πρόβατο» της εκκλησιαστικής μας ποίμνης και αποτελεί ιδική μας ποιμαντική ευθύνη η προσέγγισή του και η «κατά Χριστόν» καλλιέργειά του, ώστε:
Να μην μετατρέπει το μάθημα σε "εκκοσμικευμένη ηθική" εξοβελίζοντας τον μυσταγωγικό του χαρακτήρα.
Να μην περιορίζει το μάθημα σε "Επιτομή Θρησκευτικής Εγκυκλοπαιδείας" αφήνοντας αναπάντητες τις υπαρξιακές αναζητήσεις των μαθητών.
Να δίνει την δυνατότητα σε αλλοδαπούς ετεροθρήσκους μαθητές να γνωρίσουν αφ’ενός την δική τους θρησκευτική πίστη και αφ’ετέρου την θρησκευτική και πολιτιστική παράδοση της Χώρας που τους δέχτηκε και τους φιλοξενεί.
Να θέτει βάσεις για εποικοδομητικό διάλογο με το «διαφορετικό» που, ούτως ή ἀλλως, συζεί με το «οικείο».
Να καλλιεργεί τον διάλογο μεταξύ διαφόρων θρησκευτικών παραδόσεων και να
μελετά αντικειμενικά τις σχέσεις τους με την "εξ αποκαλύψεως" Εκκλησία του
Χριστού.
Να επωάζει στην τάξη το δημοκρατικό πνεύμα και την πνευματικότητα της Παιδείας, τουλάχιστον σε επίπεδο θρησκευτικότητος.
Να αναλύει το παγκόσμιο θρησκευτικό φαινόμενο και να αναδεικνύει τον οικουμενικό και επίκαιρο λόγο της Ορθόδοξης Θεολογίας και των άλλων χριστιανικών παραδόσεων.
Να διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες των μαθητών μέσα από μια νέα καθολική προσέγγιση της γνώσης, η οποία εξάλλου ήδη είναι οικεία σ' αυτούς από τους σύγχρονους διαύλους ενημέρωσης.
Να προσφέρει λόγο ελπίδας και πρόταση ζωής στο σημερινό ελληνόπουλο.
Να διανθίζει το κάθε θέμα του με Πατερικά Κείμενα που θα ενισχύουν το στόχο του.
Να παρουσιάζει και να ερμηνεύει την ποικίλη εκκλησιαστική τέχνη στους μαθητές.
Μακαριώτατε Ἅγιε Πρόεδρε, Σεβασμιώτατοι Συνοδικοί, Πατέρες καὶ Ἀδελφοί,
Με τις παραπάνω απόψεις και βιωματικές εμπειρίες που διαθέτω από τον τόπο καταγωγής μου, που είναι και η Επαρχία, που με αξίωσε ο Χριστός να διακονώ, μελέτησα το «Υπόμνημα για το νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου» της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων, που μας υπεβλήθη.
Οι παρατηρήσεις που καταθέτω, είναι επιγραμματικά οι εξής:
Το «Πρόγραμμα Σπουδών» για το ΜτΘ θα λειτουργήσει «πιλοτικά», όπως για όλα τα σχολικά μαθήματα, σε ορισμένο αριθμό σχολείων, προκειμένου να αξιολογηθεί, να εξαχθούν συμπεράσματα και όπου χρειάζεται να τροποποιηθεί, πριν την καθολική εφαρμογή του.
Είναι «Πρόγραμμα Σπουδών» και όχι σχολικό εγχειρίδιο.
Δεν απευθύνεται στον μαθητή αλλά στον εκπαιδευτικό, προκειμένου να τον καθο-δηγήσει στον σχεδιασμό της διδασκαλίας.
Δεν είναι κατάλογος διδακτικών περιεχομένων ή διδακτικών ενοτήτων.
Θα συνοδεύεται από πολυσέλιδο «Οδηγό» ως απαραίτητο βοήθημα για την εφαρμογή του.
Η κάθε «θεματική ενότητα» δεν θα διδάσκεται σε 1 ωριαία διδασκαλία αλλά σε πολλές, με ποικιλία τεχνικών και διδακτικών μέσων.
Οι προτεινόμενες «θεματικές ενότητες» αναπτύσσονται σε 4 στήλες:
α) Προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα. Αυτά είναι που θα καθορίζουν την παραδοσιακή «διδακτέα ύλη» προσαρμοσμένη στις συνθήκες της τάξης.
β) Διδακτικά θέματα.
γ) Διδακτικές δραστηριότητες. Θεωρώ ότι αυτές είναι η μεγαλύτερη καινοτομία του Προγράμματος. Διδακτικές δραστηριότητες δεν είναι ολοκληρωμένες πορείες διδασκαλίας, είναι ενδεικτικές και υπάρχει ελευθερία αναπροσαρμογής ή τροποποίησής τους. Χωρίς να καταργείται η παραδοσιακή μορφή της διδασκαλίας «παράδοση-εξέταση», επιδιώκεται η διερευνητική και βιωματική εμπλοκή του μαθητή. Κυρίως προωθεί μορφές ομαδο-συνεργατικής μεθόδου.
Βέβαια, για τις δραστηριότητες αυτές, θα χρειαστούν επιμορφωτική στήριξη οι εκπαιδευτικοί.
δ) Εκπαιδευτικό υλικό.
Το Πρόγραμμα Σπουδών, όπως το περιγράφουν οι συντάκτες του και τα περιεχόμενά του, επιδιώκει να αναδείξει την Ορθόδοξη Πίστη και Παράδοση σε όλες τις πτυχές της.
Σε όλα τα μαθήματα υπάρχει αφθονία θεμάτων και διδακτικών δραστηριοτήτων που αφορούν στην Αγία Γραφή, στα πατερικά κείμενα, στην λατρεία και στην τέχνη της Εκκλησίας.
Σε κάποιες αυτόνομες ενότητες παραθέτει συμπληρωματικά, με τη μορφή διάσπαρτων στοιχείων και θρησκειολογικά θέματα.
Σε όλες τις ενότητες, ειδικά στο Γυμνάσιο, είναι εμφανής ο διάλογος με τις ανησυχίες και τις εμπειρίες των μικρών παιδιών και των εφήβων αλλά και με τα σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα.
Επειδή είναι εκπαιδευτικό εργαλείο, σ’αυτά τα ζητήματα χρησιμοποιεί γλώσσα και ορολογία επίκαιρη, που κάποτε υπερβαίνει την γνώριμη σε μας και οικεία θεολογική ορολογία.
Βεβαίως, αποκλίσεις από την δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας, δεν υπάρχουν.
Νομίζω ότι είναι μιά πολύ καλή πρόταση, ώστε το Μάθημα των Θρησκευτικών:
Να παραμείνει στα Ελληνικά Σχολεία.
Να διδάξει την Ορθόδοξη Πίστη ως βίωμα και ως θεωρία, ως νόημα και πρόταση ζωής.
Να εμφανίσει το Ορθόδοξο φρόνημα διαχρονικά στην ιστορική του διαδρομή ως πολιτιστικό μέγεθος.
Να παρουσιάσει το «εφικτόν» της «κατά Χριστόν» ζωής.
Να δοκιμάσει την αντοχή της Ορθὀδοξης Θεολογίας στο σήμερα.
Να αγκαλιάσει χωρίς φανατισμό τους αλλοθρήσκους συμπατριώτες μας .
Να οργανώσει την σχολική τάξη σε εργαστήρι συνεργασίας και συνθέσεως απόψεων.
Να ενταχθεί στη νέα μεθοδολογία διδασκαλίας των μαθημάτων.
