Ἐλλογιμώτατε κύριε Πρόεδρε τῆς Ἀκαδημίας Ἐπιστημῶν τῆς Γεωργίας κύριε Tamaz Gamkrelidze καί Ἐλλογιμώτατα μέλη αὐτῆς,
Ἐξοχώτατε Ὑπουργέ τῆς Παιδείας τῆς Γεωργίας κύριε Giorgi Margvelashvili,
Ἐλλογιμώτατε Πρύτανι τοῦ Πανεπιστημίου τούτου τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέου τοῦ Πρωτοκλήτου κύριε Sergo Vardosanidze, καί ἀγαπητοί κύριοι Καθηγηταί,
Ἱερώτατοι καί Θεοφιλέστατοι ἀδελφοί Ἀρχιερεῖς,
Ἐντιμότατοι Ἄρχοντες τοῦ εὐλογημένου τούτου τόπου,
Ἀγαπητοί φοιτηταί καί φοιτήτριαι,
Ἐκλεκτοί καί ἀγαπητοί ἀδελφοί, πατέρες καί τέκνα ἐν Κυρίῳ,
"Μέγας εἶ, Κύριε, καί θαυμαστά τά ἔργα Σου, καί οὐδείς λόγος ἐξαρκέσει πρός ὕμνον τῶν θαυμασίων Σου" (Εὐχή Μεγάλου Ἁγιασμοῦ).
Ἀληθῶς, "δοξάσωμεν ἀπεριέργως τόν Θεόν, τήν μίαν Πατρός καί Υἱοῦ καί Ἁγίου Πνεύματος δόξαν τε καί λαμπρότητα. Λειτουργῶμεν τῷ Θεῷ τήν αἴνεσιν, ὁρῶντες τόν ἐξ ὁρατῶν καί ἀοράτων συνεκτηκότα κόσμον, τόν μέγαν καί θαυμαστόν τῆς μεγαλειότητος αὐτοῦ κήρυκα", θά ἐλέγομεν μετά τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, Ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, συμμετέχοντες καί ὁμιλοῦντες εἰς τό ἐπιστημονικόν τοῦτο συνέδριον περί θρησκείας καί πολιτισμοῦ, μή ὄντες ἀσφαλῶς ἐπιστήμων, ἀλλά θεώμενοι τά ἔργα τῶν χειρῶν τῆς Σοφίας τοῦ Θεοῦ, ἡ Ὁποία καί ἐν τούτῳ "ᾠκοδόμησεν ἑαυτῇ οἶκον" (Παροιμ. θ΄ 1), ἵνα τά "πάντα Θεόν ὑμνῇ καί δοξάζῃ φωναῖς ἀλαλήτοις· ἐπί πᾶσι γάρ δοξάζεται καί εὐχαριστεῖται δι᾿ ἡμῶν ὁ Θεός·....φιλεῖ γάρ ἐν τούτοις φιλιστορεῖν ἡ ψυχή καί πολλοῖς θαύμασιν ἀνυμνεῖν τόν Θεόν· διά τῶν ὁρωμένων καί τεταγμένων, διά τῶν ἀνθρωπίνης τέχνης, θεϊκῆς ὅμως ἐμπνεύσεως, δημιουργημάτων, τόν ἀρχηγόν τούτων συλλογιζώμεθα".
Εἶναι μεγάλη, λοιπόν, ἡ χαρά ἡμῶν, διότι εὑρισκόμεθα σήμερον ἐν τῷ μέσῳ ὑμῶν εἰς τόν "οἶκον τοῦτον" τῆς Προνοίας τοῦ Θεοῦ καί ἐπιστήμης κατ᾿ ἄνθρωπον, τό Πανεπιστήμιον τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἀνδρέου τοῦ Πρωτοκλήτου, ὁ ὁποῖος τυγχάνει ἱδρυτής καί προστάτης καί πολιοῦχος καί τῆς καθ᾿ ἡμᾶς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως.
Ἡ παρουσία ἡμῶν ἐνταῦθα συμπίπτει, τήν φοράν ταύτην, πρός τήν εὐφρόσυνον ἐπέτειον τῆς συμπληρώσεως τριάκοντα καί πέντε ἐτῶν καρποφόρου καί ἀγλαοκάρπου διακονίας τῆς Ὑμετέρας φίλης Μακαριότητος, προσφιλέστατε καί τιμιώτατε ἀδελφέ Πατριάρχα Γεωργίας κύριε Ἠλία, εἰς τήν καθέδραν τῆς Τιφλίδος, καί τῶν ὀγδοηκοστῶν γενεθλίων Σας. Τήν χαράν ἡμῶν ἐπαυξάνει τό γεγονός, ὅτι ἡ Ὑμετέρα Ἀγάπη τυγχάνει ὁ ἱδρυτής τοῦ Πανεπιστημίου τούτου, κινηθεῖσα ἐξ ἀγάπης πρός τήν νεολαίαν τῆς Γεωργίας, προκειμένου ἵνα δώσητε εἰς αὐτήν τήν δυνατότητα, μέ τήν γνῶσιν τῶν συγχρόνων ἐπιστημονικῶν ἐπιτεύξεων καί τῆς προόδου, τῆς κατ᾿ ἄνθρωπον πάντοτε, νά γνωρίσῃ συγχρόνως βαθύτερον τήν Ὀρθόδοξον χριστιανικήν πνευματικήν καί ἐθνικήν Γεωργιανήν κληρονομίαν καί παράδοσιν, ὡς ἀπαραίτητον ἐφόδιον εἰς τήν σύγχρονον ἐποχήν τῆς παγκοσμιοποιήσεως.
Εἰδικῶς, ὁ πολιτισμός, ἡ ζωή καί ἡ ἱστορία τοῦ προσφιλοῦς καί μαρτυρικοῦ Γεωργιανοῦ Λαοῦ εἶναι ἀρρήκτως συνδεδεμένα μετά τοῦ Χριστιανισμοῦ καί τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ἐπί τήν πέτραν τῆς Ὀρθοδόξου κυρίως πίστεως ᾠκοδομήθη ἡ πνευματική ζωή τοῦ εὐλογημένου τούτου λαοῦ καί αὐτή ἡ πίστις ἦτο ἐκείνη, ἡ ὁποία τόν ἐκράτησεν εἰς τήν ἱστορίαν του καί δέν τόν ἀφῆκε νά ἐξαφανισθῇ ὑπό τό πέλμα τῶν πολλῶν καί σκληρῶν κατακτητῶν, οἱ ὁποῖοι ἐνίοτε, ἄν μή πολλάκις, ἦσαν εἰς σκληρότητα καί ἀπανθρωπίαν χειρότεροι τῶν διωκτῶν τῶν χριστιανῶν τῶν πρώτων χριστιανικῶν αἰώνων. Εἶναι ἀναρίθμητοι αἱ τυραννίαι καί οἱ διωγμοί, τούς ὁποίους ὑπέστη ὁ Γεωργιανός Λαός, λόγῳ τῆς ἀφοσιώσεως αὐτοῦ εἰς τόν Χριστόν. Ὅμως, ὅλοι αὐτοί οἱ διωγμοί, ἀράχνης εὐκολώτερον διεσπάσθησαν, καπνοῦ θᾶττον διελύθησαν, κονιορτοῦ ταχύτερον παρῆλθον, ὡς λέγει χαρακτηριστικῶς ὁ ἐκ τῶν Ἁγίων προκατόχων ἡμῶν ἐν τῷ Θρόνῳ τῆς Κωνσταντινουπόλεως Ἱερός Χρυσόστομος.
Καί ὅμως, οἱ διωγμοί καί αἱ ἐπιθέσεις αὗται "πολύν μαρτύρων χορόν εἰργάσαντο" εἰς τήν Γεωργίαν καί κατέλιπον εἰς αὐτήν "τούς ἀθανάτους ἐκείνους τῆς Ἐκκλησίας θησαυρούς, τούς στύλους, τούς πύργους", οἱ ὁποῖοι "οὐχί ζῶντες μόνον, ἀλλά καί τελευτήσαντες μεγάλης ὠφελείας τοῖς ὕστερον ὑπόθεσις ἐγένοντο".
* *
*
Ὁ Χριστός, ὁ προαιώνιος Λόγος τοῦ Πατρός, τοῦ Ὁποίου τήν σάρκωσιν πρό ὀλίγων ἡμερῶν ἑωρτάσαμεν καί νῦν εὑρισκόμεθα εἰς τήν ἑβδομάδα κατά τήν ὁποίαν ἑορτάζομεν τήν Ἐπιφάνειαν Αὐτοῦ, προσέλαβε μέ τήν ἔλευσίν Του ταὐτοχρόνως καί τόν ἀνθρώπινον πολιτισμόν. "Καί αὐτός ὁ Κύριος ἡμῶν ἐπιδημήσας πρός ἡμᾶς ἀνθρώπου μορφήν ἀνέλαβε, σάρκα ἀνθρώπου καί νοῦν ἀνθρώπου, καί ἁπλῶς εἰπεῖν, πάντα γίνεται, πλήν τῆς ἁμαρτίας, ἄνθρωπος, προσοικειωσάμενος διά τούτου τόν ἄνθρωπον" (Ἀββᾶ Δωροθέου, Ἑρμηνεία τινῶν ρητῶν τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου).
Τοιουτοτρόπως, ἡ Θεία Ἀποκάλυψις διά νά ἐκφρασθῇ ἐχρησιμοποίησε τόν λ ό γ ο ν καί τήν ἀνθρωπίνην γ ρ α φ ή ν. Ὁ Θεός Λόγος, λαμβάνων τήν ἀνθρωπίνην μορφήν, ἐπέτρεψεν ἐξ ἀρχῆς εἰς τούς ἀνθρώπους νά Τόν ἀπεικονίζουν. Ὁ ἴδιος ἐνεδύθη ἀνθρώπινα ἱμάτια, τά ὁποῖα ἐπίσης ἦσαν ἔργα πολιτισμοῦ: "Ἦν δέ ὁ χιτών ἄρραφος, ἐκ τῶν ἄνωθεν ὑφαντός δι᾿ ὅλου", διακηρύττει καί μαρτυρεῖ ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Θεολόγος ἐν τῷ Ἱερῷ αὐτοῦ Εὐαγγελίῳ (Ἰωάν. ιθ΄,23). Καί αὐτός ὁ Χιτών φυλάσσεται ὡς πολύτιμον ἱερόν καί συγχρόνως πολιτιστικόν κειμήλιον ἐδῶ εἰς τήν Γεωργίαν.
Μέ αὐτόν τόν τρόπον τό ὑπέρ λόγον Κ ά λ λ ο ς προσλαμβάνει καί ἐνδύεται τό αἰσθητόν κάλλος, τό ὁποῖον ἐπιθυμεῖ ὁ ἄνθρωπος: "χάριν καί κάλλος ἐπιθυμήσει ὀφθαλμός" (Σοφ. Σειράχ μ΄,22).
Δυνάμεθα νά εἴπωμεν, ὅτι ἡ σάρκωσις τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Πατρός ἐγκαινιάζει μίαν νέαν σελίδα εἰς τήν ἱστορίαν τοῦ ἀνθρωπίνου πολιτισμοῦ, ὁ ὁποῖος ἀπό ἀνθρώπινος πλέον, γίνεται ἐντός τῆς Ἐκκλησίας Θεανθρώπινος. Τό κτιστόν μιγνύεται μετά τοῦ ἀκτίστου, τό φθαρτόν μετέχει τῆς ἀφθαρσίας καί ἀφθαρτοποιεῖται. Ἡ ὕλη μετέχει τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ καί γίνεται φορεύς Θείας Χάριτος, ὡς ἀκριβῶς καί ὁ φθειρόμενος καί θνητός ἄνθρωπος γίνεται Θεός κατά χάριν.
"Τί οὖν; Ἐπειδήπερ οὐχ ὑπόστασιν παρ᾿ ἡμῶν ὁ τοῦ Θεοῦ μονογενής Υἱός, ἀλλά τήν ἡμετέραν ἀναλαβών ἐκαινούργησε φύσιν, ἑνωθείς αὐτῇ κατ᾿ ἰδίαν ὑπόστασιν, οὐχί καί τῶν ὑποστάσεων ἡμῶν ἑκάστη τῆς Αὐτοῦ μεταδίδωσι χάριτος;", διερωτᾶται ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς. Καί ἀπαντᾷ ὁ ἴδιος: "Ἀλλά τήν μέν φύσιν, ἥν παρ᾿ ἡμῶν ὑπέρ ἡμῶν προσλαβόμενος ἐκαινούργησεν, ἡγιασμένην καί δεδικαιωμένην καί τῷ Πατρί διά πάντων ὑπήκοον οὖσαν ἔδειξε [...] ἑκάστου δέ τῶν πιστευόντων ἡμῶν οὐχ ἁπλῶς τήν φύσιν, ἀλλά καί τήν ὑπόστασιν ἐκαινούργησε, καί τῶν ἁμαρτημάτων ἡμῖν τήν ἄφεσιν ἐχαρίσατο διά τοῦ θείου Βαπτίσματος, διά τῆς τῶν οἰκείων ἐντολῶν τηρήσεως, διά τῆς μετανοίας καί διά τῆς μεταδόσεως τοῦ οἰκείου Σώματός τε καί Αἵματος" (Ὁμιλία ἐν τῇ ἁγίᾳ ἑορτῇ τῶν Φώτων).
Κατά τόν ἴδιον τρόπον ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ ἀνακαινίζει καί τόν ὑλικόν κόσμον, τόν ἀναπλάττει, μεταδίδει εἰς αὐτόν ἀπό τό ὑπέρ αἴσθησιν κ ά λ λ ο ς, λαμβάνει τά φθαρτά καί εὐτελῆ ἐνίοτε ὑλικά του καί τά χρησιμοποιεῖ μέ ἕνα καινουργῆ τρόπον, καθιστᾷ αὐτά φορεῖς τῶν θείων ἐνεργειῶν.
Τοιουτοτρόπως, ἀπό ἁπλᾶ ἀνθρώπινα τεχνουργήματα, καλλιτεχνήματα καί ἐπινοήματα, μεταβάλλει αὐτά εἰς λατρευτικά ἀντικείμενα, τά ὁποῖα μεταδίδουν τήν Χάριν, τήν ὁποίαν δέχονται ἀπό τήν πηγήν τοῦ φωτός καί τῆς ζωῆς ὅσοι προσεγγίζουν αὐτά μετά πίστεως καί εὐλαβείας. Οὕτω τά ὑλικά αὐτά ἀντικείμενα ἁγιάζουν, φωτίζουν, θαυματουργοῦν.
Εἰς τήν ἁγιογραφίαν τά πρόσωπα τοῦ Κυρίου, τῆς Θεοτόκου καί τῶν Ἁγίων δέν ἀποδίδονται μέ στόχον τό πεπερασμένον γήϊνον κάλλος, ἀλλά καταυγαζόμενα ὑπό τοῦ ἀνεσπέρου Φωτός τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν ἀποκαλύπτουν τό ὑπέρ ἔννοιαν καί αἴσθησιν κάλλος τοῦ Κυρίου καί τήν ὡραιότητα τῶν θεοειδῶν ἀρετῶν, αἱ ὁποῖαι κοσμοῦν τούς Ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας.
Τοῦτο εἶναι μία μεγίστη δωρεά τοῦ Κυρίου εἰς τόν κόσμον, ὁ ὁποῖος ἀπό π α ρ ά λ ο γ ο ς γίνεται ἔ λ λ ο γ ο ς, λογικοποιεῖται, ὡς ἔλεγε μία μεγάλη μορφή τῆς συγχρόνου θεολογικῆς σκέψεως, ὁ Ἅγιος Ἰουστῖνος τῆς Τσέλιε Σερβίας.
Οὕτως, ὁ Ὀρθόδοξος Πολιτισμός, καί ἰδιαιτέρως εἰς τήν Ἁγιοτόκον Χώραν τῆς Γεωργίας, ἔχει δώσει λαμπρότατα δείγματα πολιτισμοῦ. Πλέον εἰδικῶς καί συγκεκριμένως, εἰς τόν χῶρον τῆς τέχνης τῆς ἁγιογραφίας, ἔνθα, ὡς γράφει ὁ Ὅσιος Δωρόθεος, οἱ ἁγιογράφοι αὐτῆς βάλλουν "πάντα τά χρώματα ἔντιμα καί λαμπρά, ἄξια τῆς τοῦ Βασιλέως εἰκόνος", ἤτοι τοῦ Βασιλέως Χριστοῦ, καί σπουδάζουν "πάσας τάς ἐσθῆτας τοῦ βασιλέως ἐνθεῖναι τῇ εἰκόνι, ἵνα βλέπῃ τις τήν εἰκόνα περιέχουσαν ὅλον τόν βασιλικόν χαρακτῆρα καί νομίζῃ ὅτι σχεδόν αὐτόν τόν βασιλέα βλέπει, αὐτό τό ἀρχέτυπον" (Ἀββᾶ Δωροθέου, Ἑρμηνεία τινῶν ρητῶν τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου).
*
Συγχρόνως ὅμως, ἡ Ἐκκλησία ἀνάγει ἡμᾶς εἰς τά πνευματικά, εἰς τά θεῖα, καί καλεῖ ἡμᾶς ἵνα "μή ἀτιμάσωμεν τό ἀρχέτυπον ἡμῶν· Θεοῦ κατ᾿ εἰκόνα γεγόναμεν· ἀλλά καθαράν καί ἔντιμον τήν ἰδίαν εἰκόνα ποιήσωμεν ἀξίαν τοῦ ἀρχετύπου". Δηλαδή νά ἁγιάζωμεν ἑαυτούς, ὥστε μέ αὐτόν τόν τρόπον νά τιμῶμεν τόν Θεόν, κατ᾿ εἰκόνα τοῦ Ὁποίου ἐπλάσθημεν. "Ἀποσμίξωμεν αὐτήν τοῦ ρύπου τῆς ἁμαρτίας, ἵνα φανῇ τό κάλλος αὐτῆς διά τῶν ἀρετῶν. Ἐκκαθάρωμεν οὖν τό κατ᾿ εἰκόνα ἡμῶν· θέλει γάρ αὐτό ὁ Θεός, καθώς καί ἔδωκε μή ἔχον σπίλον ἤ ρυτίδα ἤ τι τῶν τοιούτων" (Ἀββᾶ Δωροθέου, ἔνθ ἀν.).
Ἡ ἀνύψωσις πρός τόν οὐρανόν, ὁ ἐξευγενισμός, ἡ μεταμόρφωσις τῆς φύσεως τῆς ἀκατεργάστου ὕλης διά τῆς ἐπινοήσεως τῆς ἀνθρωπίνης δημιουργίας, αὐτό εἶναι ἡ ψυχή τῶν Ὀρθοδόξων τεχνῶν, τῆς Ἁγιογραφίας, τῆς ξυλογλυπτικῆς, τῆς μικροτεχνίας, τῆς ἀρχιτεκτονικῆς, τάς ὁποίας τοσοῦτον ἔχει καλλιεργήσει καί ἀναπτύξει ἡ φιλότεχνος μέριμνα τῆς Ὑμετέρας τετιμημένης Μακαριότητος, ἀδελφέ ἅγιε Πατριάρχα Γεωργίας. Καί, ἀντιθέτως, ἡ ψυχή ἀπό τήν θεωρίαν τοῦ ὁρατοῦ κάλλους ἔρχεται εἰς τήν κατάστασιν τῆς αἰσθήσεως τοῦ Θεοῦ, τοῦ ζῶντος καί θαυμαστοῦ ἐν πᾶσιν.
Ὅμως τοῦτο δέν εἶναι εὐκολος ἐργασία. Εἶναι ἄ σ κ η σ ι ς, π τ ῆ σ ι ς ὑπεράνω τῆς ἀβύσσου, ἔ κ χ υ σ ι ς αἵματος. Ἀκριβῶς μέ αὐτά εἶναι συνυφασμένη ὅλη ἡ ἐσωτερική ὕπαρξις καί ζωή ὅλων τῶν μεγάλων Ὀρθοδόξων καλλιτεχνῶν. Διά τοῦτο βλέπομεν εἰς τούς μεγάλους δημουργούς τῆς Ἐκκλησίας νά εἶναι καί Ἅγιοι: Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός ἦτο ἁγιογράφος καί εἷς ἐκ τῶν κορυφαίων ὑμνογράφων τῆς Ἐκκλησίας μας. Οἱ κορυφαῖοι μελῳδοί Ρωμανός καί Ἰωάννης Κουκουζέλης ὡσαύτως εἶναι Ὅσιοι. Ὁ ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος ἔχει χαρίσει τήν εὐρυτέραν εἰκόνα -σύμβολον τῆς παναγίας καί προσκυνητῆς Τριάδος- ὁ Ἀνδρέας Ρουμπλιώφ, εἶναι ὡσαύτως Ἅγιος τῆς Ἐκκλησίας μας. Πλεῖστοι ἦσαν οἱ ἅγιοι ἐκεῖνοι ἀσκηταί, οἱ ὁποῖοι ἐχάρισαν εἰς τόν κόσμον ἀπαράμιλλα ἀρχιτεκτονικά ἔργα, εἴτε Ναούς, εἴτε Μονάς, εἴτε ἀσκητήρια, ἐνίοτε ἐκτισμένα εἰς τούς πλέον ἀποκρήμνους καί ἀπροσίτους εἰς τόν ἄνθρωπον τόπους, εἰς ὄρη καί βουνά καί κρημνούς, τά ὁποῖα κάνουν τήν ἀνθρωπίνην διάνοιαν νά ἐξίσταται καί νά θαυμάζῃ τήν ψυχικήν δύναμιν, τό μεγαλόπνοον ὅραμα καί τήν ὑπομονήν τῶν ἀνθρώπων ἐκείνων, τῶν κτιτόρων.
* *
*
Συγχρόνως, ὁ Ὀρθόδοξος Πολιτισμός οὐδέποτε λησμονεῖ τόν προορισμόν του: νά θ ε ο π ο ι ή σῃ τόν ἄνθρωπον, νά τόν ἀναγάγῃ πρός τόν Δημιουργόν. Κάθε λειτουργική τέχνη τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἔχει δογματικόν χαρακτῆρα καί ἐνεργεῖ μυστικῶς εἰς τάς καρδίας τῶν πιστῶν.
Ἡ Ὀρθόδοξος ἐκκλησιαστική μουσική δέν εὐφραίνει μόνον τήν ἀκοήν, ἀλλά συνταράσσει τά ἄδυτα τῆς ψυχῆς μας.
Ἡ Ὀρθόδοξος Εἰκονογραφία εἶναι τό "γλωσσοφόρον βιβλίον" τῆς Ἐκκλησίας, ὡς εὐστόχως γράφει ὁ προμνημονευθείς Ἅγιος Ὁμολογητής καί ὑπέρμαχος τῆς προσκυνήσεως τῶν ἱερῶν εἰκόνων Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός. Τό β ι β λ ί ο ν τοῦτο συχνάκις, ἄν ὄχι πάντοτε, εἶναι ἰσχυρότερον πολλῶν λόγων καί ἤχων.
Δέν σπανίζουν αἱ περιπτώσεις, κατά τάς ὁποίας ἡ ἄψυχος καί ἄλογος ὕλη δέχεται τόσον ἐναργῶς τήν Θείαν Χάριν, κατά τήν ἀνέκφραστον φιλανθρωπίαν τοῦ Κυρίου, ὥστε νά συμπεριφέρεται ὡς ἔμψυχος καί λογική. Διά τοῦτο ἔχομεν ἱεράς εἰκόνας ἀπό τάς ὁποίας ἔρρευσαν δάκρυα (Παναγία ἡ Δακρυρροοῦσα) καί αἷμα (Παναγία ἡ Πορταΐτισσα), εἰκόνας αἱ ὁποῖαι ὡμίλησαν ἐμφανῶς (Παναγία ἡ Ἀντιφωνήτρια), εἰκόνας τῶν ὁποίων τά πρόσωπα ἐκινήθησαν ὡσάν νά ἦσαν ζῶντα, ὡς ἡ περίφημος ἱερά εἰκών τῆς Παναγίας τῆς Παραμυθίας ἐν Ἁγίῳ Ὄρει, ἐν τῇ ὁποίᾳ διημείφθη ζωντανός δ ι ά λ ο γ ο ς, ὁλόκληρον "ἐ π ε ι σ ό δ ι ο ν" μεταξύ τοῦ μικροῦ Παιδίου Χριστοῦ καί τῆς Παναγίας Μητρός Του, διά νά καταδειχθῇ καί δι᾿ ὁρατῶν καί δι᾿ ἀοράτων στοιχείων, πολυμερῶς καί πολυτρόπως, ὁπόση εἶναι ἡ παρρησία τῆς Κυρίας Θεοτόκου ἐνώπιον τοῦ Υἱοῦ καί Θεοῦ Της.
*
Ὁ ἴδιος ὅμως Πολιτισμός ἐκφράζει τόν δημιουργόν του. Ἕκαστον δημιούργημα καί ἐπινόημα ἀναγγέλλει καί ἐκφράζει τόν ἐμπνευστήν καί δημιουργόν του. Τά μεγάλα ἀριστουργήματα τοῦ Ὀρθοδόξου Πολιτισμοῦ, τά ὁποῖα πλουτεῖ ὁ φιλόκαλος Γεωργιανός Λαός, ἀναγγέλλουν τό κάλλος καί τήν ὡραιότητα ψυχῆς τοῦ δημιουργοῦ των, τοῦ Γεωργιανοῦ πολιτιστικοῦ ἤ θ ο υ ς καί ὕ φ ο υ ς, ἤ κατ᾿ ἄλλους τεχνοτροπίας.
Κατ᾿ ἀνάλογον τρόπον, καί τά καλλιτεχνικά δημιουργήματα τοῦ πιστοῦ Ὀρθοδόξου Λαοῦ τούτου, τά ὁποῖα προσκυνοῦνται καί λατρεύονται σήμερον εἰς τούς Ἱερούς Ναούς, τάς Ἱεράς Μονάς καί φυλάσσονται εἰς τά μουσεῖα τῆς Χώρας του, ἀποκαλύπτουν καί ἐκφράζουν τήν ὡραιότητα, τήν εὐγένειαν, τήν εὐαισθησίαν καί τό κάλλος τῆς Ὀρθοδόξου Γεωργιανῆς ψυχῆς καί τήν πίστιν αὐτῆς, τήν ὁποίαν δέν ἠδυνήθησαν νά καταβάλουν αἱ συμφοραί, οἱ διωγμοί, αἱ δυσχέρειαι ἀνά τούς αἰῶνας, αἱ περιπέτειαι τῆς ἱστορίας καί τά χαλάσματα τῶν ἀνθρωπείων. Καί ἀσφαλῶς καί ἡ λατρεία καί ἡ προσκύνησις "ἐπί τό πρωτότυπον διαβαίνει".
* *
*
Ἐάν θά ἠθέλομεν νά ἀναφερθῶμεν καί νά συγκρίνωμεν τόν Ὀρθόδοξον πολιτισμόν πρός τόν Δυτικόν ἀσφαλῶς καί τά συμπεράσματα θά ἦσαν ὄχι γοητευτικά, διά νά μή εἴπωμεν ἀπελπιστικά. Εἰς τόν πρῶτον κυριαρχεῖ τό θ ε α ν θ ρ ώ π ι ν ο ν στοιχεῖον, τό κ ά λ λ ο ς, τό μ ό ν ι μ ο ν· εἰς δέ τόν δεύτερον τό ἀνθρώπινον, τό γήϊνον, τό ὑλικόν, τό παροδικόν. Βλέπει τίς ὁρατῶς εἰς τόν σύγχρονον πολιτισμόν, καί δή εἰς τόν εὐρωπαϊκόν καί δυτικόν, εἰς ὅλα τά ἐπίπεδα τῆς ἐκφράσεώς του, συχνάκις τήν σύγχυσιν, τήν ἀσυναρτησίαν, τήν ἀπουσίαν τῆς ὡραιότητος, τά ὁποῖα ἐκφράζουν ἀντίστοιχον ἐσωτερικήν σύγχυσιν, ἀσυναρτησίαν καί ἀπουσίαν τοῦ Θεοῦ, παρά καί ἐκ τοῦ Ὁποίου πηγάζει ἡ ὡραιότης, ἡ ἁρμονία, ἡ τάξις καί τό κάλλος τῶν κτισμάτων.
Ἡ διατάραξις τῆς σχέσεως τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεόν, ἡ ὁποία πολλάκις φθάνει εἰς τήν τελείαν ἄρνησιν τοῦ Πλάστου ἀπό τό πλάσμα Του καί ἡ ὁποία κυριαρχεῖ ἐν πολλοῖς εἰς τόν σημερινόν δυτικόν καί εὐρύτερον κόσμον εἰς ὅλας τάς ἐκφάνσεις τῆς ζωῆς του, εὑρίσκεται ἐκτετυπωμένη καί εἰς τόν πολιτισμόν του, εἰς τά ἀνθρώπινα δημιουργήματα.
Καί, ἀντιθέτως, ἡ ἁρμονία τῆς σχέσεως τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεόν εὑρίσκεται ἐντετυπωμένη εἰς τάς πολιτιστικάς δημιουργίας, παλαιάς καί συγχρόνους, τῶν Ὀρθοδόξων Λαῶν, μεταξύ τῶν ὁποίων καί ὁ ἰδικός σας, ὁ Γεωργιανός.
Πῶς ὅμως ἔφθασαν οἱ δύο πολιτισμοί, ὁ σύγχρονος Δυτικός καί ὁ Ὀρθόδοξος, εἰς τοιαύτην μεγάλην διαφοράν; Ἐπί ποίου θεμελίου ἔχει οἰκοδομηθῆ ὁ Ὀρθόδοξος πολιτισμός; Ἀσφαλῶς ἐπί τοῦ Προσώπου τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ. Ὁ Θεός γίνεται ἄνθρωπος διά νά ἀνυψώσῃ τό πλάσμα Του, τό τελειότερον δημιούργημά Του, τόν ἄνθρωπον, εἰς τόν Θεόν. Αὐτή εἶναι ἡ ἀ ρ χ ή καί τό τ έ λ ο ς καί ὁ σ κ ο π ό ς τοῦ Θεανθρωπίνου Ὀρθοδόξου Πολιτισμοῦ. Δέν ἀπομονώνει τόν ἄνθρωπον, ὅπως ὁ Δυτικός Οὑμανισμός, ἀλλά ὁ ἄνθρωπος ζ ῇ , σ κ έ π τ ε τ α ι καί κ ι ν ε ῖ τ α ι ἡνωμένος μετά τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ. "Ἐν Αὐτῷ γάρ ζῶμεν καί κινούμεθα καί ἐσμέν" (Πράξ. ιζ΄,28). Ἡ ζωή τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ζωή τοῦ Χριστοῦ, ἡ σκέψις του σκέψις τοῦ Χριστοῦ, Αὐτῷ προσφέρει τά πάντα: "τά Σά ἐκ τῶν Σῶν, Σοί προσφέρομεν κατά πάντα καί διά πάντα" (Θεία Λειτουργία τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, ἐκφώνησις πρό τοῦ καθαγιασμοῦ τῶν Τιμίων Δώρων).
Μόνον διά τῆς ὀργανικῆς σχέσεως πρός τόν Θεάνθρωπον Χριστόν δύναται ὁ ἄνθρωπος νά κ α τ α κ τ ή σ ῃ πολιτιστικά δ η μ ι ο υ ρ γ ή μ α τ α, τά ὁποῖα μένουν ἀ θ ά ν α τ α ἐν τῷ κόσμῳ καί φωτίζουν καί παραδειγματίζουν. Μόνον εἰς τόν Θεάνθρωπον Χριστόν εὑρίσκει ὁ ἄνθρωπος τό πλήρωμα καί τήν τελείωσιν τῆς ὑπάρξεως αὐτοῦ. Μόνον εἰς Αὐτόν εὑρίσκει ὁ πολιτισμός τήν ἀληθινήν ὡραιότητα, τήν ἀθανασίαν καί τήν αἰωνιότητά του.
Ὁ Θέανθρωπος Χριστός ἐλευθερώνει τόν ἄνθρωπον ἐκ τῆς τυραννίας τῆς ὕλης καί τῶν πραγμάτων. Ὁ Ὀρθόδοξος ἄνθρωπος στρέφεται μέ ὅλην τήν δύναμίν του εἰς τήν ψυχήν, ἡ ὁποία, κατά τόν λόγον τοῦ Κυρίου, ἀξίζει περισσότερον ἀπό ὅσον ὅλος ὁ κόσμος. Διά τοῦτο καί ὁ Ὀρθόδοξος πολιτισμός εἶναι πρωτίστως π ο λ ι τ ι σ μ ό ς τῆς ψυχῆς καί ὄχι τῆς ὕλης.
Διότι ἡ ἀγάπη πρός τόν Θεόν καί ἡ ἀγάπη πρός τήν ὕλην εἶναι πράγματα καί θέσεις ἀσυμβίβαστοι. Ὡς μαρτυρεῖ ὁ Ὅσιος Ἰσαάκ ὁ Σῦρος, "ὅστις ἀπέκτησε τόν Θεόν, εἶναι ἀνάγκη νά μή πεισθῇ νά ἀποκτήσῃ ἄλλο τι, ἀλλά καί αὐτό τό σῶμα αὐτοῦ νά ἀποδυθῇ. Ἐάν ὅμως ἐνδυθῇ τις τοῦτον τόν κόσμον, καί ἀγαπήσῃ ταύτην τήν ζωήν, δέν θά ἐνδυθῇ τόν Θεόν, ἕως ὅτου ἀφήσῃ ταῦτα· ἐπειδή ἐμαρτύρησε τοῦτο αὐτός ὁ Θεός, λέγων· ὅστις δέν ἀφήσει πάντα καί μισήσει τήν ζωήν αὐτοῦ, δέν δύναται νά γίνῃ μαθητής μου". "Καί αὐτοί οἱ Ἅγιοι μετά ἠσθενημένου σώματος καί χλωμοῦ ἐκ νηστείας προσώπου, καί μετά καθαροῦ καί ἡσύχου νοός, ἀπηλλαγμένου γηΐνων λογισμῶν, ἀπετόλμων νά συνομιλῶσι μετά τοῦ Θεοῦ καί ὑψοῦντο εἰς τά κρυπτά θεῖα μυστήρια τῶν ἀποκαλύψεων... Ἠνοίγοντο οἱ νοεροί ὀφθαλμοί των καί ἔβλεπον τήν δύναμιν καί τό κάλλος τῶν ποιημάτων τοῦ Θεοῦ κατά τό μέτρον τῆς καθαρότητός των" (Τοῦ Ὁσίου πατρός ἡμῶν Ἰσαάκ τοῦ Σύρου, Τά σωζόμενα Ἀσκητικά).
* *
*
Διά τοῦτο καί πάντες οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί πρέπει νά εἴμεθα ὑπερήφανοι διά τόν πολιτισμόν μας, ἔστω καί ἐάν ὑλικῶς δέν εὐημεροῦμεν, δέν διαθέτομεν "τά μέσα", τούς πόρους καί τά ἐφόδια, τά ὁποῖα διαθέτουν οἱ ἄλλοι λαοί. Ἔστω καί ἄν εἴμεθα πτωχότεροι ἄλλων λαῶν, ἔστω καί ἐάν μᾶς λείπουν ἐνίοτε καί τά ἀπαραίτητα. Ὁ πλοῦτος ἡμῶν τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν εἶναι ἐ σ ω τ ε ρ ι κ ό ς. Ὁ ἴδιος ὁ Κύριός μας, μᾶς ἐδίδαξεν: "οὐκ ἔρχεται ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ μετά παρατηρήσεως· [...] ἰδού γάρ ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντός ἡμῶν ἐστιν" (πρβλ. Λουκ. ιζ΄,20-22). Ὅλος ὁ ἀναφαίρετος πνευματικός πλοῦτος εὑρίσκεται ἐντός τῆς ψυχῆς τῆς ἡγιασμένης ὑπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος· διότι ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ δέν εἶναι βρῶσις καί πόσις, ἀλλά "δικαιοσύνη, καί εἰρήνη, καί χαρά ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ" (Ρωμ. ιδ΄,17-18).
Δέν εἶναι καθόλου ἐκπληκτικόν, ὅτι ὁ μή πνευματικός ἄνθρωπος ρυθμίζει καλλίτερον τάς ὑλικάς ὑποθέσεις του ἀπό τόν πνευματικόν. Ὁ μή πνευματικός ἄνθρωπος ἀσχολεῖται μέ τήν προσπάθειαν νά ἐξασφαλίσῃ τά πράγματα καί γίνεται αἰχμάλωτος αὐτῶν, ἐνῷ ὁ πνευματικός πασχίζει μέ τόν νοῦν του νά διαμένη ἐν τῷ Θεῷ, καί εἰς τήν προσπάθειάν του αὐτήν δέν τόν συγκινοῦν τά ὑλικά ἐπιτεύγματα. Ἐάν οἱ Ὀρθόδοξοι Λαοί ἐστρέφοντο μέ ὅλην τήν ὁρμήν των πρός τά γήϊνα καί μή πνευματικά, συντόμως θά ἠδύναντο ἴσως, ἄν μή ἀσφαλῶς, νά ὑπερβοῦν τούς ἄλλους λαούς, ὡς, ἄλλωστε, συνέβη εἰς τάς χώρας τοῦ λεγομένου ὑπαρκτοῦ σοσιαλισμοῦ, ἐπειδή ἡ ἐνασχόλησις μέ τά ὑλικά καί πεπερασμένα εἶναι ἀσυγκρίτως εὐκολωτέρα ἀπό τῆς ἐνασχολήσεως μέ τά μή παρερχόμενα καί μέ αὐτά τά ὁποῖα ἀρέσουν καί εὐαρεστοῦν τόν Θεόν, τά αἰώνια.
Ὁ Θεός μᾶς ἔδωσε τήν ἐντολήν "ζητεῖτε πρῶτον τήν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καί τήν δικαιοσύνην Αὐτοῦ, καί ταῦτα πάντα", δηλαδή τά ὑλικά, "προστεθήσεται ὑμῖν" (Ματθ. ς΄,33-34). Πάντα τά ὑλικά, τό ἔνδυμα, ἡ κατοικία, ἡ τροφή, εἶναι τό συμπλήρωμα. Ὁ σημερινός Δυτικός πολιτισμός δυστυχῶς ἐπιζητεῖ πρῶτον τό συμπλήρωμα καί ὁ ἄνθρωπος καταναλώνει ἅπασαν τήν μέριμνάν του εἰς πολυαρίθμους ἀνάγκας, ἄνευ νοήματος καί οὐσίας. Ὁ δέ Ὀρθόδοξος ἄνθρωπος, ὁ ἅγιος, ἀναζητεῖ μόνον τό Ἕν, οὗ "ἐστι χρεία" (πρβλ. Λουκ. ι΄,42), δι᾿ αὐτόν καί διά τήν ἀνθρωπότητα. Ποῖον εἶναι αὐτό τό Ἕν; Ὁ διά τήν ἡμετέραν σωτηρίαν ἄνθρωπος γενόμενος Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ, καί πᾶν ὅ,τι Αὐτός κομίζει εἰς τόν κόσμον: εἰρήνην, δικαιοσύνην, ἀπολύτρωσιν, ἀγάπην, φῶς, χρηστότητα, ἀγαθωσύνην, πρᾳότητα, ἀθανασίαν. Πᾶσαι αἱ ἕτεραι ἀνάγκαι τοῦ ἀνθρώπου, ἐν συγκρίσει πρός αὐτό τό Ἕν, "οὗ ἔχομεν χρείαν", εἶναι τόσον δευτερεύουσαι, ὥστε νά εἶναι σχεδόν ἄχρηστοι.
Ὁ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ δέν ἐξουσιάζεται ὑπό πραγμάτων, ἰδεῶν, ἀναγκῶν, ἐξωτερικῶν συνθηκῶν, λογικῆς, ἀλλά μένει ἐσωτερικῶς ἐλεύθερος ἀπό πάντων, ἐν τῇ κοινωνίᾳ του μέ τόν Θεόν. Ἡ ἁρμονική αὐτή κοινωνία του μετά τοῦ Θεοῦ μεταδίδεται εἰς τά δημιουργήματά του καί γίνεται τοιουτοτρόπως ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος δ η μ ι ο υ ρ γ ό ς Θεανθρωπίνου πολιτισμοῦ, διά λόγου, διά τέχνης, δι᾿ ἔργων, δι᾿ ἐπινοήσεως, καί κυρίως διά τῆς προσευχῆς.
Ἄς μή λησμονῆται, ὅτι τό τελειότερον ἀλφάβητον εἰς τόν κόσμον, τό φωνητικόν, εἰς τό ὁποῖον κάθε γράμμα ἀποδίδει ἕνα φθόγγον, ἐδόθη πρῶτον εἰς τόν ἄνθρωπον ὑπό τοῦ ἰδίου τοῦ Θεοῦ, κατά τήν ἀποκάλυψιν τοῦ Δεκαλόγου εἰς τόν ἀπεσταλμένον Του, τόν Μωϋσῆν, διά νά δυνηθῇ νά ἐκφράσῃ τελειότερον ὅσα τοῦ ἀπεκαλύφθησαν ἐν τῷ Ὄρει Σινᾷ, ὅτε ὁ Θεός ἀπεκαλύφθη ἐν τῷ κόσμῳ προσωπικῶς καί ὑποστατικῶς, ὡς ὁ Ὤ ν, καί ὄχι ὡς μία ἀπρόσωπος, ἀμέθεκτος καί ἀπρόσιτος ἀνωτέρα δύναμις. Οὕτως, ὁ μύστης τῶν ἀπορρήτων τῆς Θεότητος γίνεται δημιουργός καί φορεύς πολιτισμοῦ, δεχόμενος πρῶτος τήν ἀποκάλυψιν τοῦ προσωπικοῦ Θεοῦ, μετά τοῦ Ὁποίου ὡμίλει καί ὁμιλεῖ ἐνώπιος ἐνωπίῳ.
* *
*
Διά τοῦτο, ἀδελφοί Ὀρθόδοξοι Γεωργιανοί, πρέπει νά δοξάζωμεν τόν Θεόν καί νά εἴμεθα ὑπερήφανοι διότι ἐγεννήθητε καί ἐγεννήθημεν Ὀρθόδοξοι καί ἀνετράφητε εἰς μίαν Ὀρθόδοξον Χώραν, μάλιστα μέ τοιαύτην πλουσίαν ἱστορίαν καί πολιτισμόν, ὡς ἡ ἔνδοξος καί γενναία τῆς Γεωργίας. Μή συγκινεῖσθε ἐκ τῶν φαινομενικῶς πολιτιστικῶν ἐπιτευγμάτων τοῦ παρόντος αἰῶνος τῆς ἀποστασίας, ὁ ὁποῖος ἔχει ὑπερβῆ ἀσυλλήπτως τάς τεχνολογικάς δυνατότητας πάσης ἄλλης ἐποχῆς, ἀλλά συγχρόνως ἔχει ἀνοίξει καί τό λεγόμενον "κουτί τῆς Πανδώρας", ἐκ τοῦ ὁποίου δύνανται νά ἐλευθερωθοῦν δυνάμεις ἱκαναί νά καταστρέψουν τόν κόσμον ἅπαντα, "στοιχεῖα καυσούμενα", ἐπαρκοῦντα διά νά κατακαύσουν "τήν γῆν καί τά ἐν αὐτῇ ἔργα" (πρβλ. Β΄ Πέτρ. γ΄,10).
Ἀλλοίμονον εἰς τήν ἀνθρωπότητα, ἐάν ἡ σύγχρονος τεχνογνωσία καί τεχνολογική δύναμις, αἱ ὁποῖαι εἶναι ἱκαναί νά μεταποιήσουν τήν γῆν ὅλην εἰς παράδεισον, δέν ἀξιοποιηθοῦν ἐπωφελῶς δι' αὐτήν. Ἡμεῖς ὅμως, ὡς χριστιανοί καί γνήσια τέκνα τοῦ οὐρανίου Πατρός, δέν πτοούμεθα ὑπό τῆς καταστάσεως ταύτης, ὑπό τῆς πενίας, τῆς οἰκονομικῆς κρίσεως, τῶν ἀδικιῶν, τῆς συκοφαντίας, τῶν πολέμων, τῶν συσσωρευομένων καθ᾿ ἡμέραν τρομακτικῶν ἀπειλῶν. Πᾶσαι αἱ ἀνωτέρω ἀνθρώπιναι καταστάσεις, δέν δημιουργοῦν πολιτισμόν. Ὁ Ὀρθόδοξος πολιτισμός δέν εἶναι "γῆ καί σποδός", ἀλλά κ α τ α ξ ί ω σ ι ς καί π ρ ο σ δ ο κ ί α: "Προσδοκῶμεν καί σπεύδομεν τήν παρουσίαν τῆς τοῦ Θεοῦ ἡμέρας, [...] καινούς δέ οὐρανούς καί γῆν καινήν κατά τό ἐπάγγελμα αὐτοῦ προσδοκῶμεν, ἐν οἷς δικαιοσύνη κατοικεῖ” (πρβλ. Β΄Πέτρου γ΄, 12-13). Καί ἡ δικαιοσύνη δι᾿ ἡμᾶς εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός.
Διά τῆς ἀπομονώσεώς του εἰς τάς τεχνολογικάς ἐφευρέσεις καί εἰς τόν ὑλικόν κόσμον ὁ δυτικός ἄνθρωπος ἀποθνήσκει καί ἐξαφανίζεται. Ἡ θεοποίησις τῆς λογικῆς, ὁ ναρκισσισμός του, εἶναι ὁ τάφος ἐκ τοῦ ὁποίου δέν δύναται νά ἀναστήσῃ ἑαυτόν. Καί βλέπομεν ὅτι, ἐνῷ ὁ ἄνθρωπος κατακτᾷ καί κερδίζει ὅλον τόν κόσμον, μεταβαίνει εἰς τό διάστημα καί εἰς τούς ἄλλους πλανήτας, κατά παραχώρησιν πάντοτε τοῦ Θεοῦ, ὅμως δέν δύναται νά ἐπιλύσῃ τά βασικώτερα προβλήματα τῆς ζωῆς καί νά δικαιώσῃ τήν ὕπαρξίν του. Ὁ Ὀρθόδοξος Θεάνθρωπος ὅμως ἔχει λύσει ὅλα αὐτά τά προβλήματα. Καί τά ἔλυσε μέ α ὐ τ ο θ υ σ ί α ν. Ἐνῷ εἰς τόν σύγχρονον δυτικόν καί μή κόσμον, λαοί, φυλαί καί κράτη καί ἐπί μέρους ἄτομα, νομίζοντα ὅτι εἶναι μόνιμοι φορεῖς "ἱκανοῦ νοός" καί ὅτι δύνανται δι᾿ αὐτοῦ νά ρυθμίσουν τά πάντα, ἐφαρμόζουν τό δόγμα "θυσίαζε τόν ἄλλον χάριν τοῦ ἑαυτοῦ σου", ὁ Θεάνθρωπος Χριστός καί ὁ χριστοποιημένος ἄνθρωπος ἐφαρμόζουν τό δόγμα, ὄχι τό ἐξελθόν "παρά Καίσαρος Αὐγούστου", ἀλλά τό δόγμα τοῦ ἀδυνάμου καί διά τοῦτο παντοδυνάμου Κυρίου, "θυσίαζε τόν ἑαυτόν σου χάριν τῶν ἄλλων"· ἡ γάρ δύναμις τοῦ Κυρίου ἐν ἀσθενείᾳ τελειοῦται, εἰς τόν Σταυρόν, διά νά φέρῃ τήν Ἀνάστασιν τοῦ ἰδίου ὡς Θεοῦ καί τοῦ δημιουργήματός Του δι᾿ αὐτῆς.
Ὁ δυτικός κόσμος ἵσταται ἀδύναμος καί ἀνήμπορος ἐνώπιον τοῦ αἰωνίως ἀλύτου προβλήματος τοῦ θανάτου. Ὁ Θεάνθρωπος Χριστός ὅμως τό ἔλυσε διά τῶν παθῶν, τῆς σταυρικῆς θυσίας, τῆς ταφῆς καί τῆς Ἀναστάσεώς Του. Μέ τήν Χάριν καί μέ τήν βοήθειάν Του τό λύομεν καί ἡμεῖς, συμμετέχοντες εἰς τά ἴδια παθήματα διά νά ἀναστηθῶμεν μαζί Του.
* *
*
Ἀγαπητοί ἐν Χριστῷ ἀδελφοί,
Ὁ Θεός, ὡς ἐπιβεβαιοῖ ἀψευδῶς ὁ ἴδιος διά τοῦ πρώτου βιβλίου τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τῆς Γενέσεως, "εἶδε τά πάντα ὅσα ἐποίησε, καί ἰδού καλά λίαν· καί συνετελέσθησαν ὁ οὐρανός καί ἡ γῆ καί πᾶς ὁ κόσμος αὐτῶν" (Γεν. 1,31-2,1).
Καί ὁ Μέγας Βασίλειος προσφυῶς δογματίζει: "Υἱούς ἐγέννησα καί ὕψωσα, αὐτοί δέ μέ ἠθέτησαν [...] Γενέσεως εἴδη δύο: Ἡ μέν, ἡ κατά Θεόν μόρφωσις, ἐξ ἔργων καί παραδοχῆς δογμάτων ἐπιτελουμένη· ὡς γεννᾷ Παῦλος διά τοῦ Εὐαγγελίου [...] ἡ δέ τίς ἐστιν, ἡ εἰς τόν βίον εἴσοδος, ὡς τό, Αὕτη ἡ βίβλος γενέσεως [...] Μεγάλη μέν οὖν κατηγορία, καί τόν υἱόν ὄντα καί τῆς σωματικῆς γενέσεως τετυχηκότα, ἀγνώμονα εἶναι περί τόν γεννήσαντα· ἀφορήτου δέ μίσους ἄξιος ὁ καί ὑψωθείς τῷ γενέσθαι τῶν οὐρανίων μέτοχος, καί μηδέ οὕτως ἐπιμένων τῇ πρός τόν εὐεργέτην ἀγάπῃ (Εἰς τόν Προφήτην Ἠσαΐαν).
Ὁ Ὀρθόδοξος πολιτισμός ἔχει "πνοήν ζωῆς", ἤ μᾶλλον ἐμπνέεται ἀπό "πνοήν ζωῆς" καί μεταβάλλεται εἰς "ψυχήν ζῶσαν" (Γεν.β,7), κατά τόν ἴδιον τρόπον ὅτε "ἔπλασεν ὁ Θεός τόν ἄνθρωπον χοῦν ἀπό τῆς γῆς καί ἐνεφύσησεν εἰς τό πρόσωπον αὐτοῦ πνοήν ζωῆς, καί ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος εἰς ψυχήν ζῶσαν" (Γεν. β΄,7). Τοιουτοτρόπως καί ὁ "χοῦς" καί ἡ "ὕλη" καί τό πεπερασμένον ἀνθρώπινον "πνεῦμα" καί ἡ "λογική" μεταποιοῦνται ὑπό τοῦ Ὀρθοδόξου καλλιτέχνου, διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, καί δίδεται εἰς αὐτά "πνοή ζωῆς". Ὅλη ἡ παράδοσις καί ἡ πίστις μας εἶναι μία μ α ρ τ υ ρ ί α Ὀρθοδόξου πολιτισμοῦ, "χάριτος καί ἀληθείας". Καί ἀληθῶς καί ἐμπειρικῶς "ἡ Χάρις καί ἡ ἀλήθεια διά Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐγένετο" (Ἰωάν. α΄,17-18).
Ἡ Θεία Λειτουργία, ὡς θεόπνευστα κείμενα καί ὡς ἀναίμακτος προσφορά "ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς καί σωτηρίας”, ἡ ἐμπνευσθεῖσα ὑπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος διδασκαλία καί οἱ θησαυροί τῶν Πατέρων τῆς Ὀρθοδόξου καθ᾿ ἡμᾶς Ἀνατολῆς, αἱ Ἱεραί Εἰκόνες, τά ἱερά ἀντικείμενα τῆς Θείας Λατρείας, αἱ ἀναρίθμητοι ἐκφάνσεις τῆς καθ᾿ ἡμέραν λατρευτικῆς καί προσευχητικῆς καί πνευματικῆς ζωῆς τοῦ Ὀρθοδόξου πιστοῦ, διά τῆς ἀσκήσεως καί τῆς νηστείας, διά τῆς προσηλώσεως εἰς τό θεῖον, εἰς τόν "ἀοράτως συνόντα" καί συμπορευόμενον Κύριον, αὐτό τοῦτο τό Ὀρθόδοξον βίωμα καί ἔθος ἀποτελοῦν στοιχεῖα τοῦ Ὀρθοδόξου Πολιτισμοῦ ἀπό τῆς ἐμφανίσεως τοῦ Κυρίου, τοῦ Βυζαντινοῦ καί τοῦ μεταβυζαντικοῦ Πολιτισμοῦ, τῆς κληρονομίας μας, ἡ ὁποία δέν περιορίζεται εἰς τόπον καί χρόνον, ἀλλά ὑπερβαίνει καί τόν τόπον καί τόν χρόνον, καί μεταβιβάζει πρός τό αἰώνιον. Ὁ Ὀρθόδοξος πολιτισμός εὑρίσκεται μακράν θρησκευτικῶν φανατισμῶν καί μονομερείας καί ἐκφράσεως τοῦ ἐθνοφυλετικοῦ στοιχείου, εἶναι ἀ π ό λ υ τ ο ς, ἀνήκει εἰς πάντας· εἶναι αἰώνιος· εἶναι τά πάντα καί ἐν πᾶσι Χριστός, ὁ "μελιζόμενος καί μηδέποτε διαιρούμενος".
Διά τοῦτο καλοῦμεν ἑαυτούς καί ἀλλήλους νά στραφῶμεν εἰς τάς εὐγενεῖς καί καλλιελαίους ρίζας τοῦ Ὀρθοδόξου Θεανθρωπίνου πολιτισμοῦ μας. Ἄς καλλιεργή-σωμεν αὐτό τό πνεῦμα τῆς περιφρονήσεως τῆς παρούσης ζωῆς χάριν τῆς οὐρανίου πολιτείας, τό ὁποῖον ἐκαλλιέργησαν οἱ Μάρτυρες, οἱ Ἱεράρχαι, οἱ Ἀσκηταί, οἱ Ὅσιοι καί γενναῖοι αὐτῆς τῆς αἱματοποτίστου καί εὐλογημένης Ὀρθοδόξου Γεωργιανῆς γῆς. Ἡ ὡραία αὐτή Χώρα ἔχει ἀναδείξει τόσους πολλούς καί τόσον μεγάλους Ἁγίους, πραγματικούς ἀνθρώπους τοῦ πνεύματος, εἰς τήν μακραίωνα ἱστορίαν της. Ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι "πάντες τό αὐτό βρῶμα πνευματικόν ἔφαγον, καί πάντες τό αὐτό πόμα πνευματικόν ἔπιον· ἔπινον γάρ ἐκ πνευματικῆς ἀκολουθούσης πέτρας, ἡ δέ πέτρα ἦν ὁ Χριστόςʹ (Α´ Κορ. ι' 3-4). Αὐτό τό ποτήριον τούς εἶχε μεθύσει καί δέν ᾐσθάνοντο τόν κόσμον, ἀλλά εἶχον γίνει ὡς ἀναίσθητοι εἰς τάς θλίψεις καί τήν τραχύτητα τῆς χριστιανικῆς ὁδοῦ, ἐπειδή κατά πᾶσαν ὥραν εἶχον ἐστραμμένα τά ὄμματα εἰς τόν Θεόν καί Πατέρα των καί ἔβλεπον διά τοῦ κρυπτοῦ ὀφθαλμοῦ τῆς πίστεως αὐτά τά ὁποῖα εἶναι ἀόρατα καί μή αίσθητά. Αἱ ἐπαγγελίαι τοῦ Θεοῦ εἶχον διδάξει εἰς αὐτούς τήν ἀφοβίαν, τήν ὑπομονήν εἰς τούς πειρασμούς, τήν ἀνδρείαν τῆς καρδίας, καί τό μόνον τό ὁποῖον ηὔχοντο καί ἐπεθύμουν ἦτο τό "γενηθήτω, Κύριε, ἐπ᾿ ἐμοί τό θέλημά Σου", καί ἡ προσευχή "ὡς οἶδεν ἡ εὐσπλαγνία Σου, ἡ Χάρις Σου, ἡ ἀνεξικακία Σου, Σύ κυβέρνησον τήν ζωήν μου καί σῶσον με". Ὁ Ὀρθόδοξος πολιτισμός δέν ἀποβλέπει εἰς τό παρόν, διότι "πείθουσι γυμνά τούς ὁρῶντας ὀστέα, ὡς οὐδέν ἡμῖν προσφυές τῶν ἐνθάδε" (Τά γυμνά κόκκαλα πείθουν ὅσους τά βλέπουν, ὅτι τίποτε ἀπό τά γήϊνα δέν εἶναι δικό μας) (Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, Ἔπη Θεολογικά, Ποίημα ΛΒ´, Γνωμικά δίστιχα).
* *
*
Ἠθελήσαμεν, Μακαριώτατε, ἀδελφοί Ἱεράρχαι, Πατέρες, Ἀδελφοί καί Ἀδελφαί, εὐλογημένοι Γεωργιανοί, "μεμνημένοι τῆς σωτηρίου ἐντολῆς, καί πάντων τῶν ὑπέρ ἡμῶν γεγενημένων, τοῦ σταυροῦ, τοῦ τάφου, τῆς τριημέρου ἀναστάσεως, τῆς εἰς οὐρανούς ἀναβάσεως, τῆς ἐκ δεξιῶν καθέδρας, τῆς δευτέρας καί ἐνδόξου πάλιν παρουσίας" (Εὐχή Θείας Ἀναφορᾶς Θείας Λειτουργίας τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου) νά ὁμιλήσωμεν σήμερον ὡς Ὀρθόδοξος πρός ἀληθεῖς Ὀρθοδόξους "ἐν πνεύματι καί ἀληθείᾳ". Ὡς ἄνθρωπος σάρκα φοροῦντες καί τόν κόσμον οἰκοῦντες, διό καί διά νά ὀμιλήσωμεν πολιτισμικῶς σᾶς μεταφέρομεν τό ἀψευδές καί φωτεινόν παράδειγμα τοῦ Κυρίου, τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Πατέρων. Τά λεχθέντα ὑπό τῆς ἡμετέρας Μετριότητος περί Ὀρθοδόξου Πολιτισμοῦ, δέν εἶναι ἰδικά μας, εἶναι τοῦ Κυρίου καί τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως καί τῆς Ἀληθείας τοῦ Κυρίου, ὁ Ὁποῖος εἶναι ἡ Ὁδός καί ἡ Ἀλήθεια καί ἡ Ζωή. Εἶναι χάρισμα. Καί τό χάρισμα εἶναι δῶρον τοῦ Ἁγίου Πνεύματος (πρβλ. Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, Ἔπη Θεολογικά, Ποίημα ΛΒ´, Γνωμικά δίστιχα). Ὅπως κ α τ ά κ τ η σ ι ς καί χάρισμα εἶναι ὁ πολιτισμός τῆς Ὀρθοδόξου Γεωργίας. Ὅπως χάρισμα καί εὐλογία εἶναι ἡ παρουσία ἐπί τό πηδάλιον τοῦ σκάφους τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας τῆς Ὑμετέρας Μακαριότητος, πεφιλημένε ἀδελφέ Πατριάρχα κύριε Ἠλία, ὁ ὁποῖος διά τῆς προσφορᾶς Σας ὡς κληρικοῦ, Ἱεράρχου καί Πατριάρχου ἐδημιουργήσατε π ο λ ι τ ι σ μ ό ν.
* *
*
Σᾶς εὐχαριστοῦμεν διά τήν τιμήν νά ὁμιλήσωμεν σήμερον ἐνώπιόν σας, τοῦ ἐκλεκτοῦ τούτου ἀκροατηρίου καί τῶν λίαν προσφιλῶν φοιτητῶν τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἀνδρέου, μέ ἀφορμήν τήν ἔναρξιν τοῦ ἐπιστημονικοῦ τούτου Συνεδρίου. Εὐχαριστοῦμεν διά τήν ὑπομονήν σας, τήν θερμήν ὑποδοχήν σας καί τούς καρδιακούς λόγους τῆς ἀγάπης σας, οἱ ὁποῖοι, παρά τό ἐξωτερικόν ψῦχος, θερμαίνουν τάς καρδίας.
Εὐχόμεθα ὁ προστάτης μας Ἅγιος Ἀνδρέας, ὁ Πρωτόκλητος, ὁ μαθητευθείς πλησίον τοῦ ἀποκεφαλισθέντος Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου τό πρῶτον, καί ἐν συνεχείᾳ ὡς ἀκόλουθος πιστός τοῦ Κυρίου, νά εὐλογῇ πλουσίως τό ἔργον τοῦ Πανεπιστημίου καί τάς ἐργασίας τοῦ ἀρχομένου Συνεδρίου, καί νά καλῇ πάντας τούς ἐνταῦθα προσερχομένους εἰς τόν ἠγαπημένον Διδάσκαλόν του.
