Καλέ μου φίλε, Καλή μου φίλη,
Την Κυριακή που μας έρχεται, δύο άνθρωποι θ’ ανέβουν στο ναό να προσευχηθούν. Ο ένας, Φαρισαίος, το πρότυπο της εποχής, το μέτρο και ο κριτής όλων. Ο άλλος, Τελώνης, περιφρονημένος και παράδειγμα προς αποφυγήν. Σε λίγο, ο ναός αντηχεί από τα κατορθώματα του Φαρισαίου. Τα φωνάζει, ίσως για να τα πιστέψει κι ο ίδιος. Και μάλιστα, δεν αρκείται σ’ αυτό. Ευχαριστεί και τον Θεό, που δεν τον έκανε Τελώνη. Του Τελώνη όμως οι λυγμοί δεν ακούγονται. Στέκεται μακριά από τα βλέμματα, τα μάτια του είναι χαμηλωμένα και ένα "κύριε ελέησον" ακούγεται μόνον. Κάποτε, κατέβηκαν κι οι δυο. Γαληνεμένος όμως κατέβηκε μόνον ο ένας. Ποιος;
Το Τριώδιο, που ανοίγει αύριο, έχει συνδυαστεί με τα μασκαρέματα της Αποκριάς. Για πολλούς, αυτές οι ειδωλολατρικές συνήθειες θεωρούνται, και σωστά, εντελώς ασύμβατες με το πνεύμα της μετάνοιας και της κατάνυξης, που φέρνει η περίοδος αυτή, προετοιμάζοντάς μας για τη Μ. Σαρακοστή. Τι θά ’λεγες όμως, να προσπαθούσαμε να κερδίσουμε πνευματικά, ακόμη και από αυτή την ατμόσφαιρα. Άλλωστε, όπως έλεγε και ο γέροντας Παΐσιος, είναι στο χέρι του καθενός να συμπεριφέρεται, είτε σα μέλισσα, είτε σα μύγα. Ας γίνουμε λοιπόν μέλισσες κι ας παρατηρήσουμε λίγο τις αντιδράσεις των ανθρώπων.
Το να φορέσει κανείς μια μάσκα, ένα προσωπείο, και ν’ αλλάξει ταυτότητα φαίνεται τελικά πως είναι λυτρωτικό. Δεν εξηγείται διαφορετικά η τόση αγάπη του κόσμου για το καρναβάλι. Και μάλιστα, συμβαίνει κάτι περίεργο: Μόλις κρυφτεί το πρόσωπο, ένας άλλος, ένας κρυμμένος εαυτός εμφανίζεται και συμπεριφέρεται με τρόπο, που ποτέ δε θα τολμούσε. Γελάει ανόητα, ενοχλεί άπρεπα, αυτοεξευτελίζεται. Κι όμως: Πίσω από μια αναξιοπρεπή συμπεριφορά, κρύβεται μια πίεση, συσσωρευμένη για έναν ολόκληρο χρόνο. Μια πίεση από τα πλαίσια, που μας επιβάλλει κάθε ρόλος μας, προκειμένου να κερδίσουμε την αποδοχή και την άδεια ένταξης στις μικρές ή στις μεγαλύτερες ομάδες που ανήκουμε.
Και τι δε κάνουμε, για να μας εκτιμάνε. Πόσες υποχωρήσεις, πόσους συμβιβασμούς, πόσες αβαρίες με τη συνείδησή μας! και τι ειρωνεία! Τόσο λίγοι οι έπαινοι, τόσο μικρή η αποζημίωση, μπροστά στον πόνο και τον κόπο να κρύψουμε τον πραγματικό μας εαυτό, τον πληγωμένο και ποτισμένο σε μια διαρκή ανεπάρκεια. Πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος να ενεργήσει και αυτός ο δυστυχής!Πού να βρεθεί όμως το θάρρος, ακόμη και σ’ εμάς τους ιδίους, να δούμε ποιοι πραγματικά είμαστε! Όταν ο άνθρωπος ένιωσε τον πανικό μπροστά σ’ αυτήν την αποκάλυψη, εφηύρε τη μάσκα.
Στη σημερινή περικοπή, δυο άνθρωποι, που για άγνωστες για μας αιτίες, φτάνουν να αναρωτηθούν:
«Ποιος είμαι τελικά και τι αξίζω;»
Σκληρές ερωτήσεις. Ο ένας δεν αντέχει και καταφεύγει στο ρόλο, που του εξασφαλίζει μια κοινωνική αποδοχή. Αυτό είναι ο Φαρισαίος: ένας άνθρωπος που δεν τόλμησε.
Ο άλλος, ρίχνει μέσα του μια ματιά και συντρίβεται. Δεν καταδέχεται όμως να συνεχίσει να κρύβεται. Βρίσκει το θάρρος και κοιτάζει τις πληγές του.Αυτό είναι ο Τελώνης: ένας θαρραλέος άνθρωπος, που δε θέλει πια να ζει στο ψέμα.
Τελώνης και Φαρισαίος. Ίδια η ανάγκη, διαφορετικοί οι δρόμοι.
Δε νομίζω πως χρειάζεται να σου θυμίσω το σκηνικό της σημερινής παραβολής. Ο Φαρισαίος κομπάζει στο κέντρο του ναού και ο Τελώνης δεν αντέχει, ούτε το κεφάλι να σηκώσει.
Έτσι, σαν ένα ενδεχόμενο στο καταθέτω: Φαντάσου πόση ανάγκη θα είχε ο Φαρισαίος, έστω και μια μέρα, να φορέσει μια μάσκα αποκριάτικη, μια μάσκα, που θα κρύβει το αληθινό του πρόσωπο. Πόσο βίαια, πόσο απελπισμένα θα εκδηλωνόταν ο αληθινός, ο πιεσμένος εαυτός του! Την Κυριακή που μας έρχεται, θλιβερός, κουρασμένος, γεμάτος άγχος αν κατάφερε να αρέσει σε Θεό και ανθρώπους, γεμάτος ανάγκη να βρει ένα συνάνθρωπο πεσμένο, για να στηρίξει τον αποτυχημένο εαυτό του, θα στηθεί στο κέντρο του ναού και θ’ αρχίσει να διατυμπανίζει τα κατορθώματά του.
Μην τον ξεσυνερίζεσαι! Νιώσε λίγη συμπάθεια! Πίσω από τις κραυγές του αυτοθαυμασμού του, ο αληθινός εαυτός του βοά από εξάντληση. Δεν αντέχει άλλο! Άνθρωποι και Θεός, διαρκώς ζητούν. Εντολές, διατάξεις, υποχρεώσεις, πρέπει, πρέπει, πρέπει… και κοίταξε την τελική ειρωνεία: Ο τελικός απολογισμός μηδενικός. Από τον Ναό κατέβηκε αδικαίωτος. Και το ξέρει! Γιατί η συμφιλίωση με τον Θεό φέρνει γαλήνη. Κι εκείνος κατέβηκε αποτυχημένος. Και τώρα; Αλίμονο σ’ αυτόν που θα βρεθεί στο δρόμο του! Η απωθημένη επίγνωση της αποτυχίας χρειάζεται άλλους αποτυχημένους, για να κατευναστεί. Η ενοχή, αυτό το δηλητήριο της ψυχής, ψάχνει άλλους ενόχους. Κι αν δεν βρεθούν συγκεκριμένοι, θα βρεθεί ο αμαρτωλός κόσμος, οι διεφθαρμένοι νέοι, οι πουλημένοι πολιτικοί, οι ανάξιοι ιερείς, η σάπια κοινωνία.
Γιατί όλ’ αυτά; Μόνο για ένα λόγο: Η προσκόλληση σε ένα Θεό, που τον γνωρίσαμε μόνο ως νομοθέτη. Μια εικόνα Θεού, που έρχεται να ολοκληρώσει ο Χριστός. Αυτός, η ενσάρκωση του αληθινού Θεού, που δε σου κρύβει την αποτυχία, αλλά δε σε κρίνει. Αντίθετα! Την παίρνει επάνω Του και την οδηγεί στο κενό μνημείο. Εκεί, που η ύπαρξη ελευθερώνεται από τον ψευτο-εαυτό και ανασταίνεται. Και ποια είναι η δύναμη της εγέρσεως: Μία και μόνον μία: η ταπεινοφροσύνη. Γι’ αυτό και λέει ο άγιος Ανδρέας Κρήτης:
«Για όποιον θέλει να θεμελιώσει μέσα του την Βασιλεία του Θεού, ας έχει προγύμνασμα την παραβολή αυτή. Θα οδηγηθεί σε αποχή της αλαζονείας και κτήση της ταπεινότητας, που ξέρει να έλκει όλες τις άλλες αρετές». (PG 97, 1256A)
Όσο για τον Τελώνη, είπαμε. Είναι ο θαρραλέος της ιστορίας. Εξωτερικά μοιάζει ερείπιο, εσωτερικά όμως έχει ήδη αρχίσει την ανοικοδόμηση του αληθινού εαυτού του. Για αναλογίσου λίγο την ελευθερία του! Δεν έχει να αποδείξει τίποτε και σε κανέναν. Για τα μάτια του κόσμου, δεν έχει πιο κάτω! Για τα μάτια τού Θεού, δεν έχει πιο κάτω. Δεν τολμά να κοιτάξει τον ουρανό και βλέπει ένας ουρανός ν’ ανοίγει μέσα του, την ώρα που ο Φαρισαίος κοιτάζει ψηλά σ’ ένα κλειστό ουρανό.
Είναι λίγο τραγικό! Ο Φαρισαίος στέκεται στο κέντρο του Ναού. Ο Τελώνης στέκεται στο κέντρο της καρδιάς του. Ο πρώτος νομίζει, πως ο Θεός τον ακούει, νομίζει πως είναι επαρκής, νομίζει πως τον εκτιμούν οι άνθρωποι, νομίζει πως αρέσει στον εαυτό του. Όλα μια πλάνη, μια απάτη. Ο αληθινός Θεός προτιμά τις σκοτεινές γωνίες των μεγάλων ναών. Εκεί που είναι ο Τελώνης. Ο Τελώνης που τα ξέρει όλα. Και κυρίως ξέρει ποιος είναι ο ίδιος.
Ξέρεις, οι παρεξηγήσεις συνεχίζονται. Μπορεί η λέξη «Φαρισαίος» να αγανακτεί πολλούς, κατά βάθος όμως, είναι ο πρωταγωνιστής και της δικής μας καθημερινότητας. Γύρω μας άνθρωποι, που έχουν Θεό τον εαυτό τους. Αγωνίζονται σε όλα να είναι τέλειοι, ντρέπονται να μιλήσουν για τα λάθη τους, δεν τολμούν να δείξουν αδυναμία, θαυμάζουν μόνο τους παντοδύναμους, είναι αμείλικτοι στους αδύνατους και σε όσους σφάλλουν, βγάζουν χρήματα, αγοράζουν χαρά, τίποτε όμως δεν μπορεί να κρύψει την ενοχή της αποτυχίας τους να είναι ο εαυτός τους. Και φυσικά, δεν χαρίζουν ποτέ στον εαυτό τους λίγη γαλήνη, ακουμπώντας πάνω στο Θεό, που παίρνει τα ανθρώπινα λάθη και ελευθερώνει τη χαρά. Κι ας ψελλίζει ο καταπλακωμένος από την ψευτοαξιοπρέπεια αληθινός εαυτός τους
«Ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ».
Ας έρθουμε τώρα και στην παραβολή, από το 18ο κεφάλαιο του Λουκά…
Ανάλυση του μαθήματος εδώ
Για τις υπόλοιπες βαθμίδες εδώ
Το Τριώδιο, που ανοίγει αύριο, έχει συνδυαστεί με τα μασκαρέματα της Αποκριάς. Για πολλούς, αυτές οι ειδωλολατρικές συνήθειες θεωρούνται, και σωστά, εντελώς ασύμβατες με το πνεύμα της μετάνοιας και της κατάνυξης, που φέρνει η περίοδος αυτή, προετοιμάζοντάς μας για τη Μ. Σαρακοστή. Τι θά ’λεγες όμως, να προσπαθούσαμε να κερδίσουμε πνευματικά, ακόμη και από αυτή την ατμόσφαιρα. Άλλωστε, όπως έλεγε και ο γέροντας Παΐσιος, είναι στο χέρι του καθενός να συμπεριφέρεται, είτε σα μέλισσα, είτε σα μύγα. Ας γίνουμε λοιπόν μέλισσες κι ας παρατηρήσουμε λίγο τις αντιδράσεις των ανθρώπων.
Το να φορέσει κανείς μια μάσκα, ένα προσωπείο, και ν’ αλλάξει ταυτότητα φαίνεται τελικά πως είναι λυτρωτικό. Δεν εξηγείται διαφορετικά η τόση αγάπη του κόσμου για το καρναβάλι. Και μάλιστα, συμβαίνει κάτι περίεργο: Μόλις κρυφτεί το πρόσωπο, ένας άλλος, ένας κρυμμένος εαυτός εμφανίζεται και συμπεριφέρεται με τρόπο, που ποτέ δε θα τολμούσε. Γελάει ανόητα, ενοχλεί άπρεπα, αυτοεξευτελίζεται. Κι όμως: Πίσω από μια αναξιοπρεπή συμπεριφορά, κρύβεται μια πίεση, συσσωρευμένη για έναν ολόκληρο χρόνο. Μια πίεση από τα πλαίσια, που μας επιβάλλει κάθε ρόλος μας, προκειμένου να κερδίσουμε την αποδοχή και την άδεια ένταξης στις μικρές ή στις μεγαλύτερες ομάδες που ανήκουμε.
Και τι δε κάνουμε, για να μας εκτιμάνε. Πόσες υποχωρήσεις, πόσους συμβιβασμούς, πόσες αβαρίες με τη συνείδησή μας! και τι ειρωνεία! Τόσο λίγοι οι έπαινοι, τόσο μικρή η αποζημίωση, μπροστά στον πόνο και τον κόπο να κρύψουμε τον πραγματικό μας εαυτό, τον πληγωμένο και ποτισμένο σε μια διαρκή ανεπάρκεια. Πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος να ενεργήσει και αυτός ο δυστυχής!Πού να βρεθεί όμως το θάρρος, ακόμη και σ’ εμάς τους ιδίους, να δούμε ποιοι πραγματικά είμαστε! Όταν ο άνθρωπος ένιωσε τον πανικό μπροστά σ’ αυτήν την αποκάλυψη, εφηύρε τη μάσκα.
Στη σημερινή περικοπή, δυο άνθρωποι, που για άγνωστες για μας αιτίες, φτάνουν να αναρωτηθούν:
«Ποιος είμαι τελικά και τι αξίζω;»
Σκληρές ερωτήσεις. Ο ένας δεν αντέχει και καταφεύγει στο ρόλο, που του εξασφαλίζει μια κοινωνική αποδοχή. Αυτό είναι ο Φαρισαίος: ένας άνθρωπος που δεν τόλμησε.
Ο άλλος, ρίχνει μέσα του μια ματιά και συντρίβεται. Δεν καταδέχεται όμως να συνεχίσει να κρύβεται. Βρίσκει το θάρρος και κοιτάζει τις πληγές του.Αυτό είναι ο Τελώνης: ένας θαρραλέος άνθρωπος, που δε θέλει πια να ζει στο ψέμα.
Τελώνης και Φαρισαίος. Ίδια η ανάγκη, διαφορετικοί οι δρόμοι.
Δε νομίζω πως χρειάζεται να σου θυμίσω το σκηνικό της σημερινής παραβολής. Ο Φαρισαίος κομπάζει στο κέντρο του ναού και ο Τελώνης δεν αντέχει, ούτε το κεφάλι να σηκώσει.
Έτσι, σαν ένα ενδεχόμενο στο καταθέτω: Φαντάσου πόση ανάγκη θα είχε ο Φαρισαίος, έστω και μια μέρα, να φορέσει μια μάσκα αποκριάτικη, μια μάσκα, που θα κρύβει το αληθινό του πρόσωπο. Πόσο βίαια, πόσο απελπισμένα θα εκδηλωνόταν ο αληθινός, ο πιεσμένος εαυτός του! Την Κυριακή που μας έρχεται, θλιβερός, κουρασμένος, γεμάτος άγχος αν κατάφερε να αρέσει σε Θεό και ανθρώπους, γεμάτος ανάγκη να βρει ένα συνάνθρωπο πεσμένο, για να στηρίξει τον αποτυχημένο εαυτό του, θα στηθεί στο κέντρο του ναού και θ’ αρχίσει να διατυμπανίζει τα κατορθώματά του.
Μην τον ξεσυνερίζεσαι! Νιώσε λίγη συμπάθεια! Πίσω από τις κραυγές του αυτοθαυμασμού του, ο αληθινός εαυτός του βοά από εξάντληση. Δεν αντέχει άλλο! Άνθρωποι και Θεός, διαρκώς ζητούν. Εντολές, διατάξεις, υποχρεώσεις, πρέπει, πρέπει, πρέπει… και κοίταξε την τελική ειρωνεία: Ο τελικός απολογισμός μηδενικός. Από τον Ναό κατέβηκε αδικαίωτος. Και το ξέρει! Γιατί η συμφιλίωση με τον Θεό φέρνει γαλήνη. Κι εκείνος κατέβηκε αποτυχημένος. Και τώρα; Αλίμονο σ’ αυτόν που θα βρεθεί στο δρόμο του! Η απωθημένη επίγνωση της αποτυχίας χρειάζεται άλλους αποτυχημένους, για να κατευναστεί. Η ενοχή, αυτό το δηλητήριο της ψυχής, ψάχνει άλλους ενόχους. Κι αν δεν βρεθούν συγκεκριμένοι, θα βρεθεί ο αμαρτωλός κόσμος, οι διεφθαρμένοι νέοι, οι πουλημένοι πολιτικοί, οι ανάξιοι ιερείς, η σάπια κοινωνία.
Γιατί όλ’ αυτά; Μόνο για ένα λόγο: Η προσκόλληση σε ένα Θεό, που τον γνωρίσαμε μόνο ως νομοθέτη. Μια εικόνα Θεού, που έρχεται να ολοκληρώσει ο Χριστός. Αυτός, η ενσάρκωση του αληθινού Θεού, που δε σου κρύβει την αποτυχία, αλλά δε σε κρίνει. Αντίθετα! Την παίρνει επάνω Του και την οδηγεί στο κενό μνημείο. Εκεί, που η ύπαρξη ελευθερώνεται από τον ψευτο-εαυτό και ανασταίνεται. Και ποια είναι η δύναμη της εγέρσεως: Μία και μόνον μία: η ταπεινοφροσύνη. Γι’ αυτό και λέει ο άγιος Ανδρέας Κρήτης:
«Για όποιον θέλει να θεμελιώσει μέσα του την Βασιλεία του Θεού, ας έχει προγύμνασμα την παραβολή αυτή. Θα οδηγηθεί σε αποχή της αλαζονείας και κτήση της ταπεινότητας, που ξέρει να έλκει όλες τις άλλες αρετές». (PG 97, 1256A)
Όσο για τον Τελώνη, είπαμε. Είναι ο θαρραλέος της ιστορίας. Εξωτερικά μοιάζει ερείπιο, εσωτερικά όμως έχει ήδη αρχίσει την ανοικοδόμηση του αληθινού εαυτού του. Για αναλογίσου λίγο την ελευθερία του! Δεν έχει να αποδείξει τίποτε και σε κανέναν. Για τα μάτια του κόσμου, δεν έχει πιο κάτω! Για τα μάτια τού Θεού, δεν έχει πιο κάτω. Δεν τολμά να κοιτάξει τον ουρανό και βλέπει ένας ουρανός ν’ ανοίγει μέσα του, την ώρα που ο Φαρισαίος κοιτάζει ψηλά σ’ ένα κλειστό ουρανό.
Είναι λίγο τραγικό! Ο Φαρισαίος στέκεται στο κέντρο του Ναού. Ο Τελώνης στέκεται στο κέντρο της καρδιάς του. Ο πρώτος νομίζει, πως ο Θεός τον ακούει, νομίζει πως είναι επαρκής, νομίζει πως τον εκτιμούν οι άνθρωποι, νομίζει πως αρέσει στον εαυτό του. Όλα μια πλάνη, μια απάτη. Ο αληθινός Θεός προτιμά τις σκοτεινές γωνίες των μεγάλων ναών. Εκεί που είναι ο Τελώνης. Ο Τελώνης που τα ξέρει όλα. Και κυρίως ξέρει ποιος είναι ο ίδιος.
Ξέρεις, οι παρεξηγήσεις συνεχίζονται. Μπορεί η λέξη «Φαρισαίος» να αγανακτεί πολλούς, κατά βάθος όμως, είναι ο πρωταγωνιστής και της δικής μας καθημερινότητας. Γύρω μας άνθρωποι, που έχουν Θεό τον εαυτό τους. Αγωνίζονται σε όλα να είναι τέλειοι, ντρέπονται να μιλήσουν για τα λάθη τους, δεν τολμούν να δείξουν αδυναμία, θαυμάζουν μόνο τους παντοδύναμους, είναι αμείλικτοι στους αδύνατους και σε όσους σφάλλουν, βγάζουν χρήματα, αγοράζουν χαρά, τίποτε όμως δεν μπορεί να κρύψει την ενοχή της αποτυχίας τους να είναι ο εαυτός τους. Και φυσικά, δεν χαρίζουν ποτέ στον εαυτό τους λίγη γαλήνη, ακουμπώντας πάνω στο Θεό, που παίρνει τα ανθρώπινα λάθη και ελευθερώνει τη χαρά. Κι ας ψελλίζει ο καταπλακωμένος από την ψευτοαξιοπρέπεια αληθινός εαυτός τους
«Ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ».
Ας έρθουμε τώρα και στην παραβολή, από το 18ο κεφάλαιο του Λουκά…
Ανάλυση του μαθήματος εδώ
Για τις υπόλοιπες βαθμίδες εδώ
