Στήν πορεία τοῦ χρόνου ἡ λατρεία τῆς Ἐκκλησίας, διαφυλάσσοντας τόν ἀρχικό καί οὐσιώδη πυρήνα της, ἐξελίχτηκε, ἐμπλουτίστηκε καί προσέλαβε, σιγά-σιγά, τή μορφή στήν ὁποία καί σήμερα λατρεύουμε τόν Θεό καί τελοῦμε τά μυστήρια. Ἡ ποικιλία λειτουργικῶν συνηθειῶν, οἱ ξεχωριστές λειτουργικές παραδόσεις, ἡ ἐξέλιξή τους στήν ἱστορική διαδρομή τῆς Ἐκκλησίας εἶναι φαινόμενα πού εὔκολα μποροῦμε νά ἐπισημάνουμε μελετώντας τήν ἱστορία τῆς χριστιανικῆς λατρείας. Παράλληλη τάση, ὅμως, ὑπῆρξε καί ἡ ἐπιδίωξη τῆς ὁμοιομορφίας καί ἡ προσπάθεια τά τῆς θείας λατρείας νά διεξάγονται μέ τάξη, μέ ἀκρίβεια, μέ σεβασμό πρός τήν ἀρχαία λειτουργική παράδοση καί πράξη τῆς Ἐκκλησίας.
Ἡ προσπάθεια αὐτή στηρίχτηκε στίς ἀρχές πού θέτει ὁ ἀπόστολος Παῦλος :
• Οἱ χριστιανοί –ἀλλά καί ἡ Ἐκκλησία ὁλόκληρη ὡς συγκροτημένο σῶμα, τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ– ἔχουμε χρέος νά παραμένουμε σταθεροί καί νά διαφυλάσσουμε τίς ἐκκλησιαστικές παραδόσεις (Β’ Θεσ. 2,15).
• Ὅλα ὅσα τελοῦμε μέσα στήν Ἐκκλησία —πρωτίστως τά τῆς λατρείας— θά ἔδει νά γίνονται «εὐσχημόνως καί κατά τάξιν» (Α’ Κορ. 14,40).
Ἀπό τίς σκέψεις αὐτές καθοδηγούμενος ὁ Σεβ. Ποιμενάρχης μας κ. Συμεών ἀποφάσισε νά ἀφιερώσει τίς ἐφετινές Ἱερατικές Συνάξεις μας σέ τελετουργικά θέματα. Εἰδικότερα θά ἐξετασθοῦν ἀπό τελετουργική πλευρά τά μυστήρια τῆς θείας Εὐχαριστίας, τοῦ Βαπτίσματος - Χρίσματος, τοῦ Γάμου, τοῦ Εὐχελαίου καί τῆς Μετανοίας.
Α΄ ΙΕΡΑΤΙΚΗ ΣΥΝΑΞΗ : Βάπτισμα - Χρῖσμα
Πραγματοποιήθηκε τήν Πέμπτη 11 Νοεμβρίου 2010 στό Πνευματικό Κέντρο τῆς Ἐνορίας τοῦ Ἁγίου Σώστη (λεωφ. Συγγροῦ) ἡ Α΄ Ἱερατική Σύναξη γιά τούς Ἐφημερίους καί Διακόνους τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Νέας Σμύρνης. Ὁμιλητής ἦταν ὁ Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Βεροίας, Ναούσης καί Καμπανίας, Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Γεώργιος Χρυσοστόμου, Δρ. Φ. καί Ἀναπλ. καθηγητής Λειτουργικῆς τῆς Ἀνωτάτης Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας Θεσσαλονίκης.
Ἀρχικά ἔλαβε τό λόγο ὁ Σεβ. Μητροπολίτης μας κ. Συμεών καί πρίν ἀπό τήν παρουσίαση τοῦ ὁμιλητοῦ, ἀνέφερε καί τά ἑξῆς: «Εἶναι χρέος καί εὐθύνη ἡμῶν τῶν κληρικῶν νά σεβόμαστε καί νά διαφυλάσσουμε τήν παραδεδομένη ἐκκλησιαστική τάξη. Ἡ λατρεία, παρά τήν ποικιλία καί τίς δυσκολίες στή διεξαγωγή της, εἶναι ὁ μεγάλος θησαυρός τῆς Ἐκκλησίας. Ὡς ἐκκλησιαστικοί λειτουργοί δέν κάνουμε ὅ,τι θέλουμε. Δέν λειτουργοῦμε ὅπως μᾶς ἀρέσει. Δέν «κόβουμε καί δέν ράβουμε» τά τῆς λατρείας κατά τό δοκοῦν.
Κι ἐκεῖ ἀκόμη, πού συναντοῦμε ποικιλία καί διαφορές ἤ ὑπάρχει ἀσάφεια, καί πάλι δέν ἐνεργοῦμε αὐθαίρετα. Ἰδίως οἱ νεώτεροι. Ἐρωτοῦμε τόν ἐπίσκοπό μας. Ἐρωτοῦμε μέ πνεῦμα μαθητείας ἐμπειρότερους λειτουργούς. Ἡ ἔκφραση «ὡς ἄν δόξῃ τῷ Προεστῶτι», ἀρχαία καί βασική λειτουργική ἀρχή, δέν σημαίνει ὅτι δικαιούμαστε νά κάνουμε ὅ,τι θέλουμε «προεστῶτες» καί μή, ἀλλ᾽ ὅτι ὀφείλουμε νά ἐπιδιώκουμε τήν ἀναγκαία εὐταξία καί ὁμοιομορφία, ἐμπνευστής καί φύλακας τῆς ὁποίας εἶναι ὁ «Προεστώς», δηλαδή ὁ ἐπίσκοπος τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας ἤ ὁ ἡγούμενος μιᾶς μοναστικῆς κοινότητας στήν ἱερά μονή του».
Ἐν συνεχείᾳ ὁ εἰσηγητής π. Γεώργιος Χρυσοστόμου παρουσίασε μέ τή χρήση τοῦ προγράμματος PowerPoint τά μυστήρια τοῦ Βαπτίσματος καί Χρίσματος. Εἰδικότερα, ὑπό τόν τίτλο «ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΜΥΗΣΕΩΣ» παρουσίασε ἀπό ἱστορικο-τελετουργικῆς πλευρᾶς τά δύο ἀνωτέρω μυστήρια, δίδοντας παράλληλα καί πολλά παραδείγματα ἀπό τή σύγχρονη ἐκκλησιαστική πράξη. Ἀνάμεσα στά ἄλλα ἐπισήμανε ὅτι ὁ νηπιοβαπτισμός καθιερώθηκε ἀπό πνευματικούς λόγους· ἐπίσης, ἔχουν ἀτονήσει σήμερα οἱ προβαπτισματικές εὐχές (κυρίως τῆς 1ης και 8ης ἡμέρας), ἐνῶ τό κορυφαῖο μας μέλημα ὀφείλει νά εἶναι ἡ βελτίωση τοῦ τρόπου μέ τόν ὁποῖο ὑποδέχεται καί προετοιμάζει μιά Ἐνορία τούς «πρός τό ἅγιον Βάπτισμα εὐτρεπιζομένους». Καί ὁλοκλήρωσε μέ τόν ὁρισμό γιά τό Βάπτισμα τοῦ Ἁγίου Συμεών Ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης: «Τό ἱερώτατον βάπτισμα καί ἀναγέννησίς ἐστι, καί ἀνάπλασις, κάθαρσίς τε καί φωτισμός καί υἱοθεσία, καί χάρισμα καί ἁγιασμός. Τυποῖ δέ ἐξαιρέτως τόν θάνατον τοῦ Χριστοῦ, καί τήν τριήμερον ἔγερσιν».
Κατόπιν ὑποβλήθηκαν ἐρωτήματα στόν εἰσηγητή καί δόθηκαν ἀπαντήσεις καί διευκρινίσεις. Καί ἐν κατακλεῖδι ἔλαβε τόν λόγο ὁ Σεβασμιώτατος κ. Συμεών, εὐχαρίστησε θερμότατα τόν ἐκλεκτό εἰσηγητή καί ἀνέφερε ἐπιγραμματικά τά ἑξῆς πρακτικά σημεῖα:
Οἱ Ἀφορκισμοί νά διαβάζονται μέ εὐκρίνεια καί μέ τή χρήση μικροφώνου εἰς ἐπήκοον πάντων, στόν πρόναο (ὄχι στό κέντρο τοῦ ναοῦ).
Νά ἀκούγεται δυνατά τό ὄνομα τοῦ προσερχομένου στό ἅγιο Βάπτισμα στήν τελευταία εὐχή πού διαβάζει ὁ Ἱερέας πρό τοῦ Βαπτίσματος.
Ὁ Πρεσβύτερος πού τελεῖ τό Βάπτισμα νά φορεῖ ἀπαραιτήτως ἐπιτραχήλι καί φαιλόνιο (ὄχι μόνο ἐπιτραχήλι), ἀνοιχτόχρωμο, ἤ δυνατόν λευκό.
Ἡ εὐχή τοῦ Ἁγίου Μύρου νά ἀναγινώσκεται στή θέση της, ἐκφώνως καί μέ εὐκρίνεια, ἀφοῦ σκοπίσουμε ἐλαφρῶς τά χέρια μας.
Εἶναι καλό ὁ Ἱερέας νά ἔχει ἐκ τῶν προτέρων τήν κοινή δήλωση γιά τό ὄνομα τοῦ παιδιοῦ, συνυπογεγραμμένη ἀπό τούς δύο γονεῖς.
Ὅσον ἀφορᾶ στήν παρουσία δύο ἀναδόχων στό Βάπτισμα, τό ἀνεχόμεθα.
Ὅσον ἀφορᾶ στήν ὀνοματοδοσία τοῦ παιδιοῦ μέ δύο ὀνόματα, προτρέπουμε τούς γονεῖς γιά τή χρήση ἑνός.
Στό τέλος ὁ ὁμιλητής π. Γ. Χρυσοστόμου προσέφερε σέ ὅλους τούς Κληρικούς τῆς Συνάξεως ἀπό ἕνα ἀνάτυπο τῆς ἐργασίας του ὑπό τόν τίτλο «Εἰδωλολατρικά μυστήρια καί χριστιανική λατρεία κατά τόν ἀπόστολο Παῦλο» (Βέροια 2006). Ὁ δέ Σεβασμιώτατος κ. Συμεών μᾶς παρουσίασε τά παρακάτω βοηθήματα καί τά συνέστησε γιά μελέτη στούς Ἱερεῖς.
Πραγματοποιήθηκε τήν Πέμπτη 11 Νοεμβρίου 2010 στό Πνευματικό Κέντρο τῆς Ἐνορίας τοῦ Ἁγίου Σώστη (λεωφ. Συγγροῦ) ἡ Α΄ Ἱερατική Σύναξη γιά τούς Ἐφημερίους καί Διακόνους τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Νέας Σμύρνης. Ὁμιλητής ἦταν ὁ Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Βεροίας, Ναούσης καί Καμπανίας, Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Γεώργιος Χρυσοστόμου, Δρ. Φ. καί Ἀναπλ. καθηγητής Λειτουργικῆς τῆς Ἀνωτάτης Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας Θεσσαλονίκης.
Ἀρχικά ἔλαβε τό λόγο ὁ Σεβ. Μητροπολίτης μας κ. Συμεών καί πρίν ἀπό τήν παρουσίαση τοῦ ὁμιλητοῦ, ἀνέφερε καί τά ἑξῆς: «Εἶναι χρέος καί εὐθύνη ἡμῶν τῶν κληρικῶν νά σεβόμαστε καί νά διαφυλάσσουμε τήν παραδεδομένη ἐκκλησιαστική τάξη. Ἡ λατρεία, παρά τήν ποικιλία καί τίς δυσκολίες στή διεξαγωγή της, εἶναι ὁ μεγάλος θησαυρός τῆς Ἐκκλησίας. Ὡς ἐκκλησιαστικοί λειτουργοί δέν κάνουμε ὅ,τι θέλουμε. Δέν λειτουργοῦμε ὅπως μᾶς ἀρέσει. Δέν «κόβουμε καί δέν ράβουμε» τά τῆς λατρείας κατά τό δοκοῦν.
Κι ἐκεῖ ἀκόμη, πού συναντοῦμε ποικιλία καί διαφορές ἤ ὑπάρχει ἀσάφεια, καί πάλι δέν ἐνεργοῦμε αὐθαίρετα. Ἰδίως οἱ νεώτεροι. Ἐρωτοῦμε τόν ἐπίσκοπό μας. Ἐρωτοῦμε μέ πνεῦμα μαθητείας ἐμπειρότερους λειτουργούς. Ἡ ἔκφραση «ὡς ἄν δόξῃ τῷ Προεστῶτι», ἀρχαία καί βασική λειτουργική ἀρχή, δέν σημαίνει ὅτι δικαιούμαστε νά κάνουμε ὅ,τι θέλουμε «προεστῶτες» καί μή, ἀλλ᾽ ὅτι ὀφείλουμε νά ἐπιδιώκουμε τήν ἀναγκαία εὐταξία καί ὁμοιομορφία, ἐμπνευστής καί φύλακας τῆς ὁποίας εἶναι ὁ «Προεστώς», δηλαδή ὁ ἐπίσκοπος τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας ἤ ὁ ἡγούμενος μιᾶς μοναστικῆς κοινότητας στήν ἱερά μονή του».
Ἐν συνεχείᾳ ὁ εἰσηγητής π. Γεώργιος Χρυσοστόμου παρουσίασε μέ τή χρήση τοῦ προγράμματος PowerPoint τά μυστήρια τοῦ Βαπτίσματος καί Χρίσματος. Εἰδικότερα, ὑπό τόν τίτλο «ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΜΥΗΣΕΩΣ» παρουσίασε ἀπό ἱστορικο-τελετουργικῆς πλευρᾶς τά δύο ἀνωτέρω μυστήρια, δίδοντας παράλληλα καί πολλά παραδείγματα ἀπό τή σύγχρονη ἐκκλησιαστική πράξη. Ἀνάμεσα στά ἄλλα ἐπισήμανε ὅτι ὁ νηπιοβαπτισμός καθιερώθηκε ἀπό πνευματικούς λόγους· ἐπίσης, ἔχουν ἀτονήσει σήμερα οἱ προβαπτισματικές εὐχές (κυρίως τῆς 1ης και 8ης ἡμέρας), ἐνῶ τό κορυφαῖο μας μέλημα ὀφείλει νά εἶναι ἡ βελτίωση τοῦ τρόπου μέ τόν ὁποῖο ὑποδέχεται καί προετοιμάζει μιά Ἐνορία τούς «πρός τό ἅγιον Βάπτισμα εὐτρεπιζομένους». Καί ὁλοκλήρωσε μέ τόν ὁρισμό γιά τό Βάπτισμα τοῦ Ἁγίου Συμεών Ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης: «Τό ἱερώτατον βάπτισμα καί ἀναγέννησίς ἐστι, καί ἀνάπλασις, κάθαρσίς τε καί φωτισμός καί υἱοθεσία, καί χάρισμα καί ἁγιασμός. Τυποῖ δέ ἐξαιρέτως τόν θάνατον τοῦ Χριστοῦ, καί τήν τριήμερον ἔγερσιν».
Κατόπιν ὑποβλήθηκαν ἐρωτήματα στόν εἰσηγητή καί δόθηκαν ἀπαντήσεις καί διευκρινίσεις. Καί ἐν κατακλεῖδι ἔλαβε τόν λόγο ὁ Σεβασμιώτατος κ. Συμεών, εὐχαρίστησε θερμότατα τόν ἐκλεκτό εἰσηγητή καί ἀνέφερε ἐπιγραμματικά τά ἑξῆς πρακτικά σημεῖα:
Οἱ Ἀφορκισμοί νά διαβάζονται μέ εὐκρίνεια καί μέ τή χρήση μικροφώνου εἰς ἐπήκοον πάντων, στόν πρόναο (ὄχι στό κέντρο τοῦ ναοῦ).
Νά ἀκούγεται δυνατά τό ὄνομα τοῦ προσερχομένου στό ἅγιο Βάπτισμα στήν τελευταία εὐχή πού διαβάζει ὁ Ἱερέας πρό τοῦ Βαπτίσματος.
Ὁ Πρεσβύτερος πού τελεῖ τό Βάπτισμα νά φορεῖ ἀπαραιτήτως ἐπιτραχήλι καί φαιλόνιο (ὄχι μόνο ἐπιτραχήλι), ἀνοιχτόχρωμο, ἤ δυνατόν λευκό.
Ἡ εὐχή τοῦ Ἁγίου Μύρου νά ἀναγινώσκεται στή θέση της, ἐκφώνως καί μέ εὐκρίνεια, ἀφοῦ σκοπίσουμε ἐλαφρῶς τά χέρια μας.
Εἶναι καλό ὁ Ἱερέας νά ἔχει ἐκ τῶν προτέρων τήν κοινή δήλωση γιά τό ὄνομα τοῦ παιδιοῦ, συνυπογεγραμμένη ἀπό τούς δύο γονεῖς.
Ὅσον ἀφορᾶ στήν παρουσία δύο ἀναδόχων στό Βάπτισμα, τό ἀνεχόμεθα.
Ὅσον ἀφορᾶ στήν ὀνοματοδοσία τοῦ παιδιοῦ μέ δύο ὀνόματα, προτρέπουμε τούς γονεῖς γιά τή χρήση ἑνός.
Στό τέλος ὁ ὁμιλητής π. Γ. Χρυσοστόμου προσέφερε σέ ὅλους τούς Κληρικούς τῆς Συνάξεως ἀπό ἕνα ἀνάτυπο τῆς ἐργασίας του ὑπό τόν τίτλο «Εἰδωλολατρικά μυστήρια καί χριστιανική λατρεία κατά τόν ἀπόστολο Παῦλο» (Βέροια 2006). Ὁ δέ Σεβασμιώτατος κ. Συμεών μᾶς παρουσίασε τά παρακάτω βοηθήματα καί τά συνέστησε γιά μελέτη στούς Ἱερεῖς.
ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΑΓΙΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ
1. Γρηγόριος, Ιερομόναχος. Το άγιον Βάπτισμα: Σχόλια (Άγιον Όρος: Ιερόν Κουτλουμουσιανόν Κελλίον Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, 1998). Σελίδες 424.
2. Κογκούλης, Ιω., Οικονόμου, Χρ., Σκαλτσής, Π. Το Βάπτισμα (Θεσσαλονίκη: Ορθ. Χριστ. Αδελφ. «Λυδία» 1992). [Θεία Λατρεία και Παιδεία· 2].
3. Φουντούλης, Ιωάννης Μ. Το άγιον βάπτισμα: Ιστορικο-τελετουργική θεώρηση (Αθήνα: Εκκλησία της Ελλάδος. Κλάδος Εκδόσεων Επικοινωνιακής και Μορφωτικής Υπηρεσίας, 2000). [Ποιμαντική Βιβλιοθήκη· 2], Σελίδες 62.
4. Φουντούλης, Ιωάννης Μ. Τελετουργικά θέματα: Ευσχημόνως και κατά τάξιν (Αθήνα: Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, 2002). [Λογική Λατρεία· 12], Σελίδες 343.
5. Συλλογικό έργο. Το Άγιον Βάπτισμα: Πρακτικά Α΄ Πανελλήνιου λειτουργικού συμποσίου, Ιερά Μονή Πεντέλης 8-10 Οκτωβρίου 1999 (Αθήνα: Εκκλησία της Ελλά δος. Κλάδος Εκδόσεων Επικοινωνιακής και Μορφωτικής Υπηρεσίας, 2003). [Ποιμαντική Βιβλιοθήκη· 6], Σελίδες 296.
6. Συλλογικό έργο. Το άγιο Βάπτισμα: Η ένταξή μας στην Εκκλησία του Χριστού (Αθήνα: Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, 2002). [Λογική Λατρεία· 13], Σελίδες 167.
2. Κογκούλης, Ιω., Οικονόμου, Χρ., Σκαλτσής, Π. Το Βάπτισμα (Θεσσαλονίκη: Ορθ. Χριστ. Αδελφ. «Λυδία» 1992). [Θεία Λατρεία και Παιδεία· 2].
3. Φουντούλης, Ιωάννης Μ. Το άγιον βάπτισμα: Ιστορικο-τελετουργική θεώρηση (Αθήνα: Εκκλησία της Ελλάδος. Κλάδος Εκδόσεων Επικοινωνιακής και Μορφωτικής Υπηρεσίας, 2000). [Ποιμαντική Βιβλιοθήκη· 2], Σελίδες 62.
4. Φουντούλης, Ιωάννης Μ. Τελετουργικά θέματα: Ευσχημόνως και κατά τάξιν (Αθήνα: Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, 2002). [Λογική Λατρεία· 12], Σελίδες 343.
5. Συλλογικό έργο. Το Άγιον Βάπτισμα: Πρακτικά Α΄ Πανελλήνιου λειτουργικού συμποσίου, Ιερά Μονή Πεντέλης 8-10 Οκτωβρίου 1999 (Αθήνα: Εκκλησία της Ελλά δος. Κλάδος Εκδόσεων Επικοινωνιακής και Μορφωτικής Υπηρεσίας, 2003). [Ποιμαντική Βιβλιοθήκη· 6], Σελίδες 296.
6. Συλλογικό έργο. Το άγιο Βάπτισμα: Η ένταξή μας στην Εκκλησία του Χριστού (Αθήνα: Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, 2002). [Λογική Λατρεία· 13], Σελίδες 167.
imns.gr
