Το 1870 έγινε από τον Αβνή Πασά η επιλογή των ερειπίων της πα λαιάς Σητείας ως νέας πρωτεύου σας της Επαρχίας και οι χριστιανοί είχαν ήδη ύστερα από μια σειρά επαναστάσεων κατακτήσει αρκετές θρησκευτικές ελευθερίες , έτσι η αναγκαιότητα ίδρυσης ναού στην νέα πόλη εθεωρείτο δεδομένη , θα πρέπει αρχικά να επισκευάστηκε ο ερειπωμένος λατινικός ναός και μετά να κατεδαφίστηκε και να ανεγέρθηκε ο νέος στη θέση του . Στο περιοδικό «Μύσων» διαβάζουμε : «Επί των ερειπίων παλαιού ναού της Αγίας Αικατερίνης ανηγέρθη επιστασία του αναπληρωτού του Επαρχου ( Μουαβίνη ) Νικολετάκη νέος ναός της Αγίας Αικατερίνης εις την δυτικήν θύραν του οποίου είχε ταφή η αποθανούσα σύζυγος του» . Στα απομνημονεύματα του ο Επίσκοπος Αμβρόσιος αναφέρει ότι η ανέγερσις εκ θεμελίων του ναού έγινε τα έτη 1890-99. Κατά την παράδοση και τις ιστορικές πηγές χτίστηκε από Χαμαιζανούς : Τον Πρωτομάστορα Δημήτριο Αναγνωστάκη με τεχνίτες βοηθούς του Εμμ . Παπαδομανωλάκη , Γ . Καζαμία και Εμμ . Λιουδάκη πάνω σε σχέδια που εκπόνησε ένας μηχανικός ο Μηνάς Ωρολογάς που κατά τον αρχαιολόγο Παπαδάκη ίσως ήταν Σαμιώτης . Αναφορά στον ναό κάνει και ο Γάλλος περιηγητής V . Berard , ο οποίος επισκέφθηκε τη Σητεία το 1897 και περιγράφει την πόλη « ... Είναι η σύγχρονη πόλη της Σητείας , πόλη καινούργια με δρομάκια που σχηματίζουν μεταξύ τους ορθή γωνία , πόλη χριστιανική με τους θόλους της ολοκαίνουργης μεγάλης βασιλικής της ... »
Ισως η ανέγερση της μητρόπολης της Σητείας να βρήκε μιμητές στα χωριά της επαρχίας που άρχισαν να κτίζουν αργότερα εκκλησίες προς τιμήν της αγίας . Όμως διάφορες παραδόσεις και γεγονότα με βάζουν να κάνω και άλλες σκέψεις : Μια παράδοση θέλει το τζαμί που βρισκόταν στην σημερινή πλατεία της Νέας Πραισού ( Βαβέλων ) να είχε κτιστεί πάνω στα ερείπια εκκλησίας της Ενετοκρατίας που ήταν αφιερωμένη στην Α . Αικατερίνη .
Στο χωριό Καλαμαύκι ο γνωστός για τους εξορκισμούς του και ήρωας της εξέγερσης του 97 παπά Χριμπάτσης ( Γεώργιος Χαμηλάκης ) από το Τσώ ( Αγία Τριάδα ) έκτισε την Αγία Αικατερίνη στο σημείοπου ήταν ένα χάλασμα από το τζαμί του χωριού .
Είχε άραγε ακούσει κάποιο θρύλο για εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης πάγω στην οποία χτίστηκε το τζαμί και την ξανάχτισε στην παλιά της θέση ;
Όπως αναφέρει ο Αγγελάκης στα Σητειακά του : Στην Ετιά οι Τούρκοι είχαν μετατρέψει μια εκκλησία του χωριού σε τζαμί που μετά τη καταστροφή τους το 1897 μετατράπηκε πάλι σε εκκλησία στο όνομα της Αγ . Αικατερίνης αλλά είναι άγνωστο αν προ της μετατροπής σε τζαμί έφερε αυτό το όνομα . Υπήρχε άραγε και εκεί κάποιος θρύλος για το ότι ο ναός πριν γίνει τζαμί ήταν αφιερωμένος στο όνομα της αγίας ;
Στον Χάντρα υπάρχει η παράδοση ότι το τζαμί , που βρισκόταν εκεί που είναι η σημερινή πλατεία στην είσοδο του χωριού , χτίστηκε πάνω στα ερείπια μιας εκκλησίας που θα πρέπει να ήταν στο όνομα της αγίας Αικατερίνης ( πληροφ . Ιερέας Εμμ . Λεμπιδάκης ).
Βλέπουμε λοιπόν από διάφορες παραδόσεις των χωριών μας αλλά και γεγονότα που πιθανόν να είχαν αφετηρία παλιές παραδόσεις , μια σχέση μεταξύ τζαμιών και εκκλησιών της Αγίας Αικατερίνης όπου το ένα ιερό έπαιρνε τη θέση του άλλου εναλλάξ κάτι που ίσως είναι κάτι πέρα από το τυχαίο.
Ήταν άραγε αφετηρία αυτών των παραδόσεων η ιστορία της ανέγερσης του ναού της αγίας στην Σητεία πάνω στα ερείπια της Ενετικής εκκλησίας που πέρασε στα * χωριά μας αλλά στην θέση της λατινικής εκκλησίας έβαλαν τα τζάμια.
Υπήρχε πράγματι ένα πέρασμα από ναούς της αγίας σε τζαμιά και αντιθέτως ;
Μήπως οι παραδόσεις αυτές δημιουργήθηκαν από περιγραφές μοναχών της μεγάλης μονής του Σινά που πηγαινοερχόταν στην Κρήτη , σχετικές με το χτίσιμο του μικρού τεμένους δίπλα στο καθολικό τουμεγάλου μοναστηριού κάτι που είχαν αναγκαστεί να κάνουν από πολύ παλιά οι Σιναίτες πατέρες για να εξευμενίσουν τους μουσουλμάνους κυρίαρχους της περιοχής ;
Μπορεί να υπήρχαν διάφοροι ναοί της Αγίας Αικατερίνης πριν την τουρκοκρατία μπορεί όμως η ανάμνηση τους να σώζει μια άλλη ιστορία χαραγμένη βαθειά στην μνήμη των Κρητικών . ' Οπως αναφέρει ο Ν . Ψιλάκης :
«Ένας από τους πιο γνωστούς ορθόδοξους ναούς . του Ενετοκρατούμενου Χάνδακα ήταν εκεί νος της Αγ . Αικατερίνης των Σιναϊτών . Μετόχι της μεγάλης μονής του Σινά είχε δεκάδες μονα χούς . Ο λαμπρός ναός που έλαμπε μέσα στο χρυσάφι του στα χρόνια της Ενετικής κατοχής , έγινε τζαμί μετά το 1669 όπως τόσοι άλλοι . Στη θύμηση του χριστιανικού πληθυσμού της πόλης όμως έμενε πάντα ζωντανό το παλαιότερο μεγαλείο καθώς οι διηγήσεις των παλαιοτέρων μετέδιδαν από γενιά σε γενιά τα κοσμοϊστορικά γεγονότα του 17 ου αιώνα . » Δύσκολο να πει κανείς με βεβαιότητα αν συνδέει τους δυο χώρους λατρείας κάποια κοινή παράδοση ή τυχαία συμβάντα . Όμως η αγία τιμάται στην επαρχία μας και με τη γιορτή της συνδέονται διάφορα έθιμα της περιοχής μας . Παλιά ανήμερα της Αγίας Αικατερίνης οι κοπελιές της Σητείας έπαιρναν βασιλικό από την εικόνα της για να ονειρευτούν τον άντρα που θα πά ρουν ( πληροφ . Κωστή Φραγκούλη στον Ν . Ψιλάκή )* :
Παλιότερα πάλι ανήμερα της εορτής της στη Σητεία , γύριζαν και μοίραζαν στα σπίτια μικρά αρτουλάκια . Τα έκαναν τάσιμο κάθε χρό νο μια οικογένεια . Την ίδια μέρα πάλι την ώρα που λειτουργείται η εκκλησία υπάρχει το έθιμο οι νοικοκυρές να φυτεύουν τις γαρεφαλιές τους .
Στοιχεία :
Ν . Παπαδάκη αρχαιολόγου : Ο ιερός ναός της Αγίας Αικατερίνης
Ν . Ψιλάκη : Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη
Περιοδικό Μύσων τ . ΣΤ ' σελ 46
Ε . Αγγελάκη : Σητειακά τ ." Α σ .210
V . Berard : Κρητικές Υποθέσεις σελ . 243
Ειρήνη Παπαδάκη : Ο μεγάλος Στειακός ρψαδύρος Β . Κορνάρος και λαϊκή λατρεία , γνωμικά
Και από το βιβλίο μου : Δημώδεις παραδόσεις .... από την περιοχή Πραισού Σητείας και την ευρύτερη περιφέρεια της .
imis.gr
