Συνέντευξη του Αρχιμ. Επιφανίου Οικονόμου
στο Νίκο Παπαχρήστου
στο Νίκο Παπαχρήστου
Ακριβώς πριν τρία χρόνια ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος άφησε την τελευταία του πνοή στην κατοικία του Ψυχικού. Ήταν περιτριγυρισμένος από πνευματικά του παιδιά, Ιεράρχες,
Πρεσβυτέρους, Διακόνους αλλά και τους γιατρούς που επί 7 μήνες έδωσαν μάχη για να τον κρατήσουν στη ζωή και στο τέλος για να τον ανακουφίσουν από τους πόνους. Τρία χρόνια μετά η μνήμη του Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου παραμένει ζωντανή και τιμάται από ανθρώπους που στήριξαν τις επιλογές του αλλά και από εκείνους που διαφώνησαν μαζί του. Ζητήσαμε από τον π.Επιφάνιο Οικονόμου, πνευματικό παιδί του μακαριστού Αρχιεπισκόπου, να μοιραστεί μαζί μας τις σκέψεις και τα συναισθήματά του για τον άνθρωπό και τον Ιεράρχη Χριστόδουλο.
Νίκος Παπαχρήστου: Πατέρα Επιφάνιε, τρία χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την κοίμηση του Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου. Μοιραστείτε μαζί μας τα συναισθήματα, τις σκέψεις για την απώλεια του Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου…
π.Επιφάνιος Οικονόμου: Παρά το γεγονός ότι πέρασαν όντως τρία χρόνια από την εκδημία του η μνήμη του είναι και παραμένει έντονα ζωντανή στις σκέψεις και τα διανοήματά μας και ημών οι οποίοι συνδεθήκαμε με μια σχέση ζωής μαζί του αλλά πιστεύω και του ευσεβούς λαού της πατρίδος μας.
Πραγματικά πιστεύω και θα το πιστεύω πάντα ότι η απώλεια αυτού του εκκλησιαστικού ανδρός είναι πολύ μεγάλη όχι μόνο για την Εκκλησία αλλά και για την Πατρίδα καθότι ήταν μια δυναμική προσωπικότητα η οποία προήγαγε τα εκκλησιαστικά πράγματα με έναν τρόπο πληθωρικό, με έναν τρόπο δυναμικό και έντονο που εξέφραζε όμως την συνείδηση του λαού. Αλλά υπήρξε και μια προσωπικότητα που εξέφραζε και τα δίκαια του ελληνισμού τονίζοντας τις απαρχές του, τις αξίες του, την ιστορία του, την παράδοσή του, όλα αυτά τα θεμέλια πάνω στα οποία, πίστευε, πρέπει να εδραιώνουμε το παρόν και το μέλλον μας ως λαός και ως Έθνος.
Ν.Π.: Πατέρα Επιφάνιε ζήσατε τον Χριστόδουλο από τα νεανικά σας χρόνια μέχρι το τέλος του. Ζήσατε τον άνθρωπο, τον Μητροπολίτη, τον Αρχιεπίσκοπο. Γνωρίσατε το πρόσωπο και όχι την εικόνα του με την οποία οι περισσότεροι είχαν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή μέσω των ΜΜΕ. Ποιος ήταν ο Χριστόδουλος, ο καθημερινός Χριστόδουλος;
π.Επιφάνιος: Θεωρώ πραγματικά τον εαυτό μου ευεργετημένο από τον Θεό για το γεγονός ότι με αξίωσε να συνυπάρξω όντως από τα νεανικά χρόνια μου μέχρι και την… την ώρα που έφυγε ο Αρχιεπίσκοπος από τον κόσμο, με έναν τέτοιο άνθρωπο, με μια τέτοια σπουδαία εκκλησιαστική φυσιογνωμία. Ο Αρχιεπίσκοπος στην εκτός δημοσιότητας ζωή του ήταν ένας πάρα πολύ απλός και λιτός άνθρωπος. Ένας άνθρωπος ο οποίος όμως είχε πρόγραμμα στη ζωή του, ακρίβεια και διάθεση για τελειότητα. Αυτά τα στοιχεία τα ζούσε ο ίδιος, τα βίωνε προσωπικά και είχε την αξίωση και από όλους εμάς οι οποίοι συνδεόμασταν πνευματικά και εκκλησιαστικά μαζί του να τα κάνουμε τρόπο ζωής και διακονίας μέσα στην Εκκλησία.
Και είναι αλήθεια ότι μέχρι ένα βαθμό, τουλάχιστον όσον αφορά τον εαυτό μου, το έχουμε κατορθώσει, δηλαδή η ζωή μας έχει δρομολογηθεί πάνω σε ίχνη τα οποία εκείνος άφησε και ο ίδιος χάραξε και σε μεθοδολογία εργασίας που ο ίδιος δίδαξε. Ήταν όμως όπως σας είπα ένας άνθρωπος που βίωνε αυτά που δίδασκε προς τα έξω. Τα ζούσε πρώτα ο ίδιος και μετά τα μετέδιδε και τα δίδασκε στους άλλους.
Η καθημερινή συναναστροφή μαζί του ήταν πραγματικά απολαυστική. Τα είχε όλα. Είχε τις ωραίες και σπουδαίες στιγμές, αλλά και τις δύσκολες. Όλα αυτά που συνθέτουν τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Όλα αυτά που, αν θέλετε, συνθέτουν τις σχέσεις πατέρα και παιδιού. Όλα τα ζήσαμε, όλα τα βιώσαμε. Και πιστεύω ότι απ’ όλα διδαχθήκαμε. Και από τα ωραία… και από τα δύσκολα. Γιατί η ζωή τα έχει όλα. Και εκείνος ήταν δάσκαλος και μέσα από τις ωραίες και ευχάριστες στιγμές της εκκλησιαστικής μας διακονίας αλλά και μέσα και από τις περιπέτειες και τις δυσκολίες που και ο ίδιος πέρασε και μαζί και εμείς βιώσαμε.
Ν.Π.: Από την πρώτη στιγμή ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος επέλεξε μια διαφορετική προσέγγιση ιδιαιτέρως των νέων. Και το έκανε με τα ανέκδοτα τα οποία άλλοτε έσπαγαν τον πάγο και άλλοτε εκτόνωναν την ένταση. Μήπως αυτή η επιλογή του παρεξηγήθηκε ;
π.Επιφάνιος: Όσοι περίμεναν να γνωρίσουν τον αρχιεπίσκοπο μέσα από τους τηλεοπτικούς δέκτες είναι πολύ πιθανόν να παρεξήγησαν την εικόνα του. Όσοι όμως τον βίωναν και τον άκουγαν ζωντανά, επιτρέψτε μου την έκφραση, καταλάβαιναν και έβλεπαν ότι το ανέκδοτο δεν ήταν η βασική επιδίωξη του ή δεν ήταν το Α και το Ω μιας ομιλίας του αλλά συνήθως ήταν η κατάληξη μιας προσέγγισης εκκλησιαστικής που έκανε στα πράγματα απευθυνόμενος στο ακροατήριο του. Και πάντοτε το ανέκδοτο είχε έναν σκοπό. Δεν λεγόταν απλά για να γελάσουμε. Εντάξει και το γέλιο είναι ένα συστατικό της ζωής και χρειάζεται και εκείνος το απολάμβανε, ήταν ένας πάντοτε γελαστός άνθρωπος και βίωνε αυτό το χαμόγελο, είναι ο Αρχιεπίσκοπος της χαράς και του χαμόγελου. Όμως αποσκοπούσε στο να διδάξει. Πιστεύω λοιπόν ότι όλα του τα ανέκδοτα είχαν μήνυμα μέσα τους, είχαν μια διδαχή την οποία εξέπεμπαν.
Όσοι λοιπόν όμως έψαχναν να βρούν τον Χριστόδουλο μέσα από την τηλεόραση προφανώς και απέκτησαν λανθασμένη εντύπωση γι αυτόν γιατί η τηλεόραση και τα ΜΜΕ γενικώς εξυπηρετούσαν αλλότριους σκοπούς από αυτούς που ο ίδιος ήθελε να εξυπηρετήσει.
Ν.Π.: Πιστεύετε ότι τα ΜΜΕ τον στοχοποίησαν γιατί δεν συμφωνούσαν με το όραμά και τις προσδοκίες του;
π.Επιφάνιος: Υπήρξε μια σημαντική περίοδος της αρχιεπισκοπικής του ζωής κατά την οποία βίωσε πολύ μεγάλες περιπέτειες αλλά και διώξεις και αμφισβητήσεις και συκοφαντίες. Θεωρώ ότι τα ΜΜΕ έπαιξαν τον ρόλο τους εκείνη την περίοδο, ρόλο καταλυτικά αρνητικό. Και χρησιμοποίησαν ακριβώς το γεγονός των ανεκδότων για να παρουσιάσουν έναν αρχιεπίσκοπο φαιδρό προς τα έξω. Ότι είναι ένας άνθρωπος ο οποίος δεν κάνει και δεν λέει τίποτα άλλο από ανέκδοτα . Ε λοιπόν αυτό ήταν μια στρεβλή εικόνα η οποία εσκεμμένως όμως δόθηκε προς τα έξω ακριβώς για να τσαλακωθεί το πρόσωπο ενός μεγάλου ηγέτη που τους ενοχλούσε. Και ακόμη εξακολουθεί να ενοχλεί. Και αυτό είναι το περίεργο της υποθέσεως. Τρία χρόνια μετά εξακολουθεί να ενοχλεί το σύστημα, το κατεστημένο το οποίο αποδεικνύεται λερωμένο τελικά.
Ν.Π¨.: Αυτό για ποιο λόγο το πιστεύετε;
π.Επιφάνιος: Το πιστεύω γιατί το βίωσα. Το έζησα. Δεν ομιλώ θεωρητικά. Ομιλώ και καταγράφω την πραγματικότητα….
Ν.Π.: Αναφέρομαι στην αποστροφή του λόγου σας ότι ακόμα και σήμερα ενοχλεί
π.Επιφάνιος: Ενοχλεί όταν βλέπετε στις εφημερίδες να γίνονται συγκρίσεις μεταξύ προσώπων, μεταξύ περιόδων… καταλαβαίνει κανείς ότι το σύστημα που ελέγχθηκε τότε το πολιτικό, δημοσιογραφικό, οικονομικό, ακόμα εξακολουθεί να διατηρεί αυτό το κόμπλεξ έναντι της προσωπικότητας του Αρχιεπισκόπου το οποίο δεν μπορεί να ξεπεράσει. Και όσο βλέπει ότι ο λαός τον αποζητά , τον επικαλείται διαρκώς… Όσο βλέπει ότι τρία χρόνια μετά η μνήμη του αντί να φυραίνει, ζωντανεύει διαρκώς… ε αυτό το σύστημα εξακολουθεί να ταράζεται, να ενοχλείται ακόμα περισσότερο.
Ν.Π.: Όλα αυτά τα είχατε συζητήσει με τον μακαριστό Αρχιεπίσκοπο; Αισθάνθηκε ποτέ ότι αδικήθηκε από την Κοινωνία;
π.Επιφάνιος: Είχε την συνείδηση ότι ένας άνθρωπος ο οποίος εκθέτει τον εαυτό του σε αυτή την ζωή και σε αυτό τον κόσμο από μια προβεβλημένη και ηγετική θέση ασφαλώς πρέπει να είναι έτοιμος και διατεθειμένος να υποστεί κάθε είδους βάσανο και κριτική. Αυτό το ήξερε από την αρχή και δεν τον ενοχλούσε. Τον ενοχλούσε πάρα πολύ όμως η κακόπιστη και κακοπροαίρετη κριτική και η συκοφαντία. Και κυρίως όταν αυτά προέρχονταν εκ των ένδον. Όταν προέρχονταν από «έξω» ίσως μέχρι έναν σημείο να ήταν και αναμενόμενο. Εκ των έσω όμως όταν προέρχονται τέτοιες καταστάσεις πονούν περισσότερο. Και ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος βίωσε τέτοιου είδους εσωτερικές καταστάσεις και αναταραχές οι οποίες ασφαλώς και τον πόνεσαν, οι οποίες ασφαλώς και τον πίκραναν και οι οποίες ασφαλώς – και αυτό το υπογραμμίζω – επηρέασαν δυσμενέστατα την εξέλιξη της υγείας του.
Ν.Π.: Αυτή την κρίσιμη περίοδο της ασθένειας του ποιες ήταν οι σκέψεις που τον απασχολούσαν; Οι αγωνίες, οι προβληματισμοί; Τι θυμάστε εσείς από αυτή τη δύσκολη περίοδο, αρχικά του Αρεταίειου και αργότερα της Αμερικής και τέλος της Αθήνας;
π.Επιφάνιος: Θεωρώ ότι η περίοδος ήταν το μεγαλύτερο και το ωραιότερο κήρυγμα που εξέπεμψε ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, όχι μόνο σε εμάς που ήμασταν κοντά του αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο. Ήταν μια περίοδος κατά την οποία επέδειξε ιώβειο υπομονή. Επέδειξε εμπιστοσύνη στο θέλημα του Θεού έχοντας πλήρη επίγνωση της καταστάσεως του. Ήταν μια περίοδος πνευματικής περισυλλογής, εσωστρέφειας, πνευματικών αναζητήσεων, μετανοίας. Ήταν μια περίοδος προετοιμασίας για το τέλος καθότι παρά το γεγονός ότι ήλπιζε ανθρωπίνως στην αποκατάσταση της υγείας του, ήξερε ως ευφυής άνθρωπος που ήταν ότι το τέλος εγγύς. Γι’ αυτό και έκανε τα πάντα για να προετοιμαστεί πνευματικά και ψυχικά για να υποδεχθεί αυτό το τέλος. Αυτή η εμπειρία που ζήσαμε όλοι μας εκείνη την περίοδο και του Αρεταίειου αλλά και της Αμερικής και μετά την επιστροφή του στην Αθήνα, θεωρώ ότι ήταν η κορυφαία εμπειρία που προέκυψε από την σχέση την πολύχρονη με αυτό τον μεγάλο εκκλησιαστικό άνδρα.
Ν.Π.: Εκείνη την περίοδο είχε κοντά του φίλους και «αντιπάλους», υποστηρικτές και επικριτές…
π.Επιφάνιος: Ναι, ολόκληρος ο λαός προσεύχονταν γι’ αυτόν. Ασχέτως εάν τον πίστευαν ή τον αγαπούσαν όσο εμείς τον αγαπούσαμε ή τον αποδέχονταν… Ήξερε ο κόσμος, ακόμα και οι επικριτές του ότι ο Χριστόδουλος ήταν ένας άνθρωπος ο οποίος χρειαζόταν στην ελληνική Κοινωνία και αυτό το ομολόγησαν και μετά τον θάνατό του πολλοί, ακόμα και αν διαφωνούσαν με αυτόν. Πιστεύω λοιπόν ότι δέχθηκε και βίωσε αυτή την συμπαράσταση, την στήριξη και με τις επισκέψεις που δέχθηκε, σπουδαίων ανθρώπων και του εκκλησιαστικού και του πολιτικού κόσμου, αλλά κυρίως με τα μηνύματα συμπαράστασης και προσευχής τα οποία κατά χιλιάδες δεχόταν όλη αυτή την περίοδο από τον απλό λαό που ήταν και η μεγάλη του δύναμη, η μεγάλη του απαντοχή.
Ν.Π.: Τι άφησε πίσω του ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος;
π.Επιφάνιος: Άφησε παρακαταθήκες πάνω στις οποίες πορεύεται η Εκκλησία και θα πορεύεται. Άφησε οραματισμούς, άφησε ένα μεγάλο έργο σε όλα τα επίπεδα - και σε πνευματικό και σε κοινωνικό πεδίο. Εμείς το ζήσαμε αυτό το έργο από τα παιδικά μας χρόνια στη Μητρόπολη Δημητριάδος και το είδαμε να το αναπτύσσει ως Αρχιεπίσκοπος με μοναδική μαεστρία. Άφησε πίσω μνήμη αγαθή ενός μεγάλου εκκλησιαστικού ανθρώπου ο οποίος θα συνεχίσει να εμπνέει τις καρδιές εκείνων οι οποίοι δεν θα δεχθούν ποτέ να γίνουν όργανα ενός διεφθαρμένου συστήματος, ανθρώπων ελευθέρων οι έμαθαν να ζουν ελεύθερα και να απολαμβάνουν ελεύθερα το εκκλησιαστικό γεγονός όπως και εκείνος.
Ν.Π.: Άλλος Χριστόδουλος μπορεί να υπάρξει;
π.Επιφάνιος: Θυμάμαι τον Μητροπολίτη Νέας Σμύρνης Συμεών λίγες ημέρες μετά τον θάνατο του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου, τελώντας το μνημόσυνό του στην Μητρόπολη του, να ομολογεί ότι θα περάσουν ίσως και 300 χρόνια για βγει ένας νέος Χριστόδουλος. Εγώ απλά θυμίζω τα λόγια του Μητροπολίτη Νέας Σμύρνης κυρίου Συμεών.
Ν.Π.: Εσεις ως πνευματικό του παιδί, που είχατε την πρωτοβουλία να συγκεντρώσετε τα κείμενα των λόγων και των εγκυκλίων του, τι κρατάτε από τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο;
π.Επιφάνιος: Μια και θέσατε το θέμα της έκδοσης αυτής τα κείμενα του δεν συγκεντρώθηκαν αλλά συγκεντρώνονται. Μέχρι στιγμής έχουν εκδοθεί τρεις τόμοι. Σήμερα που μιλάμε έτυχε να παραδώσω το υλικό για τον τέταρτο τόμο, ο οποίος θα περιλαμβάνει το πρώτο κομμάτι της μεγάλης και πληθωρικής του αρθρογραφίας. Έτσι λοιπόν αυτή η εκδοτική προσπάθεια συνεχίζεται για όσο χρόνο ο Θεός το επιτρέψει.
Εγώ τι κρατάω από εκείνον;
Θα κρατώ πάντα στην ψυχή μου τις διδαχές του, τον τρόπο της ζωής του, όσα μου έμαθε και σε ωραίες ιδιωτικές στιγμές και συζητήσεις, όσα διδάχθηκα βλέποντάς τον να λειτουργεί, να ομιλεί, να κηρύττει, να διοικεί το σκάφος της Εκκλησίας. Δεν θα ξεχάσω ποτέ και θα μείνει βαθιά εντυπωμένη στην καρδιά μου η χαμογελαστή μορφή του, μια μορφή που με συνοδεύει κυρίως όταν περνώ δύσκολές στιγμές. Γιατί μου λέει, «εγώ πέρασα δυσκολότερες. Πρόσεξε πρέπει να αντέξεις». Και αυτό θα κάνω.
Ν.Π.: Ήσασταν κοντά του όταν έφυγε. Εκείνη την στιγμή τι σας πέρασε από το μυαλό; Ότι χάνατε τον πνευματικό σας πατέρα ή ότι χάνατε τον Αρχιεπίσκοπο σας;
π.Επιφάνιος: Τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο τον έκλαψα περισσότερο και από τον σαρκικό μου πατέρα. Ο πνευματικός πατέρας, όπως γνωρίζετε, στη συνείδηση της Εκκλησίας κατέχει ανώτερη θέση και διαδραματίζει σπουδαιότερο έργο από τον σαρκικό πατέρα όταν βέβαια αυτός ο πνευματικός πατέρας είναι εκείνος ο οποίος πρέπει να είναι. Και ένας τέτοιος ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος. Ο πόνος της απώλειας είναι πολύ μεγάλος και σε προσωπικό επίπεδο. Αλλά πιστεύω ότι η απώλεια του σήμανε μιαν αλλαγή εις την ιστορική πορεία της Εκκλησίας της Ελλάδος αλλά και της Ορθοδοξίας. Μία αλλαγή, τις επιπτώσεις της οποίας θα δείξει η ιστορία.
Ν.Π.: Τρία χρόνια μετά πιστεύετε ότι όλοι θυμούνται και τιμούν με τον ίδιο τρόπο την μνήμη του Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου;
π.Επιφάνιος: Αυτό το ξέρει ο καθένας για τον εαυτό του. Δεν μπορώ να μιλήσω και να κρίνω άλλους. Μπορώ να μιλήσω μόνο για μένα. Αυτό που ξέρω όμως και το βλέπω είναι ότι όλοι, τρία χρόνια μετά, είτε τον πίστευαν είτε όχι, εκτιμούν πλέον το έργο του Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου και αυτό είναι που έχει αξία.
amen.gr
π.Επιφάνιος Οικονόμου: Παρά το γεγονός ότι πέρασαν όντως τρία χρόνια από την εκδημία του η μνήμη του είναι και παραμένει έντονα ζωντανή στις σκέψεις και τα διανοήματά μας και ημών οι οποίοι συνδεθήκαμε με μια σχέση ζωής μαζί του αλλά πιστεύω και του ευσεβούς λαού της πατρίδος μας.
Πραγματικά πιστεύω και θα το πιστεύω πάντα ότι η απώλεια αυτού του εκκλησιαστικού ανδρός είναι πολύ μεγάλη όχι μόνο για την Εκκλησία αλλά και για την Πατρίδα καθότι ήταν μια δυναμική προσωπικότητα η οποία προήγαγε τα εκκλησιαστικά πράγματα με έναν τρόπο πληθωρικό, με έναν τρόπο δυναμικό και έντονο που εξέφραζε όμως την συνείδηση του λαού. Αλλά υπήρξε και μια προσωπικότητα που εξέφραζε και τα δίκαια του ελληνισμού τονίζοντας τις απαρχές του, τις αξίες του, την ιστορία του, την παράδοσή του, όλα αυτά τα θεμέλια πάνω στα οποία, πίστευε, πρέπει να εδραιώνουμε το παρόν και το μέλλον μας ως λαός και ως Έθνος.
Ν.Π.: Πατέρα Επιφάνιε ζήσατε τον Χριστόδουλο από τα νεανικά σας χρόνια μέχρι το τέλος του. Ζήσατε τον άνθρωπο, τον Μητροπολίτη, τον Αρχιεπίσκοπο. Γνωρίσατε το πρόσωπο και όχι την εικόνα του με την οποία οι περισσότεροι είχαν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή μέσω των ΜΜΕ. Ποιος ήταν ο Χριστόδουλος, ο καθημερινός Χριστόδουλος;
π.Επιφάνιος: Θεωρώ πραγματικά τον εαυτό μου ευεργετημένο από τον Θεό για το γεγονός ότι με αξίωσε να συνυπάρξω όντως από τα νεανικά χρόνια μου μέχρι και την… την ώρα που έφυγε ο Αρχιεπίσκοπος από τον κόσμο, με έναν τέτοιο άνθρωπο, με μια τέτοια σπουδαία εκκλησιαστική φυσιογνωμία. Ο Αρχιεπίσκοπος στην εκτός δημοσιότητας ζωή του ήταν ένας πάρα πολύ απλός και λιτός άνθρωπος. Ένας άνθρωπος ο οποίος όμως είχε πρόγραμμα στη ζωή του, ακρίβεια και διάθεση για τελειότητα. Αυτά τα στοιχεία τα ζούσε ο ίδιος, τα βίωνε προσωπικά και είχε την αξίωση και από όλους εμάς οι οποίοι συνδεόμασταν πνευματικά και εκκλησιαστικά μαζί του να τα κάνουμε τρόπο ζωής και διακονίας μέσα στην Εκκλησία.
Και είναι αλήθεια ότι μέχρι ένα βαθμό, τουλάχιστον όσον αφορά τον εαυτό μου, το έχουμε κατορθώσει, δηλαδή η ζωή μας έχει δρομολογηθεί πάνω σε ίχνη τα οποία εκείνος άφησε και ο ίδιος χάραξε και σε μεθοδολογία εργασίας που ο ίδιος δίδαξε. Ήταν όμως όπως σας είπα ένας άνθρωπος που βίωνε αυτά που δίδασκε προς τα έξω. Τα ζούσε πρώτα ο ίδιος και μετά τα μετέδιδε και τα δίδασκε στους άλλους.
Η καθημερινή συναναστροφή μαζί του ήταν πραγματικά απολαυστική. Τα είχε όλα. Είχε τις ωραίες και σπουδαίες στιγμές, αλλά και τις δύσκολες. Όλα αυτά που συνθέτουν τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Όλα αυτά που, αν θέλετε, συνθέτουν τις σχέσεις πατέρα και παιδιού. Όλα τα ζήσαμε, όλα τα βιώσαμε. Και πιστεύω ότι απ’ όλα διδαχθήκαμε. Και από τα ωραία… και από τα δύσκολα. Γιατί η ζωή τα έχει όλα. Και εκείνος ήταν δάσκαλος και μέσα από τις ωραίες και ευχάριστες στιγμές της εκκλησιαστικής μας διακονίας αλλά και μέσα και από τις περιπέτειες και τις δυσκολίες που και ο ίδιος πέρασε και μαζί και εμείς βιώσαμε.
Ν.Π.: Από την πρώτη στιγμή ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος επέλεξε μια διαφορετική προσέγγιση ιδιαιτέρως των νέων. Και το έκανε με τα ανέκδοτα τα οποία άλλοτε έσπαγαν τον πάγο και άλλοτε εκτόνωναν την ένταση. Μήπως αυτή η επιλογή του παρεξηγήθηκε ; π.Επιφάνιος: Όσοι περίμεναν να γνωρίσουν τον αρχιεπίσκοπο μέσα από τους τηλεοπτικούς δέκτες είναι πολύ πιθανόν να παρεξήγησαν την εικόνα του. Όσοι όμως τον βίωναν και τον άκουγαν ζωντανά, επιτρέψτε μου την έκφραση, καταλάβαιναν και έβλεπαν ότι το ανέκδοτο δεν ήταν η βασική επιδίωξη του ή δεν ήταν το Α και το Ω μιας ομιλίας του αλλά συνήθως ήταν η κατάληξη μιας προσέγγισης εκκλησιαστικής που έκανε στα πράγματα απευθυνόμενος στο ακροατήριο του. Και πάντοτε το ανέκδοτο είχε έναν σκοπό. Δεν λεγόταν απλά για να γελάσουμε. Εντάξει και το γέλιο είναι ένα συστατικό της ζωής και χρειάζεται και εκείνος το απολάμβανε, ήταν ένας πάντοτε γελαστός άνθρωπος και βίωνε αυτό το χαμόγελο, είναι ο Αρχιεπίσκοπος της χαράς και του χαμόγελου. Όμως αποσκοπούσε στο να διδάξει. Πιστεύω λοιπόν ότι όλα του τα ανέκδοτα είχαν μήνυμα μέσα τους, είχαν μια διδαχή την οποία εξέπεμπαν.
Όσοι λοιπόν όμως έψαχναν να βρούν τον Χριστόδουλο μέσα από την τηλεόραση προφανώς και απέκτησαν λανθασμένη εντύπωση γι αυτόν γιατί η τηλεόραση και τα ΜΜΕ γενικώς εξυπηρετούσαν αλλότριους σκοπούς από αυτούς που ο ίδιος ήθελε να εξυπηρετήσει.
Ν.Π.: Πιστεύετε ότι τα ΜΜΕ τον στοχοποίησαν γιατί δεν συμφωνούσαν με το όραμά και τις προσδοκίες του;
π.Επιφάνιος: Υπήρξε μια σημαντική περίοδος της αρχιεπισκοπικής του ζωής κατά την οποία βίωσε πολύ μεγάλες περιπέτειες αλλά και διώξεις και αμφισβητήσεις και συκοφαντίες. Θεωρώ ότι τα ΜΜΕ έπαιξαν τον ρόλο τους εκείνη την περίοδο, ρόλο καταλυτικά αρνητικό. Και χρησιμοποίησαν ακριβώς το γεγονός των ανεκδότων για να παρουσιάσουν έναν αρχιεπίσκοπο φαιδρό προς τα έξω. Ότι είναι ένας άνθρωπος ο οποίος δεν κάνει και δεν λέει τίποτα άλλο από ανέκδοτα . Ε λοιπόν αυτό ήταν μια στρεβλή εικόνα η οποία εσκεμμένως όμως δόθηκε προς τα έξω ακριβώς για να τσαλακωθεί το πρόσωπο ενός μεγάλου ηγέτη που τους ενοχλούσε. Και ακόμη εξακολουθεί να ενοχλεί. Και αυτό είναι το περίεργο της υποθέσεως. Τρία χρόνια μετά εξακολουθεί να ενοχλεί το σύστημα, το κατεστημένο το οποίο αποδεικνύεται λερωμένο τελικά.
Ν.Π¨.: Αυτό για ποιο λόγο το πιστεύετε;
π.Επιφάνιος: Το πιστεύω γιατί το βίωσα. Το έζησα. Δεν ομιλώ θεωρητικά. Ομιλώ και καταγράφω την πραγματικότητα….
Ν.Π.: Αναφέρομαι στην αποστροφή του λόγου σας ότι ακόμα και σήμερα ενοχλεί
π.Επιφάνιος: Ενοχλεί όταν βλέπετε στις εφημερίδες να γίνονται συγκρίσεις μεταξύ προσώπων, μεταξύ περιόδων… καταλαβαίνει κανείς ότι το σύστημα που ελέγχθηκε τότε το πολιτικό, δημοσιογραφικό, οικονομικό, ακόμα εξακολουθεί να διατηρεί αυτό το κόμπλεξ έναντι της προσωπικότητας του Αρχιεπισκόπου το οποίο δεν μπορεί να ξεπεράσει. Και όσο βλέπει ότι ο λαός τον αποζητά , τον επικαλείται διαρκώς… Όσο βλέπει ότι τρία χρόνια μετά η μνήμη του αντί να φυραίνει, ζωντανεύει διαρκώς… ε αυτό το σύστημα εξακολουθεί να ταράζεται, να ενοχλείται ακόμα περισσότερο.
Ν.Π.: Όλα αυτά τα είχατε συζητήσει με τον μακαριστό Αρχιεπίσκοπο; Αισθάνθηκε ποτέ ότι αδικήθηκε από την Κοινωνία;
π.Επιφάνιος: Είχε την συνείδηση ότι ένας άνθρωπος ο οποίος εκθέτει τον εαυτό του σε αυτή την ζωή και σε αυτό τον κόσμο από μια προβεβλημένη και ηγετική θέση ασφαλώς πρέπει να είναι έτοιμος και διατεθειμένος να υποστεί κάθε είδους βάσανο και κριτική. Αυτό το ήξερε από την αρχή και δεν τον ενοχλούσε. Τον ενοχλούσε πάρα πολύ όμως η κακόπιστη και κακοπροαίρετη κριτική και η συκοφαντία. Και κυρίως όταν αυτά προέρχονταν εκ των ένδον. Όταν προέρχονταν από «έξω» ίσως μέχρι έναν σημείο να ήταν και αναμενόμενο. Εκ των έσω όμως όταν προέρχονται τέτοιες καταστάσεις πονούν περισσότερο. Και ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος βίωσε τέτοιου είδους εσωτερικές καταστάσεις και αναταραχές οι οποίες ασφαλώς και τον πόνεσαν, οι οποίες ασφαλώς και τον πίκραναν και οι οποίες ασφαλώς – και αυτό το υπογραμμίζω – επηρέασαν δυσμενέστατα την εξέλιξη της υγείας του.
Ν.Π.: Αυτή την κρίσιμη περίοδο της ασθένειας του ποιες ήταν οι σκέψεις που τον απασχολούσαν; Οι αγωνίες, οι προβληματισμοί; Τι θυμάστε εσείς από αυτή τη δύσκολη περίοδο, αρχικά του Αρεταίειου και αργότερα της Αμερικής και τέλος της Αθήνας;
π.Επιφάνιος: Θεωρώ ότι η περίοδος ήταν το μεγαλύτερο και το ωραιότερο κήρυγμα που εξέπεμψε ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, όχι μόνο σε εμάς που ήμασταν κοντά του αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο. Ήταν μια περίοδος κατά την οποία επέδειξε ιώβειο υπομονή. Επέδειξε εμπιστοσύνη στο θέλημα του Θεού έχοντας πλήρη επίγνωση της καταστάσεως του. Ήταν μια περίοδος πνευματικής περισυλλογής, εσωστρέφειας, πνευματικών αναζητήσεων, μετανοίας. Ήταν μια περίοδος προετοιμασίας για το τέλος καθότι παρά το γεγονός ότι ήλπιζε ανθρωπίνως στην αποκατάσταση της υγείας του, ήξερε ως ευφυής άνθρωπος που ήταν ότι το τέλος εγγύς. Γι’ αυτό και έκανε τα πάντα για να προετοιμαστεί πνευματικά και ψυχικά για να υποδεχθεί αυτό το τέλος. Αυτή η εμπειρία που ζήσαμε όλοι μας εκείνη την περίοδο και του Αρεταίειου αλλά και της Αμερικής και μετά την επιστροφή του στην Αθήνα, θεωρώ ότι ήταν η κορυφαία εμπειρία που προέκυψε από την σχέση την πολύχρονη με αυτό τον μεγάλο εκκλησιαστικό άνδρα.
Ν.Π.: Εκείνη την περίοδο είχε κοντά του φίλους και «αντιπάλους», υποστηρικτές και επικριτές…
π.Επιφάνιος: Ναι, ολόκληρος ο λαός προσεύχονταν γι’ αυτόν. Ασχέτως εάν τον πίστευαν ή τον αγαπούσαν όσο εμείς τον αγαπούσαμε ή τον αποδέχονταν… Ήξερε ο κόσμος, ακόμα και οι επικριτές του ότι ο Χριστόδουλος ήταν ένας άνθρωπος ο οποίος χρειαζόταν στην ελληνική Κοινωνία και αυτό το ομολόγησαν και μετά τον θάνατό του πολλοί, ακόμα και αν διαφωνούσαν με αυτόν. Πιστεύω λοιπόν ότι δέχθηκε και βίωσε αυτή την συμπαράσταση, την στήριξη και με τις επισκέψεις που δέχθηκε, σπουδαίων ανθρώπων και του εκκλησιαστικού και του πολιτικού κόσμου, αλλά κυρίως με τα μηνύματα συμπαράστασης και προσευχής τα οποία κατά χιλιάδες δεχόταν όλη αυτή την περίοδο από τον απλό λαό που ήταν και η μεγάλη του δύναμη, η μεγάλη του απαντοχή.
Ν.Π.: Τι άφησε πίσω του ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος;
π.Επιφάνιος: Άφησε παρακαταθήκες πάνω στις οποίες πορεύεται η Εκκλησία και θα πορεύεται. Άφησε οραματισμούς, άφησε ένα μεγάλο έργο σε όλα τα επίπεδα - και σε πνευματικό και σε κοινωνικό πεδίο. Εμείς το ζήσαμε αυτό το έργο από τα παιδικά μας χρόνια στη Μητρόπολη Δημητριάδος και το είδαμε να το αναπτύσσει ως Αρχιεπίσκοπος με μοναδική μαεστρία. Άφησε πίσω μνήμη αγαθή ενός μεγάλου εκκλησιαστικού ανθρώπου ο οποίος θα συνεχίσει να εμπνέει τις καρδιές εκείνων οι οποίοι δεν θα δεχθούν ποτέ να γίνουν όργανα ενός διεφθαρμένου συστήματος, ανθρώπων ελευθέρων οι έμαθαν να ζουν ελεύθερα και να απολαμβάνουν ελεύθερα το εκκλησιαστικό γεγονός όπως και εκείνος.
Ν.Π.: Άλλος Χριστόδουλος μπορεί να υπάρξει;
π.Επιφάνιος: Θυμάμαι τον Μητροπολίτη Νέας Σμύρνης Συμεών λίγες ημέρες μετά τον θάνατο του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου, τελώντας το μνημόσυνό του στην Μητρόπολη του, να ομολογεί ότι θα περάσουν ίσως και 300 χρόνια για βγει ένας νέος Χριστόδουλος. Εγώ απλά θυμίζω τα λόγια του Μητροπολίτη Νέας Σμύρνης κυρίου Συμεών.
Ν.Π.: Εσεις ως πνευματικό του παιδί, που είχατε την πρωτοβουλία να συγκεντρώσετε τα κείμενα των λόγων και των εγκυκλίων του, τι κρατάτε από τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο;
π.Επιφάνιος: Μια και θέσατε το θέμα της έκδοσης αυτής τα κείμενα του δεν συγκεντρώθηκαν αλλά συγκεντρώνονται. Μέχρι στιγμής έχουν εκδοθεί τρεις τόμοι. Σήμερα που μιλάμε έτυχε να παραδώσω το υλικό για τον τέταρτο τόμο, ο οποίος θα περιλαμβάνει το πρώτο κομμάτι της μεγάλης και πληθωρικής του αρθρογραφίας. Έτσι λοιπόν αυτή η εκδοτική προσπάθεια συνεχίζεται για όσο χρόνο ο Θεός το επιτρέψει.
Εγώ τι κρατάω από εκείνον;
Θα κρατώ πάντα στην ψυχή μου τις διδαχές του, τον τρόπο της ζωής του, όσα μου έμαθε και σε ωραίες ιδιωτικές στιγμές και συζητήσεις, όσα διδάχθηκα βλέποντάς τον να λειτουργεί, να ομιλεί, να κηρύττει, να διοικεί το σκάφος της Εκκλησίας. Δεν θα ξεχάσω ποτέ και θα μείνει βαθιά εντυπωμένη στην καρδιά μου η χαμογελαστή μορφή του, μια μορφή που με συνοδεύει κυρίως όταν περνώ δύσκολές στιγμές. Γιατί μου λέει, «εγώ πέρασα δυσκολότερες. Πρόσεξε πρέπει να αντέξεις». Και αυτό θα κάνω.
Ν.Π.: Ήσασταν κοντά του όταν έφυγε. Εκείνη την στιγμή τι σας πέρασε από το μυαλό; Ότι χάνατε τον πνευματικό σας πατέρα ή ότι χάνατε τον Αρχιεπίσκοπο σας;
π.Επιφάνιος: Τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο τον έκλαψα περισσότερο και από τον σαρκικό μου πατέρα. Ο πνευματικός πατέρας, όπως γνωρίζετε, στη συνείδηση της Εκκλησίας κατέχει ανώτερη θέση και διαδραματίζει σπουδαιότερο έργο από τον σαρκικό πατέρα όταν βέβαια αυτός ο πνευματικός πατέρας είναι εκείνος ο οποίος πρέπει να είναι. Και ένας τέτοιος ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος. Ο πόνος της απώλειας είναι πολύ μεγάλος και σε προσωπικό επίπεδο. Αλλά πιστεύω ότι η απώλεια του σήμανε μιαν αλλαγή εις την ιστορική πορεία της Εκκλησίας της Ελλάδος αλλά και της Ορθοδοξίας. Μία αλλαγή, τις επιπτώσεις της οποίας θα δείξει η ιστορία.
Ν.Π.: Τρία χρόνια μετά πιστεύετε ότι όλοι θυμούνται και τιμούν με τον ίδιο τρόπο την μνήμη του Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου;
π.Επιφάνιος: Αυτό το ξέρει ο καθένας για τον εαυτό του. Δεν μπορώ να μιλήσω και να κρίνω άλλους. Μπορώ να μιλήσω μόνο για μένα. Αυτό που ξέρω όμως και το βλέπω είναι ότι όλοι, τρία χρόνια μετά, είτε τον πίστευαν είτε όχι, εκτιμούν πλέον το έργο του Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου και αυτό είναι που έχει αξία.
amen.gr
