Ήδη από τον προηγούμενη Κυριακή, Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου, η αγία μας Εκκλησία μας εισήγαγε σε μιά νέα περίοδο του εορτολογίου της, την περίοδο του Τριωδίου. Μας δίδει έτσι την αφορμή να στρέψουμε και πάλι την προσοχή μας προς το νόημα και το περιεχόμενό της και να προσεγγίσουμε κάποιες πτυχές της, που μπορούν να μας βοηθήσουν σε μιά βαθύτερη κατανόηση της σημασίας της στην πνευματική μας ζωή.
Είναι μια πένθιμη και κατανυκτική περίοδος, που αρχίζει, όπως ελέχθη από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου και φθάνει μέχρι τον εσπερινό του Μεγάλου Σαββάτου. Αυτήν διαδέχεται κατόπιν η χαρμόσυνη περίοδος του Πεντηκοσταρίου, που αρχίζει από την Κυριακή του Πάσχα και φθάνει μέχρι την Κυριακή των αγίων Πάντων. Είναι περίοδος εντονωτέρου πνευματικού αγώνος, στην οποία η Εκκλησία, με τα τροπάρια, τους ύμνους, τα αναγνώσματα, τις κατανυκτικές Προηγιασμένες Θείες Λειτουργίες, με την νηστεία, στην οποία θα εισέλθουμε σε λίγο, από την Κα-θαρά Δευτέρα και με την όλη κατάλληλη ατμόσφαιρα των ημερών αυτών, μας καλεί σε μιά ακριβέστερη και βαθύτερη βίωση του μυστηρίου της μετανοίας, μας καλεί να παλαίψουμε και να σταυρώσουμε τα πάθη και τον παλαιόν άνθρωπον, που φέρουμε μέσα μας, έτσι ώστε συσταυρωμένοι και συναναστημένοι με τον Χριστό, να εορ-τάσουμε τα άγια Πάθη και την Ανάστασή του. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει, ότι μετά την παρέλευση της περιόδου αυτής μπορούμε να χαλαρώσουμε τον πνευματικό αγώνα και να ικανοποιούμε τα πάθη, αλλά οφείλουμε πάντοτε να αγωνιζόμαστε με την ίδια ένταση, ή μάλλον με διαρκώς αυξανόμενη ένταση, σαν να ήταν όλη η ζωή μας ένα διαρκές και ισόβιο Τριώδιο. Αν μελετήσουμε τους βίους των αγίων, θα δούμε, ότι η ζωή τους ήταν ένας ακατάπαυστος αγώνας προς τα πάθη, μιά ισόβια κατάσταση νηστείας, μιά σταυροαναστάσιμη πορεία χαρμολύπης προς την Βασιλεία των Ουρανών. Επειδή ίδιον χαρακτηριστικό γνώρισμα της ανθρωπίνης φύσεως είναι το τρεπτόν και μεταβαλλόμενον, το γεγονός δηλαδή, ότι ο άνθρωπος παρουσιάζει διακυμάνσεις και αυξομειώσεις στην πνευματική του ζωή και, σήμερα μεν είναι δυ-νατόν να έχει ζήλο και προθυμία, αύριο όμως να περιπέση σε κατάσταση αμελείας και ραθυμίας, πιεζόμενος και επηρεαζόμενος από την «ευπερίστατη αμαρτία», που κυριαρχεί γύρω του, γι’ αυτό καθιέρωσαν οι άγιοι Πατέρες, με πολλή σοφία και σύνεση, την ευλογημένη αυτή περίοδο του Τριωδίου, ώστε να αποτελέση όχι μόνον στάδιο προετοιμασίας για τον εορτασμό του Πάσχα, αλλά και τρόπον τινά, εγερ-τήριον σάλπισμα, αφορμή ανανήψεως και ανανεώσεως του πνευματικού αγώνος.
Πήρε το όνομα «Τριώδιον» από το ομόνυμο λειτουργικό βιβλίο, το οποίο χρησι-μοποιεί κατά την περίοδο αυτή, επειδή οι κανόνες των καθημερινών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, που υπάρχουν στο βιβλίο αυτό, έχουν μόνο τρεις ωδές. Χωρίζεται σε τρία μέρη: Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει τις τρείς πρώτες εβδομάδες, μέχρι την Κυριακή της Τυρινής. Έχει προκαταρκτικό χαρακτήρα και αποσκοπεί στο να μας προετοιμάσει σε μια σταδιακή είσοδο στη νηστεία, που επακολουθεί στη συνέχεια. Το δεύτερο μέρος αρχίζει από την Καθαρά Δευτέρα και φθάνει μέχρι την Κυριακή των Βαΐων. Κυρίαρχο γνώρισμά του είναι ο αγώνας προς τα πάθη με την βοήθεια της νηστείας υπό την διπλή της μορφή: Νηστεία των τροφών και νηστεία των παθών. Τέλος το τρίτο μέρος περιλαμβάνει την Μεγάλη Εβδομάδα, που είναι η τελική κατάληξη, η αποκορύφωση του Τριωδίου, όπου συμπορευόμαστε μαζί με τον Χριστό προς το άγιον Πάθος και βιώνουμε την λαμπροφόρο Ανάσταση ως ένα προσωπικό γεγονός.
Η όλη δομή του Τριωδίου συνιστά και συγκροτεί μία κλίμακα, μία ανοδική πο-ρεία, που ανεβάζει τον πιστό από την κάθαρση στον φωτισμό και από τον φωτισμό στη θέωση, από την γη στον ουρανό. Με την πρώτη βαθμίδα της εισάγει τον πιστό στην ταπείνωση και την συντριβή της καρδιάς του τελώνου, σαν το πιο απαραίτητο εφόδιο για τη θεραπεία της ψυχής από τα πάθη. Κατόπιν, στην επόμενη βαθμίδα της (Κυριακή του ασώτου), μας παρουσιάζει την δύναμη της μετανοίας και το μέγεθος της ευσπλαγχνίας του Δεσπότου Χριστού, ο οποίος δέχεται την μετάνοια του αμαρ-τωλού, όταν αυτός μετανοεί ειλικρινά και τον αποκαθιστά και πάλι στην κατά-σταση του υιού και κληρονόμου της Βασιλείας του. Στην επόμενη βαθμίδα (Κυριακή της Απόκρεω), μας υπενθυμίζει την μεγάλη αλήθεια, ότι ο Θεός είναι μεν εύσπλαγχνος, αλλά είναι και δίκαιος. Και όσο μεγάλη είναι η ευσπλαγχνία του, άλλο τόσο μεγάλη είναι και η δικαιοσύνη του. Και δεν θα πρέπει ο πιστός, αποβλέποντας στην ευσπλαγχνία του να παραθεωρεί την δικαιοσύνη του και να συνεχίζει να αμαρτάνει, ζώντας με αμέλεια και ασωτεία, διότι θα έρθει μία ημέρα, την φοβερά ημέρα της κρίσεως, για να κρίνει τον κόσμο και να αποδώσει στον καθένα κατά τα έργα του. Στην επόμενη βαθμίδα (Κυριακή της Τυρινής), μας φέρνει στην αρχή της ιστορίας του ανθρωπίνου γένους, στη ζωή των πρωτοπλάστων μέσα στον παρά-δεισο. Μας υπενθυμίζει, ότι η αιτία της εξορίας των από τον παράδεισο, ήταν η παρακοή στην εντολή του Θεού, που ήταν εντολή νηστείας και μας διδάσκει, ότι αν θέλουμε να ξαναβρούμε αυτόν τον χαμένο παράδεισο, θα πρέπει να ακολουθήσωμε τον εντελώς αντίθετο δρόμο, τον δρόμο δηλαδή της υπακοής στο θέλημα του Θεού και της νηστείας. Στην επόμενη βαθμίδα (Κυριακή της Ορθοδοξίας), μας διδάσκει την μεγάλη αλήθεια, ότι σε τίποτα δεν ωφελεί τον πιστό ο αγώνας, που κάνει να νεκρώσει τα πάθη και να κάνει κτήμα του τις αρετές, αν δεν πιστεύει ορθά, αν δεν βρίσκεται στους κόλπους της μόνης αληθούς Εκκλησίας του Χριστού, της Ορθο-δόξου Εκκλησίας. Στην επόμενη βαθμίδα (Β΄ Κυριακή των νηστειών), μας παρουσιάζει μια μεγάλη ασκητική μορφή και ταυτόχρονα έναν μεγάλο αγωνιστή και υπέρμαχο της Ορθοδοξίας, τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, προκειμένου να μας εμπνεύσει τόσον από τους αντιαιρετικούς του αγώνες κατά του Παπισμού, όσον επίσης και από την ζωή της ασκήσεώς του.Στην επόμενη βαθμίδα (Γ΄ Κυριακή των νηστειών), φέρνει στη μνήμη μας το πάθος του Κυρίου και προβάλλει εις προσκύνηση τον τίμιο και ζωοποιό σταυρό του ως ισχυρότατο όπλο, ως στήριγμα, παρηγορία και αναψυχή, ως πηγή δυνάμεως στον αγώνα κατά των παθών. Στις επόμενες δύο βαθμίδες (Δ΄και Ε΄ Κυριακές των νηστειών), μας παρουσιάζει δύο ακόμη μεγάλες ασκητικές μορφές, τον άγιο Ιωάννη τον Σιναΐτη και την οσία Μαρία την Αιγυπτία, ως παραδείγματα τελείας ασκητικής διαγωγής. Έτσι μας διδάσκει, ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος θεραπείας της ψυχής από τα πάθη, παρά μόνον ο δρόμος της ασκητικής θεραπευτικής αγωγής, που υποδεικνύει η Εκκλησία. Τέλος στην τελευταία βαθμίδα (Κυριακή των Βαΐων), μας εισάγει στο πάθος του Κυρίου και εν τέλει μας οδηγεί στην φωτεινή ατμόσφαιρα της λαμπροφόρου Αναστάσεως.
Η όλη αυτή ανοδική πορεία, το ανέβασμα στην κλίμακα των αρετών, στην οποία μας καλεί να βαδίσωμε η αγία μας Εκκλησία διά του Τριωδίου, δεν είναι από τα πράγματα, που εύκολα κατορθώνονται. Απαιτείται αγώνας σκληρός και οδυνηρός με ιδρώτα πολύ, με δάκρυ και αίμα και θυσίες πολλές, για να κόψει κανείς τα πάθη του, για να ξεριζώσει από μέσα του όσα αγκάθια ρίζωσαν μέσα στο χώρο της καρδιάς του. Προ παντός έχει ανάγκη από έμπειρο πνευματικό οδηγό, με την βοήθεια του οποίου και μόνον, μπορεί να ξεφύγει από τις ποικίλλες πλεκτάνες και παγίδες του διαβόλου. Δεν θα πρέπει όμως κανείς να απελπίζεται και να αποθαρρύνεται, αναλογιζόμενος τους κόπους και τις δυσκολίες του πράγματος. Στον αγώνα αυτόν δεν έχει σημασία σε ποιά πνευματικά μέτρα θα φθάσει. Σημασία έχει να ξεκινήσει τον αγώνα με ζήλο και προθυμία πολλή και να μην παύσει αγωνιζόμενος μέχρι τελευταίας του αναπνοής. Και τότε ας είναι βέβαιος, ότι θα έχει μαζί του την παντοδύναμο βοήθεια της Θείας Χάριτος και τις πρεσβείες των αγίων.
Αρχ. Παύλος Δημητρακόπουλος- Ιερά Μητρόπολις Πειραιώς
Είναι μια πένθιμη και κατανυκτική περίοδος, που αρχίζει, όπως ελέχθη από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου και φθάνει μέχρι τον εσπερινό του Μεγάλου Σαββάτου. Αυτήν διαδέχεται κατόπιν η χαρμόσυνη περίοδος του Πεντηκοσταρίου, που αρχίζει από την Κυριακή του Πάσχα και φθάνει μέχρι την Κυριακή των αγίων Πάντων. Είναι περίοδος εντονωτέρου πνευματικού αγώνος, στην οποία η Εκκλησία, με τα τροπάρια, τους ύμνους, τα αναγνώσματα, τις κατανυκτικές Προηγιασμένες Θείες Λειτουργίες, με την νηστεία, στην οποία θα εισέλθουμε σε λίγο, από την Κα-θαρά Δευτέρα και με την όλη κατάλληλη ατμόσφαιρα των ημερών αυτών, μας καλεί σε μιά ακριβέστερη και βαθύτερη βίωση του μυστηρίου της μετανοίας, μας καλεί να παλαίψουμε και να σταυρώσουμε τα πάθη και τον παλαιόν άνθρωπον, που φέρουμε μέσα μας, έτσι ώστε συσταυρωμένοι και συναναστημένοι με τον Χριστό, να εορ-τάσουμε τα άγια Πάθη και την Ανάστασή του. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει, ότι μετά την παρέλευση της περιόδου αυτής μπορούμε να χαλαρώσουμε τον πνευματικό αγώνα και να ικανοποιούμε τα πάθη, αλλά οφείλουμε πάντοτε να αγωνιζόμαστε με την ίδια ένταση, ή μάλλον με διαρκώς αυξανόμενη ένταση, σαν να ήταν όλη η ζωή μας ένα διαρκές και ισόβιο Τριώδιο. Αν μελετήσουμε τους βίους των αγίων, θα δούμε, ότι η ζωή τους ήταν ένας ακατάπαυστος αγώνας προς τα πάθη, μιά ισόβια κατάσταση νηστείας, μιά σταυροαναστάσιμη πορεία χαρμολύπης προς την Βασιλεία των Ουρανών. Επειδή ίδιον χαρακτηριστικό γνώρισμα της ανθρωπίνης φύσεως είναι το τρεπτόν και μεταβαλλόμενον, το γεγονός δηλαδή, ότι ο άνθρωπος παρουσιάζει διακυμάνσεις και αυξομειώσεις στην πνευματική του ζωή και, σήμερα μεν είναι δυ-νατόν να έχει ζήλο και προθυμία, αύριο όμως να περιπέση σε κατάσταση αμελείας και ραθυμίας, πιεζόμενος και επηρεαζόμενος από την «ευπερίστατη αμαρτία», που κυριαρχεί γύρω του, γι’ αυτό καθιέρωσαν οι άγιοι Πατέρες, με πολλή σοφία και σύνεση, την ευλογημένη αυτή περίοδο του Τριωδίου, ώστε να αποτελέση όχι μόνον στάδιο προετοιμασίας για τον εορτασμό του Πάσχα, αλλά και τρόπον τινά, εγερ-τήριον σάλπισμα, αφορμή ανανήψεως και ανανεώσεως του πνευματικού αγώνος.
Πήρε το όνομα «Τριώδιον» από το ομόνυμο λειτουργικό βιβλίο, το οποίο χρησι-μοποιεί κατά την περίοδο αυτή, επειδή οι κανόνες των καθημερινών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, που υπάρχουν στο βιβλίο αυτό, έχουν μόνο τρεις ωδές. Χωρίζεται σε τρία μέρη: Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει τις τρείς πρώτες εβδομάδες, μέχρι την Κυριακή της Τυρινής. Έχει προκαταρκτικό χαρακτήρα και αποσκοπεί στο να μας προετοιμάσει σε μια σταδιακή είσοδο στη νηστεία, που επακολουθεί στη συνέχεια. Το δεύτερο μέρος αρχίζει από την Καθαρά Δευτέρα και φθάνει μέχρι την Κυριακή των Βαΐων. Κυρίαρχο γνώρισμά του είναι ο αγώνας προς τα πάθη με την βοήθεια της νηστείας υπό την διπλή της μορφή: Νηστεία των τροφών και νηστεία των παθών. Τέλος το τρίτο μέρος περιλαμβάνει την Μεγάλη Εβδομάδα, που είναι η τελική κατάληξη, η αποκορύφωση του Τριωδίου, όπου συμπορευόμαστε μαζί με τον Χριστό προς το άγιον Πάθος και βιώνουμε την λαμπροφόρο Ανάσταση ως ένα προσωπικό γεγονός.
Η όλη δομή του Τριωδίου συνιστά και συγκροτεί μία κλίμακα, μία ανοδική πο-ρεία, που ανεβάζει τον πιστό από την κάθαρση στον φωτισμό και από τον φωτισμό στη θέωση, από την γη στον ουρανό. Με την πρώτη βαθμίδα της εισάγει τον πιστό στην ταπείνωση και την συντριβή της καρδιάς του τελώνου, σαν το πιο απαραίτητο εφόδιο για τη θεραπεία της ψυχής από τα πάθη. Κατόπιν, στην επόμενη βαθμίδα της (Κυριακή του ασώτου), μας παρουσιάζει την δύναμη της μετανοίας και το μέγεθος της ευσπλαγχνίας του Δεσπότου Χριστού, ο οποίος δέχεται την μετάνοια του αμαρ-τωλού, όταν αυτός μετανοεί ειλικρινά και τον αποκαθιστά και πάλι στην κατά-σταση του υιού και κληρονόμου της Βασιλείας του. Στην επόμενη βαθμίδα (Κυριακή της Απόκρεω), μας υπενθυμίζει την μεγάλη αλήθεια, ότι ο Θεός είναι μεν εύσπλαγχνος, αλλά είναι και δίκαιος. Και όσο μεγάλη είναι η ευσπλαγχνία του, άλλο τόσο μεγάλη είναι και η δικαιοσύνη του. Και δεν θα πρέπει ο πιστός, αποβλέποντας στην ευσπλαγχνία του να παραθεωρεί την δικαιοσύνη του και να συνεχίζει να αμαρτάνει, ζώντας με αμέλεια και ασωτεία, διότι θα έρθει μία ημέρα, την φοβερά ημέρα της κρίσεως, για να κρίνει τον κόσμο και να αποδώσει στον καθένα κατά τα έργα του. Στην επόμενη βαθμίδα (Κυριακή της Τυρινής), μας φέρνει στην αρχή της ιστορίας του ανθρωπίνου γένους, στη ζωή των πρωτοπλάστων μέσα στον παρά-δεισο. Μας υπενθυμίζει, ότι η αιτία της εξορίας των από τον παράδεισο, ήταν η παρακοή στην εντολή του Θεού, που ήταν εντολή νηστείας και μας διδάσκει, ότι αν θέλουμε να ξαναβρούμε αυτόν τον χαμένο παράδεισο, θα πρέπει να ακολουθήσωμε τον εντελώς αντίθετο δρόμο, τον δρόμο δηλαδή της υπακοής στο θέλημα του Θεού και της νηστείας. Στην επόμενη βαθμίδα (Κυριακή της Ορθοδοξίας), μας διδάσκει την μεγάλη αλήθεια, ότι σε τίποτα δεν ωφελεί τον πιστό ο αγώνας, που κάνει να νεκρώσει τα πάθη και να κάνει κτήμα του τις αρετές, αν δεν πιστεύει ορθά, αν δεν βρίσκεται στους κόλπους της μόνης αληθούς Εκκλησίας του Χριστού, της Ορθο-δόξου Εκκλησίας. Στην επόμενη βαθμίδα (Β΄ Κυριακή των νηστειών), μας παρουσιάζει μια μεγάλη ασκητική μορφή και ταυτόχρονα έναν μεγάλο αγωνιστή και υπέρμαχο της Ορθοδοξίας, τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, προκειμένου να μας εμπνεύσει τόσον από τους αντιαιρετικούς του αγώνες κατά του Παπισμού, όσον επίσης και από την ζωή της ασκήσεώς του.Στην επόμενη βαθμίδα (Γ΄ Κυριακή των νηστειών), φέρνει στη μνήμη μας το πάθος του Κυρίου και προβάλλει εις προσκύνηση τον τίμιο και ζωοποιό σταυρό του ως ισχυρότατο όπλο, ως στήριγμα, παρηγορία και αναψυχή, ως πηγή δυνάμεως στον αγώνα κατά των παθών. Στις επόμενες δύο βαθμίδες (Δ΄και Ε΄ Κυριακές των νηστειών), μας παρουσιάζει δύο ακόμη μεγάλες ασκητικές μορφές, τον άγιο Ιωάννη τον Σιναΐτη και την οσία Μαρία την Αιγυπτία, ως παραδείγματα τελείας ασκητικής διαγωγής. Έτσι μας διδάσκει, ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος θεραπείας της ψυχής από τα πάθη, παρά μόνον ο δρόμος της ασκητικής θεραπευτικής αγωγής, που υποδεικνύει η Εκκλησία. Τέλος στην τελευταία βαθμίδα (Κυριακή των Βαΐων), μας εισάγει στο πάθος του Κυρίου και εν τέλει μας οδηγεί στην φωτεινή ατμόσφαιρα της λαμπροφόρου Αναστάσεως.
Η όλη αυτή ανοδική πορεία, το ανέβασμα στην κλίμακα των αρετών, στην οποία μας καλεί να βαδίσωμε η αγία μας Εκκλησία διά του Τριωδίου, δεν είναι από τα πράγματα, που εύκολα κατορθώνονται. Απαιτείται αγώνας σκληρός και οδυνηρός με ιδρώτα πολύ, με δάκρυ και αίμα και θυσίες πολλές, για να κόψει κανείς τα πάθη του, για να ξεριζώσει από μέσα του όσα αγκάθια ρίζωσαν μέσα στο χώρο της καρδιάς του. Προ παντός έχει ανάγκη από έμπειρο πνευματικό οδηγό, με την βοήθεια του οποίου και μόνον, μπορεί να ξεφύγει από τις ποικίλλες πλεκτάνες και παγίδες του διαβόλου. Δεν θα πρέπει όμως κανείς να απελπίζεται και να αποθαρρύνεται, αναλογιζόμενος τους κόπους και τις δυσκολίες του πράγματος. Στον αγώνα αυτόν δεν έχει σημασία σε ποιά πνευματικά μέτρα θα φθάσει. Σημασία έχει να ξεκινήσει τον αγώνα με ζήλο και προθυμία πολλή και να μην παύσει αγωνιζόμενος μέχρι τελευταίας του αναπνοής. Και τότε ας είναι βέβαιος, ότι θα έχει μαζί του την παντοδύναμο βοήθεια της Θείας Χάριτος και τις πρεσβείες των αγίων.
Αρχ. Παύλος Δημητρακόπουλος- Ιερά Μητρόπολις Πειραιώς
aktines.blogspot.com
