Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Εχουμε όλοι οι Έλληνες τα βάσανα μας, έχουμε τα συνεχή ψέμματα και την ανικανότητα πολιτικών μας, έχουμε το μιθριδατισμό πνευματικών ταγών μας, έχουμε τη μοιρολατρική αντιμετώπιση από τους πολλούς της βύθισης μας σε κατάσταση μετοίκων ενός προτεκτοράτου, έχουμε και το τέλειωμα του Χάρι Πότερ. Και τώρα τί θα γίνουν οι «φαν» του χωρίς τις περιπέτειες του; Πώς θα ζήσουν χωρίς «βαρβάρους» ; Πώς θα ζήσουν; Ήταν κι αυτός μια κάποια λύση, μια κάποια εκτόνωση... Όπως είναι γνωστό οι περιπέτειες του Χάρι Πότερ, έντυπες και κινηματογραφικές, έλαβαν τέλος. Τώρα μπαίνουν στη βάσανο της διάρκειας. Σ’ αυτήν θα κριθεί αν ήταν ή όχι μια πολύ εντυπωσιακή φούσκα, που, με το σβύσιμο των φώτων της επικαιρότητας, σύντομα θα λησμονηθεί. Πάντως με το πρόσφατο τέλος της μυθιστορίας του οι περισσότεροι που ασχολήθηκαν μαζί της έμειναν στους αριθμούς, που, αν είναι αληθινοί, είναι εντυπωσιακοί:
450 εκατομμύρια αντιτύπων των περιπετειών του Χάρι Πότερ έχουν πωληθεί σε 205 χώρες, μεταξύ των οποίων 800.000 στην Ελλάδα. Επίσης στην κινηματογραφική τους απόδοση, χωρίς την τελευταία του ταινία, έχουν εισπραχθεί 6,3 δισεκατομμύρια δολάρια και στην Ελλάδα, έως τώρα, έχουν κοπεί 3.280.000 εισιτήρια. Η Βρετανή συγγραφέας τους Τζ.Κ.Ρόουλινγκ υπολογίζεται ότι από τα δικαιώματα δημιούργησε μια περιουσία, που ξεπερνά το ένα δισεκατομμύριο δολάρια.
Πέραν όμως αυτών των πολύ εντυπωσιακών αριθμών, λίγοι σε όλο τον κόσμο, ασχολήθηκαν με το φαινόμενο της εμπορικής επιτυχίας των περιπετειών του Χάρι Πότερ αλλά και το αν και πόσο,-θετικά ή αρνητικά-επηρέασε τις συνειδήσεις των ανήλικων ή ενήλικων αναγνωστών ή/και θεατών τους. Οι περισσότεροι από τους κριτικούς της κινηματογραφικής απόδοσης του έργου της κας Ρόουλινγκ συμφωνούν ότι η εμπορική επιτυχία του οφείλεται στο ότι είχε μια γρήγορη και ενδιαφέρουσα πλοκή, πως με τα πολλά, πλούσια και εντυπωσιακά εφέ του πρόσφερε έντονη και γρήγορη εναλλαγή συναισθημάτων και στο ότι είχε ένα παιδί πρωταγωνιστή, που το έργο το παρακολουθεί να μεγαλώνει, να συγκρούεται και τελικά να θριαμβεύει σε μια πολύ σκληρή και συγκρουσιακή κοινωνία, γεμάτη από μάγισσες, μάγους και αποκρυφισμό.
Σε όλο το έργο η «μαύρη» και η «λευκή» μαγεία που κυριαρχούν δεν αφήνουν περιθώρια στους φιλελεύθερους ανθρώπους να το αποδεχθούν στην ουσία του. Η μαγεία και ο αποκρυφισμός γενικά είναι η αρχή ενός λαβυρίνθου, που αν μπει κανείς μέσα είναι άγνωστο πού θα καταλήξει ηθικά, κοινωνικά, πνευματικά, ακόμη και οικονομικά. Πολλοί πάντως στις ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι οι περιπέτειες του Χάρι Πότερ δεν αποτυπώθηκαν στους αναγνώστες και στους θεατές ως προβολή του αποκρυφισμού, αλλά ως μια σύγχρονη απόδοση της μάχης και της τελικής επικράτησης του καλού έναντι του κακού. Άλλοι όμως στην ίδια χώρα διαφωνούν με την άποψη αυτή και υποστηρίζουν ότι ουδείς μπορεί να γνωρίζει την επίδραση που θα έχουν μελλοντικά οι εντυπωσιακές αποκρυφιστικές σκηνές στις ψυχές όσων διάβασαν ή είδαν τον Χάρι Πότερ, ιδιαίτερα των νέων.
Ο όποιος προβληματισμός για το έργο της κας Ρόουλινγκ προεκτείνεται στο πώς η κάθε κοινωνία μπορεί να προστατευθεί από αρνητικές επιρροές, που μπορεί να της προκαλέσουν τραγωδίες, όπως η πρόσφατη της Νορβηγίας. Ειδικότερα για τον Χάρι Πότερ χρειαζόταν η σαφής και εμπεριστατωμένη άποψη των πνευματικών και κοινωνικών φορέων, προς ενημέρωση της κοινής γνώμης. Όσον αφορά στους πνευματικούς ηγέτες οι περισσότεροι το έκριναν επιφανειακά και απέφυγαν να μπουν στην ουσία του. Η Εκκλησία της Ελλάδος το είδε από αδιάφορα έως χλιαρά. Στην ιστοσελίδα της και στη Βιβλιοθήκη της Συνοδικής Επιτροπής επί των Αιρέσεων υπάρχει για τον Χάρι Πότερ ένα άρθρο του γραμματέως της, π. Κυριακού Τσουρού και τίποτε άλλο. Μπορεί να επικράτησε η αντίληψη να μην του γίνει «αρνητική διαφήμιση» με την κριτική της, κάτι που πάντως δεν στέκει, γιατί ο Χάρι Πότερ δεν ήθελε διαφήμιση, -την παραείχε- και εκείνο που χρειαζόταν ήταν η Εκκλησία να εκφράσει την υπεύθυνη γνώμη της. Το 2009 υπήρξε μια ανοικτή επιστολή της Πανελλήνιας Ένωσης Γονέων προς τα παιδιά (Σημ. Άρχιζε με το «Αγαπημένο μου παιδί»...) που σχολίασε αρνητικά τον Χάρι Πότερ. Είμαι βέβαιος ότι κανένα παιδί δεν διάβασε αυτή την επιστολή, -ακόμη και ως τιμωρία-, και οι γονείς που την διάβασαν ήσαν εκ των προτέρων πεπεισμένοι περί της ορθότητας των γραφομένων, αλλά δεν πήραν κανένα ουσιαστικό στοιχείο που να τους βοηθήσει να πείσουν τα παιδιά τους να δουν κριτικά τον Χάρι Πότερ. Υπήρξαν και μεμονωμένες αντιδράσεις από Χριστιανικές Ορθόδοξες κινήσεις, που έμεναν στο να καταγγείλουν τις περιπέτειες του Χάρι Πότερ, ως ένα από τα εργαλεία της Νέας Εποχής.
Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ακολούθησε την τακτική να «αγκαλιάσει» τον Χάρι Πότερ και να αξιοποιήσει υπέρ της την επιτυχία του. Ο Ρόκο Μπουτιλιόνε* σε άρθρο που έγραψε στις 14 Ιουλίου 2011 στην ιταλική εφημερίδα «Avvenire», που χρηματοδοτείται και είναι όργανο των Ρωμαιοκαθολικών Επισκόπων της Ιταλίας, σημειώνει πως το έργο της κας Ρόουλινγκ, στο βάθος του, είναι χριστιανικό! Και εξηγεί: α) Ο Χάρι Πότερ προστατεύεται από τη μαγεία των θανάσιμων αντιπάλων του χάρη στην αγάπη των γονέων του, που θυσίασαν τη ζωή τους γι’ αυτόν. Και ο Χάρι επίσης είναι έτοιμος να θυσιάσει τη ζωή του χάρη του καλού και των φίλων του. β) Μέσα από το έργο περνάει το μήνυμα πως φυσική ζωή σημαίνει οικογένεια και πως δώρο ζωής για κάθε παιδί είναι ο πατέρας και η μητέρα του. γ) Στο έργο τονίζεται ότι σεξουαλική ζωή δεν μπορεί να νοηθεί παρά μόνο μεταξύ ανδρός και γυναικός και ο σκοπός της είναι η οικογένεια και η τεκνοποιία. Και δ) Όλο το έργο διατρέχεται από την ιδέα πως στην εποχή μας έχει παραβιασθεί η φυσική τάξη των πραγμάτων και χρειάζεται να δοθεί μάχη για να αποκατασταθεί. Ο κ. Μπουτιλιόνε υποστηρίζει ότι η κα Ρόουλινγκ είναι Χριστιανή και ως μεγαλωμένη στην Αγγλία εκφράζει με μοντέρνο τρόπο τους παγανιστικούς θρύλους των βορείων λαών, που είναι γεμάτοι από μάγια και αποκρυφισμό. Μια σχετική άποψη στην Αμερική είναι πως ο Χάρι Πότερ δεν περνά μηνύματα της Νέας Εποχής, γιατί η ιδεολογία αυτής στοχεύει να ανατρέψει τις ισχύουσες φυσικές αρχές και να προωθήσει τις παρα φύση διαστροφές, ψυχικές και σωματικές. Στην ουσία δηλαδή οι νεοεποχίτες επιδιώκουν να καταστρέψουν τον άνθρωπο ως οντότητα και ως ελεύθερη προσωπικότητα και να τον μετατρέψουν σε μια έμβια μηχανή. Από την άλλη πλευρά υποστηρίζεται πως ο αποκρυφισμός, που υπάρχει στις περιπέτειες του Χάρι Πότερ, μπορεί να οδηγήσει σε νεοεποχίτικες αντιλήψεις και εν πάση περιπτώσει τα καλά που μπορεί να υπάρχουν στο έργο εξουδετερώνονται από τον πάταγο του εντυπωσιασμού.
Μια άλλη ένσταση, που έχει γραφεί με αφορμή τα αρνητικά σχόλια στο έργο της κας Ρόουλινγκ, είναι πως δεν έχει γίνει καμία παρόμοια αρνητική κριτική στον Σαίξπηρ λ.χ., που έγραψε τον Μάκβεθ και άλλα έργα με έντονα τα στοιχεία της μαγείας, ούτε στα παραμύθια εκείνα, ακόμη και τα πιο δημοφιλή των αδελφών Γκριμ, με τα οποία εξακολουθούν να μεγαλώνουν τα παιδιά και τα οποία περιέχουν κακές μάγισσες, δολοπλόκες μητριές, δολοφονίες, βασανιστήρια, βία. Επίσης ένσταση υπάρχει και στο ότι κανείς δεν έχει μιλήσει για τον Λιούις Κάρολ που έγραψε το πασίγνωστο και ηθοπλαστικό έργο «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» και είχε σοβαρό ενδιαφέρον για τη Θεοσοφία, ούτε για τον Σουίφτ, συγγραφέα του κλασσικού έργου – μαστιγώματος της κοινωνικής υποκρισίας της εποχής του «Τα ταξίδια του Γκάλιβερ», ο οποίος παρά το ότι ήταν κληρικός – διάκονος της Αγγλικανικής Εκκλησίας-, δεν έκρυβε τις αγνωστικιστικές παρορμήσεις του... Η σχετική άποψη παιδαγωγών και κοινωνιολόγων είναι πως από το μύθο των μεγάλων λογοτεχνών ή μουσουργών, όπως ο Βάγκνερ, αξιολογείται κυρίως η λογοτεχνική αξία του κειμένου / λιμπρέτου και μένει η ικανοποίηση από την κάθαρση.
Συμπερασματικά κατά την άποψη μας οι περιπέτειες του Χάρι Πότερ:
1. Δεν είναι έργο χριστιανικό, ούτε νεοεποχίτικο. Είναι ένα έργο εμπορικό, απόλυτα πετυχημένο. Και μπρος στην εμπορική επιτυχία δεν υπήρξαν κοινωνικές ή πνευματικές ευαισθησίες.
2. Οι γονείς καλόν είναι να είναι έτοιμοι να αντιδράσουν με έξυπνο και πειστικό τρόπο σε κάθε τυχόν αρνητική επιρροή που έχουν δεχθεί τα παιδιά τους. Χωρίς απαγορεύσεις αλλά με ενίσχυση της κριτικής αντίληψης των παιδιών τους.
3. Τα όσα καλά υπάρχουν στο έργο πνίγονται από το έντονο αποκρυφιστικό φτιασίδωμα του. Και
4. Πέρα από τις εντυπωσιακές σκηνές και την ενδιαφέρουσα πλοκή του δεν προσφέρει τίποτε καινούργιο και θετικό στην παγκόσμια λογοτεχνία, ούτε καν στον κινηματογράφο. Είναι ενδεικτικό πως δεν πέτυχε να πάρει ούτε ένα βραβείο Όσκαρ.-
*Ο Χάρι Μπουτιλιόνε είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Πάπας Πίος Ε’ και μέλος της Ποντιφικής Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών. Έγινε γνωστός από το ότι όταν επελέγη Επίτροπος της ΕΕ το ισχυρότατο λόμπι των ομοφυλοφίλων στις Βρυξέλες πέτυχε να χάσει τη θέση του, γιατί είχε εκφράσει την άποψη ότι συζυγία και γάμος δεν μπορεί να νοηθεί παρά μόνο μεταξύ ανδρός και γυναικός.
450 εκατομμύρια αντιτύπων των περιπετειών του Χάρι Πότερ έχουν πωληθεί σε 205 χώρες, μεταξύ των οποίων 800.000 στην Ελλάδα. Επίσης στην κινηματογραφική τους απόδοση, χωρίς την τελευταία του ταινία, έχουν εισπραχθεί 6,3 δισεκατομμύρια δολάρια και στην Ελλάδα, έως τώρα, έχουν κοπεί 3.280.000 εισιτήρια. Η Βρετανή συγγραφέας τους Τζ.Κ.Ρόουλινγκ υπολογίζεται ότι από τα δικαιώματα δημιούργησε μια περιουσία, που ξεπερνά το ένα δισεκατομμύριο δολάρια.
Πέραν όμως αυτών των πολύ εντυπωσιακών αριθμών, λίγοι σε όλο τον κόσμο, ασχολήθηκαν με το φαινόμενο της εμπορικής επιτυχίας των περιπετειών του Χάρι Πότερ αλλά και το αν και πόσο,-θετικά ή αρνητικά-επηρέασε τις συνειδήσεις των ανήλικων ή ενήλικων αναγνωστών ή/και θεατών τους. Οι περισσότεροι από τους κριτικούς της κινηματογραφικής απόδοσης του έργου της κας Ρόουλινγκ συμφωνούν ότι η εμπορική επιτυχία του οφείλεται στο ότι είχε μια γρήγορη και ενδιαφέρουσα πλοκή, πως με τα πολλά, πλούσια και εντυπωσιακά εφέ του πρόσφερε έντονη και γρήγορη εναλλαγή συναισθημάτων και στο ότι είχε ένα παιδί πρωταγωνιστή, που το έργο το παρακολουθεί να μεγαλώνει, να συγκρούεται και τελικά να θριαμβεύει σε μια πολύ σκληρή και συγκρουσιακή κοινωνία, γεμάτη από μάγισσες, μάγους και αποκρυφισμό.
Σε όλο το έργο η «μαύρη» και η «λευκή» μαγεία που κυριαρχούν δεν αφήνουν περιθώρια στους φιλελεύθερους ανθρώπους να το αποδεχθούν στην ουσία του. Η μαγεία και ο αποκρυφισμός γενικά είναι η αρχή ενός λαβυρίνθου, που αν μπει κανείς μέσα είναι άγνωστο πού θα καταλήξει ηθικά, κοινωνικά, πνευματικά, ακόμη και οικονομικά. Πολλοί πάντως στις ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι οι περιπέτειες του Χάρι Πότερ δεν αποτυπώθηκαν στους αναγνώστες και στους θεατές ως προβολή του αποκρυφισμού, αλλά ως μια σύγχρονη απόδοση της μάχης και της τελικής επικράτησης του καλού έναντι του κακού. Άλλοι όμως στην ίδια χώρα διαφωνούν με την άποψη αυτή και υποστηρίζουν ότι ουδείς μπορεί να γνωρίζει την επίδραση που θα έχουν μελλοντικά οι εντυπωσιακές αποκρυφιστικές σκηνές στις ψυχές όσων διάβασαν ή είδαν τον Χάρι Πότερ, ιδιαίτερα των νέων.
Ο όποιος προβληματισμός για το έργο της κας Ρόουλινγκ προεκτείνεται στο πώς η κάθε κοινωνία μπορεί να προστατευθεί από αρνητικές επιρροές, που μπορεί να της προκαλέσουν τραγωδίες, όπως η πρόσφατη της Νορβηγίας. Ειδικότερα για τον Χάρι Πότερ χρειαζόταν η σαφής και εμπεριστατωμένη άποψη των πνευματικών και κοινωνικών φορέων, προς ενημέρωση της κοινής γνώμης. Όσον αφορά στους πνευματικούς ηγέτες οι περισσότεροι το έκριναν επιφανειακά και απέφυγαν να μπουν στην ουσία του. Η Εκκλησία της Ελλάδος το είδε από αδιάφορα έως χλιαρά. Στην ιστοσελίδα της και στη Βιβλιοθήκη της Συνοδικής Επιτροπής επί των Αιρέσεων υπάρχει για τον Χάρι Πότερ ένα άρθρο του γραμματέως της, π. Κυριακού Τσουρού και τίποτε άλλο. Μπορεί να επικράτησε η αντίληψη να μην του γίνει «αρνητική διαφήμιση» με την κριτική της, κάτι που πάντως δεν στέκει, γιατί ο Χάρι Πότερ δεν ήθελε διαφήμιση, -την παραείχε- και εκείνο που χρειαζόταν ήταν η Εκκλησία να εκφράσει την υπεύθυνη γνώμη της. Το 2009 υπήρξε μια ανοικτή επιστολή της Πανελλήνιας Ένωσης Γονέων προς τα παιδιά (Σημ. Άρχιζε με το «Αγαπημένο μου παιδί»...) που σχολίασε αρνητικά τον Χάρι Πότερ. Είμαι βέβαιος ότι κανένα παιδί δεν διάβασε αυτή την επιστολή, -ακόμη και ως τιμωρία-, και οι γονείς που την διάβασαν ήσαν εκ των προτέρων πεπεισμένοι περί της ορθότητας των γραφομένων, αλλά δεν πήραν κανένα ουσιαστικό στοιχείο που να τους βοηθήσει να πείσουν τα παιδιά τους να δουν κριτικά τον Χάρι Πότερ. Υπήρξαν και μεμονωμένες αντιδράσεις από Χριστιανικές Ορθόδοξες κινήσεις, που έμεναν στο να καταγγείλουν τις περιπέτειες του Χάρι Πότερ, ως ένα από τα εργαλεία της Νέας Εποχής.
Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ακολούθησε την τακτική να «αγκαλιάσει» τον Χάρι Πότερ και να αξιοποιήσει υπέρ της την επιτυχία του. Ο Ρόκο Μπουτιλιόνε* σε άρθρο που έγραψε στις 14 Ιουλίου 2011 στην ιταλική εφημερίδα «Avvenire», που χρηματοδοτείται και είναι όργανο των Ρωμαιοκαθολικών Επισκόπων της Ιταλίας, σημειώνει πως το έργο της κας Ρόουλινγκ, στο βάθος του, είναι χριστιανικό! Και εξηγεί: α) Ο Χάρι Πότερ προστατεύεται από τη μαγεία των θανάσιμων αντιπάλων του χάρη στην αγάπη των γονέων του, που θυσίασαν τη ζωή τους γι’ αυτόν. Και ο Χάρι επίσης είναι έτοιμος να θυσιάσει τη ζωή του χάρη του καλού και των φίλων του. β) Μέσα από το έργο περνάει το μήνυμα πως φυσική ζωή σημαίνει οικογένεια και πως δώρο ζωής για κάθε παιδί είναι ο πατέρας και η μητέρα του. γ) Στο έργο τονίζεται ότι σεξουαλική ζωή δεν μπορεί να νοηθεί παρά μόνο μεταξύ ανδρός και γυναικός και ο σκοπός της είναι η οικογένεια και η τεκνοποιία. Και δ) Όλο το έργο διατρέχεται από την ιδέα πως στην εποχή μας έχει παραβιασθεί η φυσική τάξη των πραγμάτων και χρειάζεται να δοθεί μάχη για να αποκατασταθεί. Ο κ. Μπουτιλιόνε υποστηρίζει ότι η κα Ρόουλινγκ είναι Χριστιανή και ως μεγαλωμένη στην Αγγλία εκφράζει με μοντέρνο τρόπο τους παγανιστικούς θρύλους των βορείων λαών, που είναι γεμάτοι από μάγια και αποκρυφισμό. Μια σχετική άποψη στην Αμερική είναι πως ο Χάρι Πότερ δεν περνά μηνύματα της Νέας Εποχής, γιατί η ιδεολογία αυτής στοχεύει να ανατρέψει τις ισχύουσες φυσικές αρχές και να προωθήσει τις παρα φύση διαστροφές, ψυχικές και σωματικές. Στην ουσία δηλαδή οι νεοεποχίτες επιδιώκουν να καταστρέψουν τον άνθρωπο ως οντότητα και ως ελεύθερη προσωπικότητα και να τον μετατρέψουν σε μια έμβια μηχανή. Από την άλλη πλευρά υποστηρίζεται πως ο αποκρυφισμός, που υπάρχει στις περιπέτειες του Χάρι Πότερ, μπορεί να οδηγήσει σε νεοεποχίτικες αντιλήψεις και εν πάση περιπτώσει τα καλά που μπορεί να υπάρχουν στο έργο εξουδετερώνονται από τον πάταγο του εντυπωσιασμού.
Μια άλλη ένσταση, που έχει γραφεί με αφορμή τα αρνητικά σχόλια στο έργο της κας Ρόουλινγκ, είναι πως δεν έχει γίνει καμία παρόμοια αρνητική κριτική στον Σαίξπηρ λ.χ., που έγραψε τον Μάκβεθ και άλλα έργα με έντονα τα στοιχεία της μαγείας, ούτε στα παραμύθια εκείνα, ακόμη και τα πιο δημοφιλή των αδελφών Γκριμ, με τα οποία εξακολουθούν να μεγαλώνουν τα παιδιά και τα οποία περιέχουν κακές μάγισσες, δολοπλόκες μητριές, δολοφονίες, βασανιστήρια, βία. Επίσης ένσταση υπάρχει και στο ότι κανείς δεν έχει μιλήσει για τον Λιούις Κάρολ που έγραψε το πασίγνωστο και ηθοπλαστικό έργο «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» και είχε σοβαρό ενδιαφέρον για τη Θεοσοφία, ούτε για τον Σουίφτ, συγγραφέα του κλασσικού έργου – μαστιγώματος της κοινωνικής υποκρισίας της εποχής του «Τα ταξίδια του Γκάλιβερ», ο οποίος παρά το ότι ήταν κληρικός – διάκονος της Αγγλικανικής Εκκλησίας-, δεν έκρυβε τις αγνωστικιστικές παρορμήσεις του... Η σχετική άποψη παιδαγωγών και κοινωνιολόγων είναι πως από το μύθο των μεγάλων λογοτεχνών ή μουσουργών, όπως ο Βάγκνερ, αξιολογείται κυρίως η λογοτεχνική αξία του κειμένου / λιμπρέτου και μένει η ικανοποίηση από την κάθαρση.
Συμπερασματικά κατά την άποψη μας οι περιπέτειες του Χάρι Πότερ:
1. Δεν είναι έργο χριστιανικό, ούτε νεοεποχίτικο. Είναι ένα έργο εμπορικό, απόλυτα πετυχημένο. Και μπρος στην εμπορική επιτυχία δεν υπήρξαν κοινωνικές ή πνευματικές ευαισθησίες.
2. Οι γονείς καλόν είναι να είναι έτοιμοι να αντιδράσουν με έξυπνο και πειστικό τρόπο σε κάθε τυχόν αρνητική επιρροή που έχουν δεχθεί τα παιδιά τους. Χωρίς απαγορεύσεις αλλά με ενίσχυση της κριτικής αντίληψης των παιδιών τους.
3. Τα όσα καλά υπάρχουν στο έργο πνίγονται από το έντονο αποκρυφιστικό φτιασίδωμα του. Και
4. Πέρα από τις εντυπωσιακές σκηνές και την ενδιαφέρουσα πλοκή του δεν προσφέρει τίποτε καινούργιο και θετικό στην παγκόσμια λογοτεχνία, ούτε καν στον κινηματογράφο. Είναι ενδεικτικό πως δεν πέτυχε να πάρει ούτε ένα βραβείο Όσκαρ.-
*Ο Χάρι Μπουτιλιόνε είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Πάπας Πίος Ε’ και μέλος της Ποντιφικής Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών. Έγινε γνωστός από το ότι όταν επελέγη Επίτροπος της ΕΕ το ισχυρότατο λόμπι των ομοφυλοφίλων στις Βρυξέλες πέτυχε να χάσει τη θέση του, γιατί είχε εκφράσει την άποψη ότι συζυγία και γάμος δεν μπορεί να νοηθεί παρά μόνο μεταξύ ανδρός και γυναικός.
