Ἐπί τῇ Ἑορτῇ τῶν Χριστουγέννων κατ' ἔτος καλούμεθα, ὅπως σκεφθῶμεν βαθύτερον τήν σημασίαν τοῦ γεγονότος τῆς Ἐνσαρκώσεως τοῦ Λόγου. Τοῦτο εἶναι ἀπαραίτητον, διότι συνήθως παραμένομεν εἰς τήν στενήν ἀντίληψιν περί αὐτῆς, δηλαδή εἰς τήν σωτηριολογικήν. Πράγματι ὁ Λόγος ἐνηνθρώπισε διά νά σώση τούς πιστεύοντας εἰς Αὐτόν τόν Χριστόν Κυρίου ἀνθρώπους. Ἢ ἀντίληψις αὐτή εἶναι ἡ πρωταρ χικὴ καὶ ἡ ἀμέσως μετά τοῦ γεγονότος τῆς Ἐνσαρκώσεως συνδεδεμένη, ὅταν μάλιστα θεωρῆται ἐν ἀπολύτῳ συναφείᾳ μετὰ τοῦ Σταυροῦ καὶ τῆς Α ναστάσεως.
Πέραν τῆς ἐννοίας αὐτῆς ὅμως, ἢ μᾶλ λον ἐκτός τοῦ ἀποτελέσματος τούτου, τῆς σωτηρίας δηλαδή τῶν πιστευόντων εἰς Χρι στόν, ὑπάρχει μία εὐρυτέρα ἔννοια ἀναποσπάστως συνδεδεμένη μετὰ τῆς στενωτέρας αὐτῆς. Ἔννοοῦμεν τήν ἐπίδρασιν της Ἐνσαρκώσεως ἒφ' ὁλοκλήρου της ἱστο ρίας καί τῆς ἐξελίξεως αὐτῆς καθώς καί τῆς συμβολῆς της εἰς τήν πρόοδον τοῦ πολιτισμοῦ. Διά τῆς στενῆς μόνον ἀντι λήψεως τῆς Ἐνσαρκώσεως παραγνωρίζεται συνήθως τό γεγονός ὅτι ἡ Ἐνσάρκωσις ἐπιφέρει ριζικήν ἀλλαγήν τῆς ἐνοράσεως τοῦ κόσμου ὑπό τοῦ ἀνθρώπου καί παίζει βασικόν ρόλον εἰς τήν σύμφωνον πρός τήν ἐνόρασιν ταύτην συνολικήν καί ἀτομικήν προσπάθειαν ὅλων καὶ τήν δρᾶσιν των εἰς ὅλους τούς τομεῖς τῆς κοινω νικῆς, ἐπιστημονικῆς καί οἰκονομικῆς ζωῆς.
Ἡ Ἐνσάρκωσις κατά κύριον λόγον καταφάσκει τήν σωματικήν ὑπόστασιν τοῦ ἀνθρώπου καί μέσω αὐτῆς τήν ὑλικήν σύστασιν τοῦ κόσμου. Τό σῶμα δέν εἶναι πλέον τό δεσμωτήριον τῆς ψυχῆς, τό κατώτερον ὑλικόν ἐν τῷ ὁποίῳ ἐμφωλεύουν τά ἔνστικτα καί αἱ ἀντιστρατευόμεναι τό πνεῦμα ὁρμαί. Αὐτό εἶναι τό σῶμα διά τόν «ψυχικόν ἄνθρωπον». Διά τόν πνευματικόν ὅμως οἱ «σάρκα φρονοῦντες» πρέπει νά γίνουν ὁλοκληρωμέναι ὑπάρξεις, εἰς ἕνα ἀδιάσπαστον σύνολον, ψυχήν καί σῶμα. Ἐν ὄψει τῆς Ἐνσαρκώσεως καλού μεθα πάντες οἱ πνευματικοί ἄνθρωποι νά γίνωμε καί ἀληθῶς σωματικοί, νά μή διχάζωμε δηλαδή τήν ὑπόστασίν μας εἰς δυό ἀντιτιθεμένους μεταξύ των κόσμους. Τό σῶμα εἶναι ἡ ἔκφρασις τῆς αὐθεντικῆς ὑποστάσεως ἑνός ὁλοκληρωμένου προσώ που. Μέσω αὐτοῦ ὁ πνευματικός ἄνθρωπος ἔρχεται εἰς σχέσιν, ἐγκαθιδρύει κοινωνίαν μετά τῶν ἄλλων, δημιουργεῖ, κινεῖ καί κινεῖται, ζῆ τό πνεῦμα καί τήν ὑπόστασίν του.
Ἡ Ἐνσάρκωσις, διὰ τοῦτο συνεκλόνισε τήν ἀντίληψιν, ὅτι εἰς τό σῶμα ἑδρεύ ουν δυνάμεις ἀντιμαχομεναι τήν ψυχήν καί τό πνεῦμα. Μέσω δέ τῆς καταρρίψεως τῶν πανάρχαιων αὐτῶν ἀντιλήψεων περί δαιμονικοῦ στοιχείου κυριεύοντος ἤ ἐμφωλεύοντος εἰς τήν σάρκα ἐπῆλθεν ἡ με γαλύτερα εἰρηνική ἐπανάστασις, βραδέως ἀλλ' ἀσφαλῶς, ὅσον ἀφορᾶ εἰς τήν ἐνόρασιν τῆς ὕλης γενικῶς. Ἡ φύσις δέν θεωρεῖται πλέον ὡς τό βασίλειον μεταφυσικῶν δαι μονικῶν δυνάμεων. Αἳ ποικιλόμορφοι δει σιδαιμονίαι κυρίως θρησκευτικαί, ἐξηφανίσθησαν καί ἡ ὑλική φύσις παρεδόθη ὀλί γον κατ' ὀλίγον εἰς τάς χεῖρας τοῦ ἐρευ νητοῦ ἀνθρώπου χάριν τῆς περαιτέρω μέσῳ αὐτῆς προόδου. Ὅπως θὰ προοδεύση πλέον ἡ χειρουργική εἰς τήν ἰατρικήν καὶ θά ἐγχειρίζηται τό σῶμα ἄνευ οὐδεμιᾶς προκαταλήψεως, οὕτω καί ἡ ὕλη τῆς φύσεως θά ἐρευνᾶται ὡς ἡ πηγή ζωτικότητος καί δυνάμεως πρός περαιτέρω πρόοδον. Ὅπως ἡ ψυχή θά ἀποτελέση ἕνα ἀδιάσπαστον σύνο λον μιᾶς διακεκριμένης προσωπικότητος μετά τοῦ σώματος, οὕτω καί ἡ φύσις θὰ ἀποτελέση ἕνα ὅλον μετά τῆς ἱστορίας, πνευματικῆς καί ὑλικῆς, τῆς μιᾶς Δημιουρ γίας, ἒφ' ὅσον ὁ Κτίστης αὐτῆς μετέχει καί τῶν δύο, μεταλαμβάνει καὶ ἐν τῇ αὔτοταπεινώσει Του ὅλων τῶν στοιχείων αὐτῆς καί ὁλοκληρώνει τά πάντα ἐν τῇ ἑνότητι τοῦ προσώπου τοῦ ἐνσαρκωθέντος Λόγου Του.
Ἑπομένως ἐδῶ εὑρίσκονται αἱ ἀρχαί τῆς ὠθήσεως πρός τήν τωρινήν πρό οδον καί ὀρθῶς αὐτή ἐθεωρήθη ὑπό φιλοσόφων καί ἐπιστημόνων ὡς ἀδιανόητος ἄνευ τῆς Χριστιανικῆς πίστεως, δηλαδή ἄνευ τοῦ γεγονότος τῆς Ἐνσαρκώσεως. Βεβαίως, προϋπῆρχεν αὐτοῦ καί γνῶσις καί Τέχνη καί Φιλοσοφία. Ἀλλ' αὐταί παρέμειναν ὑψηλαί θεωρίαι χωρίς νὰ γίνωνται καί ἱστορική πραγματικότης. Ἡ Ἐνσάρκωσις ὅμως ὤθη σε τήν ἱστορίαν ὡς βαθυτάτη πνευματικὴ κινητήριος δύναμις εἰς τήν περίοδον τῆς ἐφαρμογῆς εἰς τάς ἐπιστήμας τῆς φύσεως. Ἡ ἀντίθεσις πλέον δέν παρουσιά ζεται μεταξύ ὕλης καί πνεύματος, φύσεως καί ἱστορίας, ἀλλά τῶν παρεχομένων δυ νατοτήτων ὑπό τῆς φύσεως καί τῆς μεταξύ προσωπικῆς εὐθύνης τοῦ ἀνθρώπου ἐνώ πιον του. Αὐτή προκαλεῖ καί ἐμψυχώνει πλέον μὲ ἄκρον ρεαλισμόν κάθε συνειδητήν ἐνέργειαν τοῦ ἀτόμου ὡς μέρους τοῦ συνόλου καί ἐπιφέρει ἐπανάστασιν καί κίνησιν καί πρόοδον εἰς ὅλα τά πεδία δράσεως του, ὡς πνευματικοσωματικῆς ὑποστάσεως, μέσω τῆς ὕλης τῆς φύσεως καὶ τῶν γεγονότων τῆς ἱστορίας. Τά πάντα ἐπί τῆ βάσει τῆς Ἐνσαρκώσεως προσφέρονται καί γίνονται δι' ἕνα ὡρισμένον, ἀνώτερον σκοπόν, τοῦ ὁποίου ὁ ἄνθρωπος εἰς τό φῶς τῆς Ἐνσαρκώσεως∙ καλεῖται νά γίνη φορεύς, δυναμικὸς συνερ γάτης τοῦ Δημιουργοῦ καί ἐνσαρκωθέντος ἐντός τῆς Ἱστορίας Λόγου.
Κατ' αὐτόν τόν τρόπον καί ἡ ἱστορία δὲν νοεῖται πλέον ὡς ἡ χρονική διάστασις τοῦ παρελθόντος ἤ ἡ ἐξιστόρησις αὐτῆς∙ ἀλλ’ ἡ πραγματικότης τῆς ὑλικῆς καὶ πνευματικῆς ὑποστάσεως τῆς δημιουργίας κινούμενης πρὸς τά πρόσω, μέσω πάλης καί ἀγῶνος καί μέσω τῆς ἐνεργείας τοῦ ἀνθρώπου τοῦ ἄξονος πλέον καὶ κέντρου τῆς ἐνεργείας αὐτῆς. Ἡ Ἐνσάρκωσις κρημνίζει τήν ἀρχαίαν ἤρεμον «κλασικήν» κυκλικὴν ἀντίληψιν περί ἱστορίας ὡς ἀενάως αὐτο - ἐπαναλαμβανόμενης. Ἡ Ἐνσάρκωσις στρέ φει τήν προσπάθειαν τοῦ ἄνθρωπου, ὡς ἀτόμου καί ὡς συνόλου, δυναμικῶς πρὸς τό μέλλον, πρὸς ἕνα συνεχῶς ἀνώτερον ἐπίπεδον προόδου. Τοῦτο ἐπιτυγχάνεται μέσω ριζικῶν καί ραγδαίων μεταβολῶν καί ἀνατροπῶν τοῦ παρελθόντος, ἂλλ' ἐν συνεχείᾳ μετ' αὐτοῦ. Ἡ Ἐνσάρκωσις καταδεικνύει ὅτι ἡ ἀνάμνησις τοῦ ἱστορικοῦ γεγονότος της γίνεται προφητεία διά τήν δρᾶσιν εἰς τό παρόν καί τό μέλλον. Ἡ ἱστορία ὡς παρελθόν προηγεῖται προεκτεινομένη εἰς τό μέλλον ὡς ὁ σκοπός τῆς ὅλης ἱστορικῆς ἐξελίξεως : «ἐν αὐτῷ ἔκτισται τά πάντα». Τό παρελθόν μέσω τῆς εὐρυτέρας ἐννοίας τῆς Ἐνσαρκωσεώς μᾶς μετα δίδεται εἰς τό παρόν ὡς κινητήριος δύναμις εἰς ὅλους τούς τομεῖς τῆς ζωῆς διά τό μέλλον. Κάθε ἄνθρωπος γίνεται προφήτης ἐνεργείας εἰς τό μέλλον, ὁραματιζόμενος ὅμως τό παρελθόν. Ἔτσι ἡ Ἐνσάρκωσις πληροῖ δυναμικῆς ἐλπίδος ὅλους τούς ἀν θρώπους ἀνεξαιρέτως. Δυναμικὴ ἔλπις ὅμως σημαίνει τήν ἐλπίδα πού δέν πλη ροῦται ποτέ, ἢ καλύτερον, πληρουμένη δημιουργεῖ νέαν ἐλπίδα, διότι ὁ ἐνσαρκω θείς Λόγος εἶναι ὁ λόγος τῆς ἐλπίδος, ὁ ὁποῖος εἶναι καί τό τέλος, δηλαδὴ ὁ σκοπὸς της, ὅπως θά ἀποκαλυφθῆ εἰς τό τέλος τῆς ἱστορίας. Μέχρι τότε ἡ ἱστορία μετά τήν Ἐνσάρκωσιν θά βαδίζη μέσω ἀντιθέσεων καί ἀγῶνος πρός τό τέλος της.
Ἡ Ἐνσάρκωσις ἑπομένως ἑνώνει τό ἀνθρώπινον γένος εἰς μίαν ἀπό κοινοῦ προ σπάθειαν ἐπί τῇ βάσει ἑνὸς γεγονότος τῆς ἱστορίας. Πέριξ αὐτοῦ διά πρώτην φοράν συγκεντροῦται ἡ ἀνθρωπότης. Ἡ ἔννοια τῆς Ἐνσαρκώσεως «διὰ μόνους τούς πι στεύοντας» καίτοι ὀρθή, ἐν τούτοις εἶναι ἐλλειπτική. Διότι ἡ Ἑνσάρκωσις γίνεται μέν εἰς ἕνα ἱστορικὸν τόπον, εἰς ἕνα συγκεκριμένον πρόσωπον, τὁν Ἰησοῦ Χριστόν, τὀν Σωτῆρα τοῦ κόσμου, τόν μόνον ἀληθῆ Μεσσίαν, ἀλλά συγχρόνως ἀναλαμβάνεται ὁλόκληρος ἡ ἀνθρωπίνη φύσις ὑπὸ τοῦ Λόγου – Υἱοῦ τοῦ Ζῶντος Θεοῦ. Ἐὰν λείψη τό δεύτερον στοιχεῖον, τότε ἡ Ἐνσάρκωσις αὐτὴ ἔχει χάσει τόν ἀνώτερον σκοπὸν τῆς ὑπάρ ξεώς της, δηλαδὴ τήν παγκόσμιον σημασίαν καί τήν πραγματικότητά της.
Ὁ Ἐνσαρκωθείς Λόγος – Υἱός τοῦ Θεοῦ ἐπανασυνιστᾶ τήν ἐπικοινωνίαν Δημιουργοῦ καί ὅλης τῆς δημιουργίας Του. Τά πάντα συμπεριλαμ βάνονται εἰς τήν Ἐνσάρκωσιν. Καί ὅταν ἡ Γραφὴ ἀναφέρει τήν λέξιν «τά πάντα» εἶναι σαφές, διατί γίνεται αὐτή ἡ σχολα στική ἐπανάληψις.
Ἡ Ἐνσάρκωσις δὲν ἀφορᾶ μόνον εἰς τά χριστιανικὰ ἔθνη ἂλλ' εἰς «τά πάντα». Ὁ Χριστός διά νά γίνη πραγματικότης ὡς ἰδικός μας, πρέπει νά θεωρῆται ὡς Ἐνσαρκωθείς καί ἀνήκων περισσότερον εἰς τοὺς ἄλλους ἐκείνους οἱ ὁποίοι ἐμφανίζονται ὡς μή ἔχοντες σχέσιν μετ' αὐτοῦ. Ἀνα μοχλεύει ὁ Κύριος διά τῆς Ἐνσαρκώσεως τήν ἱστορίαν καί δίδει περιεχόμενον εἰς αὐτήν καί σκο πόν. Ὅλαι αἱ θρησκεῖαι, ὅλοι οἱ πόθοι δη λαδή τοῦ ἀνθρώπου νά ἐννοήση καί πλη σίαση τόν Θεόν ὁλοκληροῦνται εἰς τήν Ἐνσάρκωσιν τοῦ Λόγου μέσω τῆς ἐπιθυμίας τοῦ Θεοῦ νά πλησιάση τώρα Αὐ τός τά πάντα καί τούς πάντας. Καί ἀπό τῆς ὥρας ἐκείνης ἡ ἐμμονή σέ ὅποια ἄλλη θρησκευτική θεώρησι εἶναι ἀποστασία καί ἔγκλημα.
Βλέπομεν λοιπόν, ὅτι ἡ Ἐνσάρκωσις δέν εἶναι ἁπλῶς ἕνα ἱστορικόν γεγονός τοῦ παρελθόντος ἀλλά ἡ δύναμις ὁλο κλήρου τῆς πραγματικότητος τῆς ἱστορίας πρός τά πρόσω προοδευούσης. Τά πάντα ἀνεμοχλεύθησαν μέσω αὐτῆς. Βεβαίως ὄχι διά μιᾶς. Ὁ Θεὸς δέν ἐνεργεῖ ποτέ «μαγικήν» πρόοδον, ἀλλά δημιουργεῖ τάς προϋποθέσεις διά νέαν μακράν καί ἐπίπονον προσπάθειαν τοῦ ἄνθρωπου. Εἶναι βρα δυφλεγὴς ἡ ἐνέργεια τῆς Ἐνσαρκωσεως, ἐντός τῆς ἱστορίας. Ὅταν ζῆ κανείς σήμε ρον τήν συνεχῆ μεταλλαγήν τοῦ τεχνολογι κοῦ πολιτισμοῦ καί τῶν κοινωνιῶν καί τῆς καταπληκτικῆς δυναμικότητος τοῦ ἀνθρώπου προκαλοῦντος τήν μεταλλαγήν αὐτήν, πρέπει νά θεώρηση τό γεγονός τῆς Ἐνσαρκώσεως εἰς τήν παγκόσμιον του ἔκτασιν. Δυστυχῶς, ἡ ἀντίληψίς μας περί «Θρησκευτικῶν» γεγονότων εἶναι τόσον εἰ ρηνική καί «φιλήσυχος» ὥστε καί τό «ἐπί γῆς εἰρήνη» παρηρμηνεύθη ἱστορικῶς. Ἢ ἀποκλειστικὴ ἀντίληψις τῆς σωτηρίας ὡς διδομένης εἰς ἕκαστον διά τῆς ἀφέ σεως τῶν ἁμαρτιῶν, μᾶς ἀπεστέρησε τῆς δυναμικῆς ἐνοράσεως τῆς «Εἰρήνης» μεταβαλλούσης ἔκτοτε τήν ἱστορίαν ὁλόκληρον. Ἡ εἰρήνη αὐτή πρέπει νά θεω ρῆται συγχρόνως μετὰ τῶν λόγων τοῦ Χρι στοῦ «Οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλά μάχαιραν» (Μάτθ. 10,34) καί ὄχι μόνον εἰς τούς πιστούς διά τῆς αἰσθήσεως τῆς ἁμαρτωλότητος των. Τοῦτο εἶναι πιετιστικὴ (εὐσεβιστική) ἀντίληψις. Οὔτε ὡς ἀντίθεσις πνεύματος καί ὕλης. Τοῦτο εἶναι ἰδεαλισμὸς καί ρωμαντισμός. Ἡ μάχαιρα ἐδῶ εἶναι ἡ κόπτουσα καί διακόπτουσα τήν ἤρεμον συνέχειαν τῆς ἱστορίας ἐν τῇ ὁποίᾳ ὁ ἄνθρωπος ἔζη καὶ ζῆ ἀμέριμνος διά κάτι ἀνώτερον καί δι’ ὄλον τόν Κόσμον. Ἡ Ἐνσάρκωσις εἶναι ἔκρηξις ἐνεργείας ἐντός τῆς ἱστορίας· εἶναι φωτιά πού δοκιμάζει, καίει, θερμαίνει, ἀναζωπυρεῖ, ἐπαναστατεῖ, διαμορφώνει ἀπροσδοκήτως, μεταβάλλει ταχέως τά πάντα. «Πῦρ ἦλθον βαλεῖν εἰς τήν γῆν∙ καί τί θέλω εἰ ἤδη ἀνήφθη». (Λούκ. 12, 49). Ἢ Ἐνσάρκωσις μᾶς ὑπενθυμίζει αὐτό τό πρώτον «ἄναμμα», τό ὁποῖον ἀνα μορφώνει τώρα ὁλόκληρον τήν ἱστορικήν πραγματικότητα καί τήν στρέφει πρός τό μέλλον.
Παρ' ὅλας τάς παρεξηγήσεις, παραλεί ψεις καί παραβλέψεις τῶν πιστευόντων εἰς τήν Ἐνσάρκωσιν, ἐν τούτοις αὐτή συνεχῶς ἐνεργεῖ τό ὡραῖον τοῦτο ἐπαναστατικόν ἔργον της εἰς τήν ἱστορίαν. Ὅπως ἱστορικῶς δέν ὑπάρχει καμμιά πραγματική κοινωνική ἀλλαγή ἤ πραγματικά προοδευτική γραμμή εἰς τά γράμματα, τάς ἐπιστήμας, καί τήν διαμόρφωσιν τῆς παγκοσμίας συνειδήσεως ὅτι ἀνήκομεν πάντες εἰς μίαν οἰκογένειαν ἄνευ φυλετικῶν καί ἐθνικῶν διακρίσεων, ἄνευ ἄμεσου ἤ ἐμμέσου ἀναφορᾶς εἰς τό γεγονός τῆς Ἐνσαρκώσεως, ἔτσι θά συνεχισθῆ ἡ ἐπίδρασις αὐτή καί εἰς τό μέλλον ἀσφαλῶς εἰς ὀξύτερον βαθμόν καί ἴσως μέσω ὀξυτέρων ἀντιθέσεων καί στιγμιαί ων παραδοξοτήτων καί παροδικῆς ἐξαλλότητος πρός ἀπαρτισμόν τῆς μιᾶς ποίμνης. Τοῦτο δέν εἶναι προφη τεία μέλλοντος ἀλλ' εἶναι ἀνάμνησις παρελθόντος ἐν τῇ δυναμικῇ ἐξελίξει της ὡς προεκτεινομένη εἰς τό μέλλον. Διότι ἡ Ἐνσάρκωσις τοῦ Λόγου ὑπήρξεν καί θά πα ραμείνῃ ἄξων τῆς ἱστορικῆς πραγματικότητος διά πάντα.
Χριστός ἐτέχθη!
Ἀληθῶς ἐτέχθη!
Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΣΑΣ
+ ὁ Πειραιῶς ΣΕΡΑΦΕΙΜ
