Πάταγο έχει κάνει στην Αμερική, αλλά και σε όλο τον κόσμο η τηλεοπτική παραγωγή «Παιχνίδι του Στέμματος- Το τραγούδι της φωτιάς και του Πάγου», Game of Thrones-A Song of Ice and Fire, βασισμένη στο μυθιστόρημα του Τζωρτζ Μάρτιν, το οποίο ολοκληρώνεται σε επτά μέρη, εκ των οποίων τα πέντε μέχρι τώρα έχουν κυκλοφορηθεί, ενώ στο Διαδίκτυο μπορεί κάποιος να διαβάσει αποσπάσματα από το έκτο. Ήδη στην Αμερική προβάλλεται ο δεύτερος κύκλος. Διάβασα αυτό το διάστημα το μυθιστόρημα, ομολογουμένως με μία επιφύλαξη, κυρίως διότι είχα την αίσθηση ξεκινώντας ότι ήταν μία παραλλαγή του Άρχοντα των Δακτυλιδιών. Ομολογώ ότι οι επιφυλάξεις μου διασκεδάστηκαν. Το μυθιστόρημα είναι πολύ δυνατό. Είναι ένα εντυπωσιακό, στα όρια του επικού, σχόλιο πάνω στην δύναμη της εξουσίας και στην αλλοτρίωση που αυτή προκαλεί στον άνθρωπο, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, θρησκευτικής πίστης, κοινωνικής θέσης. Θα έλεγα ότι πρόκειται για μία βαθιά σπουδή της πεπτωκυίας ανθρώπινης φύσης, χωρίς ο συγγραφέας να εισέρχεται σε θεολογικά ζητήματα ή να κάνει προπαγάνδα του πολιτικώς ορθού. Η βία, η ωμότητα, ο έρωτας, η σεξουαλικότητα δεν κρύβονται, χωρίς όμως να φθάνουν τα όρια του αηδιαστικού ή του χυδαίου, όπως ίσως κάποιος θα μπορούσε να υποθέσει. Είναι ένα μυθιστόρημα το οποίο, χωρίς να κρύβει, δεν προσβάλλει.
Οι κριτικοί θεωρούν ότι η βασική ιδέα του μυθιστορήματος αντλήθηκε από τον πόλεμο των Ρόδων στην Αγγλία (1455-1485), μεταξύ δύο οίκων, των Λάνκαστερ και των Τυδώρ. Εδώ έχουμε την σύγκρουση των Λάννιστερ και των Σταρκ για την κυριαρχία στη Γη των Επτά Βασιλείων, με την συμμετοχή όμως όλων των Οίκων, όπως επίσης και την παρουσία των τελευταίων απογόνων της παλαιάς Δυναστείας των Ταργκάρυεν. Το βιβλίο προετοιμάζει τον αναγνώστη για την μεγάλη σύγκρουση, τον πόλεμο επικράτησης, με την παρουσία πολλών χαρακτήρων, πλήθους ονομάτων, αρχόντων και ανθρώπων του λαού, ιπποτών, αλλά και παρανόμων, ενώ το μυθιστόρημα διατρέχει η παρουσία της Νυκτερινής Φρουράς, η οποία στέκεται πρόμαχος του Μεγάλου Τείχους που χωρίζει τα βασίλεια από τον κόσμο των Άλλων (που είναι ο κόσμος των νεκρών).
Η πλοκή είναι συναρπαστική. Παρά το γεγονός ότι ο αναγνώστης δυσκολεύεται στην αρχή μέχρι να χωνέψει εντός του το πλήθος των ονομάτων και των χαρακτήρων που παρελαύνουν, καθώς εξελίσσεται η δράση, καταλαβαίνει ποιοι είναι οι κύριοι ήρωες, αλλά και διαπιστώνει ότι ο Μάρτιν αποφεύγει να κάνει αυτό που συνήθως πράττουν οι συγγραφείς επών: να σχηματοποιήσει τους ήρωες σε καλούς και κακούς. Βλέπουμε τον συγγραφέα, ενώ δίνει την εντύπωση ότι π.χ. ταυτίζει έναν από τους κύριους ήρωες, τον νάνο Τύριον Λάννιστερ με το στρατόπεδο του κακού, εντούτοις μας τον παρουσιάζει ανθρώπινο, συμπαθή, καθημερινό. Το ίδιο και με τον Ένταρντ Στάρκ. Ενώ όλοι καταλαβαίνουμε ότι είναι ένας από τους εκφραστές αυτού που συμβατικά θα ονομάζαμε «καλό», ο Μάρτιν δεν θα διστάσει να τον οδηγήσει στο θάνατο, κάνοντάς τον να πληρώσει το γεγονός ότι ήταν εύσπλαχνος και όχι τόσο σκληρός όσο η θέση του απαιτούσε. «Στο παιχνίδι του στέμματος, κερδίζει κανείς ή πεθαίνει», λέει η αδίστακτη βασίλισσα Σέρσεϊ και ο έντιμος Ένταρντ αρνείται να πληγώσει τα συναισθήματα των φίλων του, αποδέχεται να θυσιάσει τον εαυτό του και την αξιοπρέπειά του χάριν της σωτηρίας του παιδιού του που τον έχει προδώσει και να μην δείξει την σκληρότητα που ο θρόνος και η εξουσία απαιτούν, όχι για να οδηγήσει κατ’ ανάγκην τον κόσμο στο καλό, αλλά για να επιβιώσει ο ίδιος.
Και μόνο αυτός ο ήρωας θα ήταν αρκετός για να μας οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι ο Μάρτιν κάνει ένα ευφυές σχόλιο για την εποχή μας. Δεν χωρά εντιμότητα, ευσπλαχνία, αξιοπρέπεια στα παιχνίδια των ισχυρών, αλλά η άνευ όρων επικράτηση. Δεν μπορούμε να μιλάμε για ρομαντισμό στον πόλεμο. Δεν μπορούμε να μιλάμε για φιλία, για αγάπη, για ανθρωπιά σε μια εποχή όπου επικρατεί ο κυνισμός των αγορών, η διάθεση για εξαθλίωση των πάντων προκειμένου οι ισχυροί να κερδίσουν, όπου ο αμοραλισμός διδάσκει ότι «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Η συντριβή του Ένταρντ μπορεί να κάνει τον αναγνώστη να ταυτίζεται με τον συναισθηματικό άρχοντα και στη συνέχεια, με τη γυναίκα του Κάτλυν και το γιο τους Ρομπ που αναλαμβάνουν να παλέψουν για την αποκατάσταση της νομιμότητας και της αλήθειας στα βασίλεια, όμως μένει η αίσθηση ότι τελικά το κακό της εξουσίας που στερείται αγάπη και ανθρωπιά κυβερνά τον κόσμο.
Και αυτό το σχόλιο προεκτείνεται σε όλες τις μορφές εξουσίας, οι οποίες απεικονίζονται στο μυθιστόρημα. Ο άρχοντας Λάννιστερ έχει δύο γιους. Ο ένας είναι ο Τζέιμι, ο εκλεκτός, ο ικανός στρατηγός και πολεμιστής, αυτός που κάνει τον κάθε πατέρα περήφανο. Ο άλλος είναι ο νάνος Τύριον, ο αποδιοπομπαίος τράγος, αυτός που ο πατέρας του δεν του δίνει καμία σημασία, αλλά μόνο τον ειρωνεύεται και τον απορρίπτει, δίδοντάς του την δυνατότητα να ζει γλεντώντας τη ζωή του, χωρίς όμως να τον υπολογίζει. Και στη δύσκολη στιγμή, ο εκλεκτός παγιδεύεται και αιχμαλωτίζεται, ενώ ο πανούργος νάνος αναδεικνύεται αληθινός ηγέτης. Δεν είναι το φαίνεσθαι το οποίο τελικά δίνει αξία στη ζωή, αλλά η αληθινή ικανότητα του ανθρώπου. Ανάλογος είναι ο χαρακτήρας του γιου του Ένταρντ Στάρκ Ρόμπ, ο οποίος αναλαμβάνει ευθύνες που δεν ήταν έτοιμος να αναλάβει, αλλά αποδεικνύεται μέσα από τις δυσκολίες ότι είχε γενναία καρδιά και αναγκάζει όλους εκείνους που τον θεωρούσαν εύκολη λεία, να τον σεβαστούν, να καταλάβουν ότι δεν είναι εύκολος αντίπαλος και ότι η εξουσία δεν κατακτιέται ούτε επιβάλλεται από τα οικόσημα, τις σπουδές, το όνομα που κάποιος φέρει, αλλά στο πεδίο της μάχης, με την ικανότητα αξιοποίησης των χαρισμάτων που έχει, όπως επίσης και με το αν μπορεί να αναδειχθεί αληθινός ηγέτης.
Δεν είναι όμως μόνο η πολιτική και στρατιωτική εξουσία που περιγράφονται εκπληκτικά στο μυθιστόρημα. Είναι και η σχέση πατέρα και παιδιού, άντρα και γυναίκας, αδερφού και αδερφής, άρχοντα και αρχόμενου. Ο άνθρωπος που προχωρά στη ζωή του είναι εκείνος που μπορεί να θυσιάσει κάτι από το εγώ του, αυτός δηλαδή που έχει ταπείνωση, αλλά και αυτός που βρίσκεται σε εγρήγορση. Ο νωθρός, ο απαιτητικός, ο εγωπαθής μπορεί πρόσκαιρα να κερδίζει, όμως σε βάθος χρόνου τον περιμένει η συντριβή και ο θάνατος. Η αντίθεση στη σχέση της Νταινέρυς Ταργκάρυεν και του αδερφού της Βισέρυς είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα, όπως και η παρουσία του Τζον Σνόου, νόθου γιου του Ένταρντ Σταρκ, ενός από τους πιο συμπαθείς ήρωες του μυθιστορήματος.
Το Παιχνίδι του Στέμματος αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον μυθιστόρημα επικής φαντασίας, το οποίο σχολιάζει ουσιαστικά τον κόσμο μας. Αν θέλαμε να μιλήσουμε από την άποψη της θεολογίας, δείχνει την πεπτωκυία ανθρώπινη φύση, την παραδομένη στο θάνατο της εξουσίας, την άρνηση της αγάπης ως συνεκτικού ιστού της κοινωνίας, την αφημένη στην δύναμη των παθών, που δε γνωρίζει ούτε συγγένειες ούτε εμφανίζει σεβασμό στον άλλο. Και χωρίς να παραθεωρούμε την ρεαλιστική αυτή θεώρηση θα άξιζε να συγκρίναμε αυτόν τον κόσμο με την Βασιλεία του Θεού, η οποία προτείνει στον άνθρωπο την θυσία, την αγάπη, την ταπείνωση, την ευσπλαχνία και την αξιοπρέπεια, η οποία γίνεται πορεία στην αιωνιότητα. Γιατί εκεί είναι και η τελική ρίζα στη διαφορά του τρόπου που η θεολογία της Εκκλησίας βιώνει τα πράγματα. Ο άνθρωπος μπορεί από μόνος του να λειτουργήσει ηρωικά, να ξεπεράσει τον εαυτό του και τις δυνάμεις του. Δεν μπορεί όμως να λειτουργήσει στην προοπτική της αληθινής αγάπης, που ξεπερνά το «εγώ» και, κυρίως, δεν μπορεί να υπερβεί τον παρόντα χρόνο, αν δεν υπάρχει ο Χριστός και η σχέση μαζί Του στην Εκκλησία.
Το Παιχνίδι του στέμματος μάς δείχνει το μεγαλείο, αλλά και την διαφθορά της εξουσίας, και ταυτόχρονα το μεγαλείο και τη διαφθορά του ανθρώπου. Η εξουσία μπορεί να είναι ένα παιχνίδι που το αποτέλεσμά του μπορεί να μεγαλύνει ή να συντρίβει ανθρώπους και λαούς. Η αληθινή αγάπη όμως και η θυσία είναι αυτή που κάνει τον άνθρωπο, ακόμη κι αν φαίνεται ότι νικήθηκε από τον χρόνο και τον θάνατο, να ζει αιώνια. Κι όσο κι αν αυτή η στάση φαίνεται ανώφελη στον κόσμο της εξουσίας, εντούτοις μας δίνει αληθινή παρηγοριά, για τον πρόσθετο λόγο ότι δεν είμαστε μόνοι μας σ’ αυτό το δρόμο, όπως οι ήρωες του Μάρτιν, αλλά έχουμε μαζί μας τον Θεό που πιστεύουμε.
Οι κριτικοί θεωρούν ότι η βασική ιδέα του μυθιστορήματος αντλήθηκε από τον πόλεμο των Ρόδων στην Αγγλία (1455-1485), μεταξύ δύο οίκων, των Λάνκαστερ και των Τυδώρ. Εδώ έχουμε την σύγκρουση των Λάννιστερ και των Σταρκ για την κυριαρχία στη Γη των Επτά Βασιλείων, με την συμμετοχή όμως όλων των Οίκων, όπως επίσης και την παρουσία των τελευταίων απογόνων της παλαιάς Δυναστείας των Ταργκάρυεν. Το βιβλίο προετοιμάζει τον αναγνώστη για την μεγάλη σύγκρουση, τον πόλεμο επικράτησης, με την παρουσία πολλών χαρακτήρων, πλήθους ονομάτων, αρχόντων και ανθρώπων του λαού, ιπποτών, αλλά και παρανόμων, ενώ το μυθιστόρημα διατρέχει η παρουσία της Νυκτερινής Φρουράς, η οποία στέκεται πρόμαχος του Μεγάλου Τείχους που χωρίζει τα βασίλεια από τον κόσμο των Άλλων (που είναι ο κόσμος των νεκρών).
Η πλοκή είναι συναρπαστική. Παρά το γεγονός ότι ο αναγνώστης δυσκολεύεται στην αρχή μέχρι να χωνέψει εντός του το πλήθος των ονομάτων και των χαρακτήρων που παρελαύνουν, καθώς εξελίσσεται η δράση, καταλαβαίνει ποιοι είναι οι κύριοι ήρωες, αλλά και διαπιστώνει ότι ο Μάρτιν αποφεύγει να κάνει αυτό που συνήθως πράττουν οι συγγραφείς επών: να σχηματοποιήσει τους ήρωες σε καλούς και κακούς. Βλέπουμε τον συγγραφέα, ενώ δίνει την εντύπωση ότι π.χ. ταυτίζει έναν από τους κύριους ήρωες, τον νάνο Τύριον Λάννιστερ με το στρατόπεδο του κακού, εντούτοις μας τον παρουσιάζει ανθρώπινο, συμπαθή, καθημερινό. Το ίδιο και με τον Ένταρντ Στάρκ. Ενώ όλοι καταλαβαίνουμε ότι είναι ένας από τους εκφραστές αυτού που συμβατικά θα ονομάζαμε «καλό», ο Μάρτιν δεν θα διστάσει να τον οδηγήσει στο θάνατο, κάνοντάς τον να πληρώσει το γεγονός ότι ήταν εύσπλαχνος και όχι τόσο σκληρός όσο η θέση του απαιτούσε. «Στο παιχνίδι του στέμματος, κερδίζει κανείς ή πεθαίνει», λέει η αδίστακτη βασίλισσα Σέρσεϊ και ο έντιμος Ένταρντ αρνείται να πληγώσει τα συναισθήματα των φίλων του, αποδέχεται να θυσιάσει τον εαυτό του και την αξιοπρέπειά του χάριν της σωτηρίας του παιδιού του που τον έχει προδώσει και να μην δείξει την σκληρότητα που ο θρόνος και η εξουσία απαιτούν, όχι για να οδηγήσει κατ’ ανάγκην τον κόσμο στο καλό, αλλά για να επιβιώσει ο ίδιος.
Και μόνο αυτός ο ήρωας θα ήταν αρκετός για να μας οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι ο Μάρτιν κάνει ένα ευφυές σχόλιο για την εποχή μας. Δεν χωρά εντιμότητα, ευσπλαχνία, αξιοπρέπεια στα παιχνίδια των ισχυρών, αλλά η άνευ όρων επικράτηση. Δεν μπορούμε να μιλάμε για ρομαντισμό στον πόλεμο. Δεν μπορούμε να μιλάμε για φιλία, για αγάπη, για ανθρωπιά σε μια εποχή όπου επικρατεί ο κυνισμός των αγορών, η διάθεση για εξαθλίωση των πάντων προκειμένου οι ισχυροί να κερδίσουν, όπου ο αμοραλισμός διδάσκει ότι «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Η συντριβή του Ένταρντ μπορεί να κάνει τον αναγνώστη να ταυτίζεται με τον συναισθηματικό άρχοντα και στη συνέχεια, με τη γυναίκα του Κάτλυν και το γιο τους Ρομπ που αναλαμβάνουν να παλέψουν για την αποκατάσταση της νομιμότητας και της αλήθειας στα βασίλεια, όμως μένει η αίσθηση ότι τελικά το κακό της εξουσίας που στερείται αγάπη και ανθρωπιά κυβερνά τον κόσμο.
Και αυτό το σχόλιο προεκτείνεται σε όλες τις μορφές εξουσίας, οι οποίες απεικονίζονται στο μυθιστόρημα. Ο άρχοντας Λάννιστερ έχει δύο γιους. Ο ένας είναι ο Τζέιμι, ο εκλεκτός, ο ικανός στρατηγός και πολεμιστής, αυτός που κάνει τον κάθε πατέρα περήφανο. Ο άλλος είναι ο νάνος Τύριον, ο αποδιοπομπαίος τράγος, αυτός που ο πατέρας του δεν του δίνει καμία σημασία, αλλά μόνο τον ειρωνεύεται και τον απορρίπτει, δίδοντάς του την δυνατότητα να ζει γλεντώντας τη ζωή του, χωρίς όμως να τον υπολογίζει. Και στη δύσκολη στιγμή, ο εκλεκτός παγιδεύεται και αιχμαλωτίζεται, ενώ ο πανούργος νάνος αναδεικνύεται αληθινός ηγέτης. Δεν είναι το φαίνεσθαι το οποίο τελικά δίνει αξία στη ζωή, αλλά η αληθινή ικανότητα του ανθρώπου. Ανάλογος είναι ο χαρακτήρας του γιου του Ένταρντ Στάρκ Ρόμπ, ο οποίος αναλαμβάνει ευθύνες που δεν ήταν έτοιμος να αναλάβει, αλλά αποδεικνύεται μέσα από τις δυσκολίες ότι είχε γενναία καρδιά και αναγκάζει όλους εκείνους που τον θεωρούσαν εύκολη λεία, να τον σεβαστούν, να καταλάβουν ότι δεν είναι εύκολος αντίπαλος και ότι η εξουσία δεν κατακτιέται ούτε επιβάλλεται από τα οικόσημα, τις σπουδές, το όνομα που κάποιος φέρει, αλλά στο πεδίο της μάχης, με την ικανότητα αξιοποίησης των χαρισμάτων που έχει, όπως επίσης και με το αν μπορεί να αναδειχθεί αληθινός ηγέτης.
Δεν είναι όμως μόνο η πολιτική και στρατιωτική εξουσία που περιγράφονται εκπληκτικά στο μυθιστόρημα. Είναι και η σχέση πατέρα και παιδιού, άντρα και γυναίκας, αδερφού και αδερφής, άρχοντα και αρχόμενου. Ο άνθρωπος που προχωρά στη ζωή του είναι εκείνος που μπορεί να θυσιάσει κάτι από το εγώ του, αυτός δηλαδή που έχει ταπείνωση, αλλά και αυτός που βρίσκεται σε εγρήγορση. Ο νωθρός, ο απαιτητικός, ο εγωπαθής μπορεί πρόσκαιρα να κερδίζει, όμως σε βάθος χρόνου τον περιμένει η συντριβή και ο θάνατος. Η αντίθεση στη σχέση της Νταινέρυς Ταργκάρυεν και του αδερφού της Βισέρυς είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα, όπως και η παρουσία του Τζον Σνόου, νόθου γιου του Ένταρντ Σταρκ, ενός από τους πιο συμπαθείς ήρωες του μυθιστορήματος.
Το Παιχνίδι του Στέμματος αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον μυθιστόρημα επικής φαντασίας, το οποίο σχολιάζει ουσιαστικά τον κόσμο μας. Αν θέλαμε να μιλήσουμε από την άποψη της θεολογίας, δείχνει την πεπτωκυία ανθρώπινη φύση, την παραδομένη στο θάνατο της εξουσίας, την άρνηση της αγάπης ως συνεκτικού ιστού της κοινωνίας, την αφημένη στην δύναμη των παθών, που δε γνωρίζει ούτε συγγένειες ούτε εμφανίζει σεβασμό στον άλλο. Και χωρίς να παραθεωρούμε την ρεαλιστική αυτή θεώρηση θα άξιζε να συγκρίναμε αυτόν τον κόσμο με την Βασιλεία του Θεού, η οποία προτείνει στον άνθρωπο την θυσία, την αγάπη, την ταπείνωση, την ευσπλαχνία και την αξιοπρέπεια, η οποία γίνεται πορεία στην αιωνιότητα. Γιατί εκεί είναι και η τελική ρίζα στη διαφορά του τρόπου που η θεολογία της Εκκλησίας βιώνει τα πράγματα. Ο άνθρωπος μπορεί από μόνος του να λειτουργήσει ηρωικά, να ξεπεράσει τον εαυτό του και τις δυνάμεις του. Δεν μπορεί όμως να λειτουργήσει στην προοπτική της αληθινής αγάπης, που ξεπερνά το «εγώ» και, κυρίως, δεν μπορεί να υπερβεί τον παρόντα χρόνο, αν δεν υπάρχει ο Χριστός και η σχέση μαζί Του στην Εκκλησία.
Το Παιχνίδι του στέμματος μάς δείχνει το μεγαλείο, αλλά και την διαφθορά της εξουσίας, και ταυτόχρονα το μεγαλείο και τη διαφθορά του ανθρώπου. Η εξουσία μπορεί να είναι ένα παιχνίδι που το αποτέλεσμά του μπορεί να μεγαλύνει ή να συντρίβει ανθρώπους και λαούς. Η αληθινή αγάπη όμως και η θυσία είναι αυτή που κάνει τον άνθρωπο, ακόμη κι αν φαίνεται ότι νικήθηκε από τον χρόνο και τον θάνατο, να ζει αιώνια. Κι όσο κι αν αυτή η στάση φαίνεται ανώφελη στον κόσμο της εξουσίας, εντούτοις μας δίνει αληθινή παρηγοριά, για τον πρόσθετο λόγο ότι δεν είμαστε μόνοι μας σ’ αυτό το δρόμο, όπως οι ήρωες του Μάρτιν, αλλά έχουμε μαζί μας τον Θεό που πιστεύουμε.
themistoklismourtzanos.blogspot.com
