Θρηνεί ο κόσμος της μουσικής. Για την απώλεια του Λυκούργου Αγγελόπουλου. Toυ καλλιτέχνη που υπηρέτησε τη μουσική των αγγέλων. Του άρχοντα πρωτοψάλτη της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. Του βυζαντινού ιεροψάλτη που έχει εμπνεύσει μουσικούς στην Ευρώπη και την Αμερική. Που συνέβαλε στην αποδοχή της βυζαντινής μουσικής στον δυτικό κόσμο. Έχει συνεργαστεί με καλλιτέχνες όπως ο Marcel Pérès, έχει διδάξει τη διεθνή ομάδα με έδρα την Πολωνία του Wolf Niklaus Schola Teatru Węgajty, έχει εμφανιστεί σε δεκάδες χώρες σε συναυλίες βυζαντινής μουσικής αντιπροσωπεύοντας την Ελλάδα. Και μας έχει συντροφέψει με το υπέροχο ηχόχρωμα της φωνής του σε ραδιοφωνικές εκπομπές, σε αγρυπνίες και σε μυσταγωγικές ακολουθίες (αρκετές έχουν μεταδοθεί απευθείας από το ραδιόφωνο), όπως στο Όρος Σινά (1983), στην Κολωνία (1985), στο Μέγα Σπήλαιον (1987), στην Ιερά Μονή Βατοπεδίου Αγ. Όρους (1995, 1997) και στον καθεδρικό ναό του Αγ. Δημητρίου Θεσσαλονίκης (1993), ενώ έχει δώσει πάνω από 1000 συναυλίες ανά την υφήλιο.
Ο Λυκούργος Αγγελόπουλος υπήρξε μαθητής του Σίμωνα Καρά και ήταν συχνά αιχμηρός με το πανεπιστημιακό μουσικολογικό κατεστημένο. Όμως, ένα χρόνο πριν, το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΑΠΘ οργάνωσε προς τιμήν του Διεθνή επιστημονική ημερίδα με τίτλο “Η συμβολή του Λυκούργου Αγγελόπουλου, Άρχοντος Πρωτοψάλτου της Αγιωτάτης Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως, στις Βυζαντινές Μουσικές Σπουδές και στη Μουσικολογία γενικότερα”.
Ο Αγγελόπουλος έχει περάσει μέσα στη σχετική βιβλιογραφία για την ερμηνεία της βυζαντινής μουσικής. Πιστεύω ότι με αυτή την εκδήλωση ο Λυκούργος μέσα του αισθάνθηκε δικαίωση για τον αγώνα του να διαδοθεί η βυζαντινή μουσική. Και ναι, τώρα που τον βλέπω στο βίντεο, μέσα σε μια διάθεση αυτοκριτικής, συγκινημένος, μιλάει για τη σχέση του με τη Θεσσαλονίκη, τη σχέση του με τη χορωδία του Πανεπιστημίου. Εκφράζει την ευγνωμοσύνη του. Και κλείνει: «Είμαστε όλοι μαθητές».
Τον είχα πρωτογνωρίσει από έναν συμμαθητή μου, τον Μιχάλη, που μάθαινε μουσική κοντά του, κάπου στη δεκαετία του 1970. Εκείνα τα χρόνια (1977) ίδρυσε με την ενθάρρυνση του Μιχάλη Αδάμη την Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία. Έτσι, άρχισα να τον ανακαλύπτω, δεν άργησα να γίνω θαυμαστής του και με τίμησε με τη φιλία του. Δεν θα ξεχάσω τις αφίξεις του κοντά στα μεσάνυχτα στην γιορτή του Ματθαίου Μουντέ όπου με μια μικρή συνοδεία ψαλτών έψαλλε το απολυτίκιο του αγίου Ματθαίου.
Ήταν φιλομόναχος, λάτρης του Αγίου Όρους και μέσα από αυτόν μάθαμε τον εξαίρετο αθωνίτη ψάλτη με τη βουνίσια φωνή ιεροδιάκονο Διονύσιο Φιρφιρή.
Ο Λυκούργος ήταν ένας βαθύς υπερασπιστής της λειτουργικής ορθόδοξης παράδοσης, τον απασχολούσε η αρχαία ελληνική μουσική, όπως και η παλαιορωμαϊκή μουσική παράδοση (η συνεργασία του με τον Περέζ είναι ένα υπέροχο ξάφνιασμα), ενώ ταυτόχρονα ήταν ανοιχτός σε κάθε είδους μουσική. Συνεργάστηκε με συνθέτες όπως: Μιχάλη Αδάμη, Δημήτρη Τερζάκη, John Tavener, Κυριάκο Σφέτσα, Θ. Αντωνίου, Γ. Κυριακάκη. Πώς να παραλείψω εδώ τη συναυλία του Μαΐου του 2004 στην Αγία Ειρήνη Κωνσταντινουπόλεως με τους Μουεζίνηδες σε έναν διάλογο με την Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία;
Παρακολουθούσε τα πάντα αλλά τον ενδιέφερε κυρίως η εξέλιξη στην ερμηνεία της εκκλησιαστικής μουσικής. Αυτό που πρόσφερε ήταν να δώσει τα κλειδιά για να ανοίξουμε τα σεντούκια με τα αριστουργήματα με άγνωστες μουσικές. Συναρπαστικές. Που ενδιαφέρουν κάθε μουσικό τεχνίτη. Aπό την άλλη πλευρά τα μαθήματά του, οι ξεχωριστές μουσικές ερμηνείες του, και η προσωπική του ενέργεια μας βοήθησαν να γευτούμε τη δραματουργία της ορθόδοξης λατρείας, και ταυτόχρονα να παρηγορηθούμε και να περιποιηθούμε τα μακροχρόνια τραύματά μας.
Λειτουργούσε περισσότερο ως καλλιτέχνης-δάσκαλος και έχει διαμορφώσει το δικό του ρεύμα για την ερμηνεία της ιερής μουσικής. Μια ερμηνεία η οποία όταν συμβαίνει εκτός λατρείας οφείλει να μεταφέρει την ατμόσφαιρα του εκκλησιαστικού χώρου. Και ο Λυκούργος φρόντιζε την όψη της χορωδίας του σε κάθε εμφάνιση. Είχες την αίσθηση ότι δεν πας σε μια συναυλία αλλά σε μια ιερή επιτέλεση. Και αυτό το στοιχείο της ιερότητας ήταν σταθερό σε όλες τις εκτός λατρείας εμφανίσεις.
Κοντά του ένα ετερόκλητο πλήθος μαθητών, αφιερωμένων, όπως αρμόζει σε κάθε γνήσιο δάσκαλο. Και καλλιτέχνη. Όλοι μαζί μετά από πρόβες ή ακολουθία κατέληγαν σε κάποια πλακιώτικη ταβέρνα με νηστεία σε περίοδο σαρακοστής ή κατάλυση σε περίοδο εορτής. Κι αν αναφέρω αυτή τη λεπτομέρεια το κάνω για να πω ότι ο Λυκούργος ζούσε τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας σε όλες τις εκφάνσεις. Ακόμη, θέλω να σημειώσω αυτό: τον είχα παρακολουθήσει σε πρόβες λίγο προτού ταξιδέψει στη Ρωσία και εκεί έβλεπες να μεταμορφώνεται από τον αυστηρό και απαιτητικό εκπαιδευτή σε ένα παιδί που παίζει με τους συμμαθητές του.
Δεν είμαι σε θέση να καταγράψω τους μαθητές του. Είναι πολλοί. Από αυτό αυτή τη μεγάλη ομάδα διακρίνω τον Αδριανό Sirbu, έναν ψάλτη από τη Ρουμανία που διέκρινε και υποστήριξε ο Λυκούργος, και αυτή τη στιγμή χαίρει μεγάλης εκτιμήσεως στη χώρα του και στην Ευρώπη. Και εάν μιλάω για τον Αδριανό το κάνω για να τονίσω την ακτινοβολία που είχε ο Αγγελόπουλος εκτός των ελληνικών συνόρων. Tην ευγνωμοσύνη για τον δάσκαλο διαβάζω και στο κείμενο του λιβανέζου Peter Saliba, που αναρτήθηκε στην Ιδιωτική Οδό.
Είμαι λυπημένος με την απώλεια του Λυκούργου. Δεν είναι ότι κάναμε σχέδια που δεν πραγματοποιήθηκαν. Έτσι κι αλλιώς η ζωή ξεπερνάει τα μάταια, εν πολλοίς, όνειρα! Αλλά, νά, θα μου λείψουν οι συνομιλίες για τους Τρεις παίδες, οι ιστορίες του γύρω από το τραπέζι, η έντασή του όταν υπερασπιζόταν τη λατρευτική μουσική, το σπινθηροβόλο πνεύμα του, το αιχμηρό χιούμορ και η γλύκα της ψυχής του. Δεν πρόκειται να ξεχάσω την ομιλούσα χειρονομία του όταν διηύθυνε τα ημιχόριά του, το καρφωμένο βλέμμα των μαθητών επάνω του.
Με την απουσία του Λυκούργου είμαστε πτωχότεροι. Η παρουσία αυτού του μικρόσωμου ανθρώπου με το μαύρο ρασάκι το καλπάκι και τη μεγάλη καρδιά, του Λυκούργου Αγγελόπουλου, στην Αθήνα, στην Αγία Ειρήνη της Αιόλου, ομόρφαινε τη ζωή στην πόλη! Θα μου λείψει. Πολύ!
Ο Λυκούργος Αγγελόπουλος υπήρξε μαθητής του Σίμωνα Καρά και ήταν συχνά αιχμηρός με το πανεπιστημιακό μουσικολογικό κατεστημένο. Όμως, ένα χρόνο πριν, το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΑΠΘ οργάνωσε προς τιμήν του Διεθνή επιστημονική ημερίδα με τίτλο “Η συμβολή του Λυκούργου Αγγελόπουλου, Άρχοντος Πρωτοψάλτου της Αγιωτάτης Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως, στις Βυζαντινές Μουσικές Σπουδές και στη Μουσικολογία γενικότερα”.
Ο Αγγελόπουλος έχει περάσει μέσα στη σχετική βιβλιογραφία για την ερμηνεία της βυζαντινής μουσικής. Πιστεύω ότι με αυτή την εκδήλωση ο Λυκούργος μέσα του αισθάνθηκε δικαίωση για τον αγώνα του να διαδοθεί η βυζαντινή μουσική. Και ναι, τώρα που τον βλέπω στο βίντεο, μέσα σε μια διάθεση αυτοκριτικής, συγκινημένος, μιλάει για τη σχέση του με τη Θεσσαλονίκη, τη σχέση του με τη χορωδία του Πανεπιστημίου. Εκφράζει την ευγνωμοσύνη του. Και κλείνει: «Είμαστε όλοι μαθητές».
Τον είχα πρωτογνωρίσει από έναν συμμαθητή μου, τον Μιχάλη, που μάθαινε μουσική κοντά του, κάπου στη δεκαετία του 1970. Εκείνα τα χρόνια (1977) ίδρυσε με την ενθάρρυνση του Μιχάλη Αδάμη την Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία. Έτσι, άρχισα να τον ανακαλύπτω, δεν άργησα να γίνω θαυμαστής του και με τίμησε με τη φιλία του. Δεν θα ξεχάσω τις αφίξεις του κοντά στα μεσάνυχτα στην γιορτή του Ματθαίου Μουντέ όπου με μια μικρή συνοδεία ψαλτών έψαλλε το απολυτίκιο του αγίου Ματθαίου.
Ήταν φιλομόναχος, λάτρης του Αγίου Όρους και μέσα από αυτόν μάθαμε τον εξαίρετο αθωνίτη ψάλτη με τη βουνίσια φωνή ιεροδιάκονο Διονύσιο Φιρφιρή.
Ο Λυκούργος ήταν ένας βαθύς υπερασπιστής της λειτουργικής ορθόδοξης παράδοσης, τον απασχολούσε η αρχαία ελληνική μουσική, όπως και η παλαιορωμαϊκή μουσική παράδοση (η συνεργασία του με τον Περέζ είναι ένα υπέροχο ξάφνιασμα), ενώ ταυτόχρονα ήταν ανοιχτός σε κάθε είδους μουσική. Συνεργάστηκε με συνθέτες όπως: Μιχάλη Αδάμη, Δημήτρη Τερζάκη, John Tavener, Κυριάκο Σφέτσα, Θ. Αντωνίου, Γ. Κυριακάκη. Πώς να παραλείψω εδώ τη συναυλία του Μαΐου του 2004 στην Αγία Ειρήνη Κωνσταντινουπόλεως με τους Μουεζίνηδες σε έναν διάλογο με την Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία;
Παρακολουθούσε τα πάντα αλλά τον ενδιέφερε κυρίως η εξέλιξη στην ερμηνεία της εκκλησιαστικής μουσικής. Αυτό που πρόσφερε ήταν να δώσει τα κλειδιά για να ανοίξουμε τα σεντούκια με τα αριστουργήματα με άγνωστες μουσικές. Συναρπαστικές. Που ενδιαφέρουν κάθε μουσικό τεχνίτη. Aπό την άλλη πλευρά τα μαθήματά του, οι ξεχωριστές μουσικές ερμηνείες του, και η προσωπική του ενέργεια μας βοήθησαν να γευτούμε τη δραματουργία της ορθόδοξης λατρείας, και ταυτόχρονα να παρηγορηθούμε και να περιποιηθούμε τα μακροχρόνια τραύματά μας.
Λειτουργούσε περισσότερο ως καλλιτέχνης-δάσκαλος και έχει διαμορφώσει το δικό του ρεύμα για την ερμηνεία της ιερής μουσικής. Μια ερμηνεία η οποία όταν συμβαίνει εκτός λατρείας οφείλει να μεταφέρει την ατμόσφαιρα του εκκλησιαστικού χώρου. Και ο Λυκούργος φρόντιζε την όψη της χορωδίας του σε κάθε εμφάνιση. Είχες την αίσθηση ότι δεν πας σε μια συναυλία αλλά σε μια ιερή επιτέλεση. Και αυτό το στοιχείο της ιερότητας ήταν σταθερό σε όλες τις εκτός λατρείας εμφανίσεις.
Κοντά του ένα ετερόκλητο πλήθος μαθητών, αφιερωμένων, όπως αρμόζει σε κάθε γνήσιο δάσκαλο. Και καλλιτέχνη. Όλοι μαζί μετά από πρόβες ή ακολουθία κατέληγαν σε κάποια πλακιώτικη ταβέρνα με νηστεία σε περίοδο σαρακοστής ή κατάλυση σε περίοδο εορτής. Κι αν αναφέρω αυτή τη λεπτομέρεια το κάνω για να πω ότι ο Λυκούργος ζούσε τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας σε όλες τις εκφάνσεις. Ακόμη, θέλω να σημειώσω αυτό: τον είχα παρακολουθήσει σε πρόβες λίγο προτού ταξιδέψει στη Ρωσία και εκεί έβλεπες να μεταμορφώνεται από τον αυστηρό και απαιτητικό εκπαιδευτή σε ένα παιδί που παίζει με τους συμμαθητές του.
Δεν είμαι σε θέση να καταγράψω τους μαθητές του. Είναι πολλοί. Από αυτό αυτή τη μεγάλη ομάδα διακρίνω τον Αδριανό Sirbu, έναν ψάλτη από τη Ρουμανία που διέκρινε και υποστήριξε ο Λυκούργος, και αυτή τη στιγμή χαίρει μεγάλης εκτιμήσεως στη χώρα του και στην Ευρώπη. Και εάν μιλάω για τον Αδριανό το κάνω για να τονίσω την ακτινοβολία που είχε ο Αγγελόπουλος εκτός των ελληνικών συνόρων. Tην ευγνωμοσύνη για τον δάσκαλο διαβάζω και στο κείμενο του λιβανέζου Peter Saliba, που αναρτήθηκε στην Ιδιωτική Οδό.
Είμαι λυπημένος με την απώλεια του Λυκούργου. Δεν είναι ότι κάναμε σχέδια που δεν πραγματοποιήθηκαν. Έτσι κι αλλιώς η ζωή ξεπερνάει τα μάταια, εν πολλοίς, όνειρα! Αλλά, νά, θα μου λείψουν οι συνομιλίες για τους Τρεις παίδες, οι ιστορίες του γύρω από το τραπέζι, η έντασή του όταν υπερασπιζόταν τη λατρευτική μουσική, το σπινθηροβόλο πνεύμα του, το αιχμηρό χιούμορ και η γλύκα της ψυχής του. Δεν πρόκειται να ξεχάσω την ομιλούσα χειρονομία του όταν διηύθυνε τα ημιχόριά του, το καρφωμένο βλέμμα των μαθητών επάνω του.
Με την απουσία του Λυκούργου είμαστε πτωχότεροι. Η παρουσία αυτού του μικρόσωμου ανθρώπου με το μαύρο ρασάκι το καλπάκι και τη μεγάλη καρδιά, του Λυκούργου Αγγελόπουλου, στην Αθήνα, στην Αγία Ειρήνη της Αιόλου, ομόρφαινε τη ζωή στην πόλη! Θα μου λείψει. Πολύ!
* Καθηγητού Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών
Πηγή εδώ
