H επίκληση της Παραδόσεως της Εκκλησίας, μέσα στα πλαίσια της οποίας καθαγιάζεται και χαριτώνεται η διάδραση της λειτουργικής διάστασης της προσευχής είναι πράγματι επίκληση στο σταυροαναστάσιμο φρόνημα της Εκκλησίας. Πάντοτε η Αγία μας Eκκλησία, πέρα από τη μόρφωση της γνωστικής συνείδησης των μελών της , κύριο μέλημα είχε τη γνώση και τη βιωματική προσέγγιση της οντολογικής αλήθειας, με την χαρισματική έννοια της αποκαλύψεως, ως πρόγευσης της αιωνιότητας στο Πανάγιο Πρόσωπο του Σωτήρος Χριστού. Αυτή η αποκεκαλυμμένη αλήθεια έχει χαρακτήρα οικουμενικό και παγκόσμιο, δεν περιορίζεται, αυτοπροσδιορίζεται. Η μέθεξη στην αλήθεια που επιτυγχάνει ο προσευχόμενος μέσω της αγιοπνευματικής προσευχής είναι μέθεξη στην κοινωνία της Αγίας Τριάδος , μέθεξη στην αλήθεια του προσώπου εξ επόψεως θεολογικής , στο πρόσωπο του Κυρίου Ιησού Χριστού και μέσω αυτού, στην κοινωνική σχέση και κοινοτική συσχέτιση με όλη την κτίση, πανανθρώπινη και παγκόσμια [1]. Ο χριστιανός δεν «γεννάται» αλλά «αναγεννάται» [2] στη σφαίρα του παγκοσμίου γίγνεσθαι, μέσω της λατρευτικής διάδρασης της προσευχής , που δεν περιχαρακώνεται σε περιοριστικά όρια και φραγμούς.
Αυτή η λατρευτική προσευχητική διάσταση εδράζεται στο φωτισμό , στη δύναμη, στην επενέργεια και υπερμεσιτεία του Αγίου Πνεύματος [3]. Το Άγιο Πνεύμα είναι η δραστική αρχή κάθε ενέργειας και επιπρόσθετα, η ενεργητική δύναμη όλων των λατρευτικών μυστηρίων και όλων των λατρευτικών πράξεων της Εκκλησίας. Γι ΄ αυτό, κάθε προσευχητική αναγωγή στον Θεό έχει παγκόσμια διάδραση , γιατί το ίδιο το σύμπαν περιλαμβάνεται στα δημιουργήματα της αγάπης Του [4].
Ποιο ρόλο διαδραματίζει όμως η λειτουργική αγωγή στη λατρευτική συμπεριφορά του πιστού; Έως ποίου σημείου και σε ποιὀ ποσοστό αλληλο-περιχωρούνται τύπος και ουσία και ποιά τελικά η ορθόπρακτη παρουσία ενός εκάστου μέσα στη λατρευτική ροή της Σωστικής Κιβωτού;
Άς τονίσουμε εξ αρχής ότι αναφερόμενοι στη λειτουργική αγωγή του πιστού , εστιάζουμε την αναφορά μας στην προσωπική αλλά και κοινοτική παρουσία και συμμετοχή του κατά τη διάρκεια των ιερών Ακολουθιών, των Ιερών Μυστηρίων , εξαιρέτως δε , στο Μέγα Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας , όπου η άτακτη και σχεδόν ποτέ ¨αβοητί ¨ λατρευτική συνοχή μετατρέπεται σε απάνθρωπη και ανίερη μάζα , διεκδικώντας αβλεμώς και αβουλεύτως να προηγηθεί για να προφθάσει τον Άφθαστον…
Της λειτουργικής αγωγής προτάσσεται και προδρομικά εξαίρεται η μακαρία ταπείνωση, πλην όμως, όχι ως φιλοσοφική αυτογνωσία και απόπειρα για αυτοπραγμάτωση , αλλά ως πλήρη συναίσθηση αφ΄ενός της αμαρτωλότητας και ασημότητάς μας και αφ΄τέρου ως ολοκληρωτική αποδοχή και εγκόλπωση της ιερότητας της στιγμής και του Μυστηρίου. Προς επίρρωσιν , ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης συμβουλεύει την επιστράτευση του ιερού φόβου του Θεού [5] , όχι βέβαια με την αντιδιαδραστική έννοια , τη συμφεροντολογική μεταξύ πιστού και Ουρανού, αλλά με την άκρως αλτρουϊστική , με την αγαπητική σχέση τέκνου προς τον Πατέρα, θεοκεντρικής κοινωνίας που ο φόβος ένεκα της Θυσιαστικής αγάπης του Πατρός , μεταμορφώνεται σε πλήρη σεβασμό από τον πιστό.
Η ορθοπραξία και σεμνή παρουσία του πιστού κατά τη διάρκεια των ιερών ακολουθιών, εκφράζει και ορθοτομεί περίτρανα ως αντανάκλαση την ιδέα του Θεού, που εδράζεται και είναι εμποτισμένη στον άνθρωπο και ακολούθως , μετά της παρέλευσης της εμβριθούς και δια βίου καλλιέργειάς της, εξωτερικεύεται ως έμφυτη θρησκευτικότητα. Αυτή η θρησκευτικότητα , κάθε φορά που εξελίσσεται θεοφιλώς και θεαρέστως εντός των ιερών ναών , περιφρουρεί καθοριστικά τόσο την θεοκεντρική κοινωνία Θεού – ανθρώπου , όσο και την αγαστή κοινοτική περιχώρηση μεταξύ των πιστών αλλά και της άλογης κτίσης , ακριβώς επειδή ο φυσικός κόσμος είναι το κάτοπτρο της μεγαλωσύνης και παντοδυναμίας του Θεού.
¨ Ιδού νυν καιρός ευπρόσδεκτος ¨ για να κατανοήσουμε ότι εντός των ιερών ναών και ειδικότερα κατά τη διάρκεια των ιερών Ακολουθιών και όλως ιδιαζόντως της Θείας Ευχαριστίας, παρίστανται ¨ πνευμωτικώ τω τρόπω ¨ , όλες οι Ουράνιες Δυνάμεις , σύμπασα η Ουράνια πραγματικότητα , Αυτή η Παναγία Αδιαίρετη Τριάδα , μετά της Κυρίας Θεοτόκου και των αθλοφόρων αγίων. Βέβαια , « οι μεταφυσικές αλήθειες της πίστεως βρίσκονται σε λόγο ευθέως ανάλογο προς τη φύση του υποκειμένου από το οποίον απορρέουν »[6], δηλαδή , ενώ η θεία ουσία παραμένει εσαεί αδιάγνωστη , αμέθεκτη και ακοινώνητη ως προς τη γνωστική και αντιληπτική δυνατότητα του ανθρώπου , μέσω των Ακτίστων Θείων Ενεργειών γίνεται η εξωτερική φανέρωση του Θεού στην κτίση ολόκληρη , και τρόπον τινά έχουμε την ¨ θεατή ¨ όψη της θεότητας.
¨ Μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης προσέλθετε…¨ . Λίγο πριν το Άγιο Ποτήριο , πέραν της προετοιμασίας σου που εναπόκειται στην πνευματική δικαιοδοσία και ευθύνη του πνευματικού σου, στάσου αδελφέ και ενθυμήσου…Ο κυρίως ναός συμβολίζει τον ουρανό και το ιερό βήμα παρομοιάζεται με τα επουράνια , όπου παρίστανται οι ιερείς ιερουργούντες τα άρρητα και αναφή μυστήρια. Στάσου με δέος , με απόλυτη σιωπή, ως πνευματικό επακόλουθο της σταυρώνουσας ελευθερίας της αγάπης του Θεανθρώπου. Στάσου στο τέλος και εύχου και προσεύχου, κατ΄οικονιμίαν να αξιωθείς της κοινωνίας των συνδαιτημόνων μετά των αυτών παρακλήσεων. Η πανταιτία και ζωαρχική Τριάς οικονομεί τη σωτηρία φιλανθρώπως. ¨ Ιδού νυν καιρός λοιπόν…Στώμεν καλώς , στώμεν μετά φόβου ¨.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1.Πρβλ., Khodre G., The economy of Christ and the Economy of the Holy Spirit, Living Faiths and the Ecumenical Movement, Geneva 1971, σελ.140, Γιαννουλάτου Αναστασίου , Αρχιεπισκόπου Τιράνων και Πάσης Αλβανίας, Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία, μελέτημα ορθοδόξου προβληματισμού, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2005, σελ.40-41.
2.Μπέγζου Μάριου, Διόνυσος και Διονύσιος, Ελληνισμός και Χριστιανισμός στη Συγκριτική Φιλοσοφία της Θρησκείας, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000, σελ. 25, Πρβλ., Λυκούδη Δημητρίου, Η Προσευχή ως επικοινωνιακός τρόπος προσέγγισης του Θείου στον χώρο του μεταμοντέρνου κόσμου, [διπλωματική εργασία], Αθήνα 2011, κυρίως τις σελ. 28-32.
3.Καρδαμάκη Μιχαήλ, πρωτοπρεσβυτέρου, Ορθόδοξη Πνευματικότητα, η αυθεντικότητα του ανθρώπινου ήθους, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 1980, σελ.112-113.
4.Καλλιακμάνη Βασιλείου, πρωτοπρεσβυτέρου, Μεθοδολογικά πρότερα της ποιμαντικής, Λεντίω ζωννύμενοι, εκδ. Μυγδονία , Θεσσαλονίκη 2000, σελ.226-230, Πρβλ., Σκρέττα Νικοδήμου , Αρχιμανδρίτου, Χώρος και Χρόνος στη λειτουργική θεολογία του Συμεών Θεσσαλονίκης , Ρεαλισμός και Σύμβολο, εκδ. Μυγδονία , Θεσσαλονίκη 2013, κυρίως τις σελ. 308-339.
5.Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, Συμβουλευτικόν Εγχειρίδιον, εκδ. Νεκτάριος Παναγόπουλος, ΑΘΗΝΑΙ 2001, σελ.205.
6.Θεοδώρου Ανδρέου , Βασική Δογματική Διδασκαλία , Πιστεύω εις ένα Θεόν, Αποστολική Διακονία , Αθήνα 2007, σελ.14.
Αυτή η λατρευτική προσευχητική διάσταση εδράζεται στο φωτισμό , στη δύναμη, στην επενέργεια και υπερμεσιτεία του Αγίου Πνεύματος [3]. Το Άγιο Πνεύμα είναι η δραστική αρχή κάθε ενέργειας και επιπρόσθετα, η ενεργητική δύναμη όλων των λατρευτικών μυστηρίων και όλων των λατρευτικών πράξεων της Εκκλησίας. Γι ΄ αυτό, κάθε προσευχητική αναγωγή στον Θεό έχει παγκόσμια διάδραση , γιατί το ίδιο το σύμπαν περιλαμβάνεται στα δημιουργήματα της αγάπης Του [4].
Ποιο ρόλο διαδραματίζει όμως η λειτουργική αγωγή στη λατρευτική συμπεριφορά του πιστού; Έως ποίου σημείου και σε ποιὀ ποσοστό αλληλο-περιχωρούνται τύπος και ουσία και ποιά τελικά η ορθόπρακτη παρουσία ενός εκάστου μέσα στη λατρευτική ροή της Σωστικής Κιβωτού;
Άς τονίσουμε εξ αρχής ότι αναφερόμενοι στη λειτουργική αγωγή του πιστού , εστιάζουμε την αναφορά μας στην προσωπική αλλά και κοινοτική παρουσία και συμμετοχή του κατά τη διάρκεια των ιερών Ακολουθιών, των Ιερών Μυστηρίων , εξαιρέτως δε , στο Μέγα Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας , όπου η άτακτη και σχεδόν ποτέ ¨αβοητί ¨ λατρευτική συνοχή μετατρέπεται σε απάνθρωπη και ανίερη μάζα , διεκδικώντας αβλεμώς και αβουλεύτως να προηγηθεί για να προφθάσει τον Άφθαστον…
Της λειτουργικής αγωγής προτάσσεται και προδρομικά εξαίρεται η μακαρία ταπείνωση, πλην όμως, όχι ως φιλοσοφική αυτογνωσία και απόπειρα για αυτοπραγμάτωση , αλλά ως πλήρη συναίσθηση αφ΄ενός της αμαρτωλότητας και ασημότητάς μας και αφ΄τέρου ως ολοκληρωτική αποδοχή και εγκόλπωση της ιερότητας της στιγμής και του Μυστηρίου. Προς επίρρωσιν , ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης συμβουλεύει την επιστράτευση του ιερού φόβου του Θεού [5] , όχι βέβαια με την αντιδιαδραστική έννοια , τη συμφεροντολογική μεταξύ πιστού και Ουρανού, αλλά με την άκρως αλτρουϊστική , με την αγαπητική σχέση τέκνου προς τον Πατέρα, θεοκεντρικής κοινωνίας που ο φόβος ένεκα της Θυσιαστικής αγάπης του Πατρός , μεταμορφώνεται σε πλήρη σεβασμό από τον πιστό.
Η ορθοπραξία και σεμνή παρουσία του πιστού κατά τη διάρκεια των ιερών ακολουθιών, εκφράζει και ορθοτομεί περίτρανα ως αντανάκλαση την ιδέα του Θεού, που εδράζεται και είναι εμποτισμένη στον άνθρωπο και ακολούθως , μετά της παρέλευσης της εμβριθούς και δια βίου καλλιέργειάς της, εξωτερικεύεται ως έμφυτη θρησκευτικότητα. Αυτή η θρησκευτικότητα , κάθε φορά που εξελίσσεται θεοφιλώς και θεαρέστως εντός των ιερών ναών , περιφρουρεί καθοριστικά τόσο την θεοκεντρική κοινωνία Θεού – ανθρώπου , όσο και την αγαστή κοινοτική περιχώρηση μεταξύ των πιστών αλλά και της άλογης κτίσης , ακριβώς επειδή ο φυσικός κόσμος είναι το κάτοπτρο της μεγαλωσύνης και παντοδυναμίας του Θεού.
¨ Ιδού νυν καιρός ευπρόσδεκτος ¨ για να κατανοήσουμε ότι εντός των ιερών ναών και ειδικότερα κατά τη διάρκεια των ιερών Ακολουθιών και όλως ιδιαζόντως της Θείας Ευχαριστίας, παρίστανται ¨ πνευμωτικώ τω τρόπω ¨ , όλες οι Ουράνιες Δυνάμεις , σύμπασα η Ουράνια πραγματικότητα , Αυτή η Παναγία Αδιαίρετη Τριάδα , μετά της Κυρίας Θεοτόκου και των αθλοφόρων αγίων. Βέβαια , « οι μεταφυσικές αλήθειες της πίστεως βρίσκονται σε λόγο ευθέως ανάλογο προς τη φύση του υποκειμένου από το οποίον απορρέουν »[6], δηλαδή , ενώ η θεία ουσία παραμένει εσαεί αδιάγνωστη , αμέθεκτη και ακοινώνητη ως προς τη γνωστική και αντιληπτική δυνατότητα του ανθρώπου , μέσω των Ακτίστων Θείων Ενεργειών γίνεται η εξωτερική φανέρωση του Θεού στην κτίση ολόκληρη , και τρόπον τινά έχουμε την ¨ θεατή ¨ όψη της θεότητας.
¨ Μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης προσέλθετε…¨ . Λίγο πριν το Άγιο Ποτήριο , πέραν της προετοιμασίας σου που εναπόκειται στην πνευματική δικαιοδοσία και ευθύνη του πνευματικού σου, στάσου αδελφέ και ενθυμήσου…Ο κυρίως ναός συμβολίζει τον ουρανό και το ιερό βήμα παρομοιάζεται με τα επουράνια , όπου παρίστανται οι ιερείς ιερουργούντες τα άρρητα και αναφή μυστήρια. Στάσου με δέος , με απόλυτη σιωπή, ως πνευματικό επακόλουθο της σταυρώνουσας ελευθερίας της αγάπης του Θεανθρώπου. Στάσου στο τέλος και εύχου και προσεύχου, κατ΄οικονιμίαν να αξιωθείς της κοινωνίας των συνδαιτημόνων μετά των αυτών παρακλήσεων. Η πανταιτία και ζωαρχική Τριάς οικονομεί τη σωτηρία φιλανθρώπως. ¨ Ιδού νυν καιρός λοιπόν…Στώμεν καλώς , στώμεν μετά φόβου ¨.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1.Πρβλ., Khodre G., The economy of Christ and the Economy of the Holy Spirit, Living Faiths and the Ecumenical Movement, Geneva 1971, σελ.140, Γιαννουλάτου Αναστασίου , Αρχιεπισκόπου Τιράνων και Πάσης Αλβανίας, Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία, μελέτημα ορθοδόξου προβληματισμού, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2005, σελ.40-41.
2.Μπέγζου Μάριου, Διόνυσος και Διονύσιος, Ελληνισμός και Χριστιανισμός στη Συγκριτική Φιλοσοφία της Θρησκείας, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000, σελ. 25, Πρβλ., Λυκούδη Δημητρίου, Η Προσευχή ως επικοινωνιακός τρόπος προσέγγισης του Θείου στον χώρο του μεταμοντέρνου κόσμου, [διπλωματική εργασία], Αθήνα 2011, κυρίως τις σελ. 28-32.
3.Καρδαμάκη Μιχαήλ, πρωτοπρεσβυτέρου, Ορθόδοξη Πνευματικότητα, η αυθεντικότητα του ανθρώπινου ήθους, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 1980, σελ.112-113.
4.Καλλιακμάνη Βασιλείου, πρωτοπρεσβυτέρου, Μεθοδολογικά πρότερα της ποιμαντικής, Λεντίω ζωννύμενοι, εκδ. Μυγδονία , Θεσσαλονίκη 2000, σελ.226-230, Πρβλ., Σκρέττα Νικοδήμου , Αρχιμανδρίτου, Χώρος και Χρόνος στη λειτουργική θεολογία του Συμεών Θεσσαλονίκης , Ρεαλισμός και Σύμβολο, εκδ. Μυγδονία , Θεσσαλονίκη 2013, κυρίως τις σελ. 308-339.
5.Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, Συμβουλευτικόν Εγχειρίδιον, εκδ. Νεκτάριος Παναγόπουλος, ΑΘΗΝΑΙ 2001, σελ.205.
6.Θεοδώρου Ανδρέου , Βασική Δογματική Διδασκαλία , Πιστεύω εις ένα Θεόν, Αποστολική Διακονία , Αθήνα 2007, σελ.14.
* Θεολόγου – Φιλολόγου, Υπ. Δρος Παν/μίου Αθηνών
