Με την βαθιά πίστη του στο Θεό και την αφοσίωσή του στην Ορθοδοξία, ο Λογοθέτης Λυκούργος στα κείμενά του, ήδη από την αρχή της σαμιακής επανάστασης, διατράνωσε ότι η απελευθέρωση των Ελλήνων ήταν θέλημα Θεού, υπό την έννοια ότι με τον τρόπο αυτό ο Θεός τιμωρούσε την σουλτανική εξουσία για την αλαζονεία και την απανθρωπιά της. Η ελευθερία και η αυτοδιάθεση ανήκαν, κατά τον Λυκούργο, στα δώρα του Θεού προς τους ανθρώπους, και η υπεράσπισή τους, όταν κάποιοι με τη βία τα καταπατούσαν, ήταν υπόθεση θεάρεστη, και είχε όλη την θεϊκή στήριξη και βοήθεια που θα μπορούσαν να έχουν ανθρώπινες πράξεις.
Μέσα στο πλαίσιο αυτό, η απρόσμενη νίκη του Αυγούστου του 1824 εναντίον στρατού υπέρογκου και στόλου τεράστιου, αποδόθηκε στον εορτάζοντα Σωτήρα Χριστό, ο ίδιος δε ο Λυκούργος έφτιαξε με κερί το πρόπλασμα του ναού που θα του αφιέρωναν ως τάμα, και προχώρησε στην οικοδόμησή του, από το 1831 ως το 1833. Απολύτως ενδεικτική είναι η φρασεολογία της αφιέρωσης, όπως φαίνεται σε πηγές της εποχής : «Τα Σα εκ των Σων Σοι προσφέρομεν η Σάμος και ο εν αυτή λαός Σου την ανέγερσιν του Ιερού Ναού της Θείας Σου Μεταμορφώσεως εις αιωνίαν δόξαν και ανάμνησιν των εις ημάς εξέχεας υπερφυών θαυμασίων Σου Χριστέ Βασιλεύ του παντός, Σωτήρ και Λυτρωτά ημών, πρόσδεξε ευμενώς την εξ όλης ψυχής και καρδίας ημών προσφοράν ταύτην και μηδέποτε εγκαταλείπεις την Νήσον Σου ταύτην και τον εν αυτή Λαόν Σου τους δια παντός ελπίζοντας εις Σε».
Πολλά και σημαντικά μεσολάβησαν από τότε για την πατρίδα και το νησί μας, στιγμές νίκης και ώρες ήττας, εκδηλώσεις μεγαλείου και περίοδοι σκλαβιάς, απογοήτευσης, αποκαρδίωσης. Ο εορτασμός όμως της 6ης Αυγούστου, αρχικά από το λαό και κατόπιν και από την Πολιτεία δεν έπαυσαν να δείχνουν στους Σαμίους όχι μόνο το εθνικό και θρησκευτικό χρέος τους, αλλά και την ουσία της συλλογικής, κοινωνικής και εθνικής μας ύπαρξης, την εσώτερη υπόσταση της ζωής και της ταυτότητάς μας, εθνικής, θρησκευτικής και πολιτισμικής.
Την ευχαριστηριακή αυτή προσκύνηση απονέμουν στο Σωτήρα Χριστό, κάθε 6η Αυγούστου, οι Σάμιοι όπου γης, στην ιδιαίτερη δε πατρίδα μας, οι απόγονοι των σεσωσμένων του 1824 συνεχίζουν να συρρέουν στο πανσαμιακό ιερό προσκύνημα του ναού της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, στο Πυθαγόρειο. Σπεύδουν κάθε χρονιά εκεί ώστε να ευχαριστήσουν για μια ακόμη φορά τον Χριστό, διδάσκοντας τα παιδιά τους εμπράκτως, να συνεχίζουν στους αιώνες το τάμα των επαναστατημένων Σαμίων του 1824.
Αγαπητά μου παιδιά,
Υπάρχουν στιγμές οριακές στη ζωή και στη συνέχεια κάθε έθνους, στιγμές που προσδιορίζουν το μέλλον του και χαρακτηρίζουν την μετέπειτα συλλογική ζωή του. Μια τέτοια στιγμή έζησαν οι Σάμιοι στις αρχές Αυγούστου του 1824 εδώ, στο Πυθαγόρειο και στον Ηραϊτη κόλπο, όταν με ολοφάνερη θεία βοήθεια απέκρουσαν τον θανάσιμο κίνδυνο της οθωμανικής απόβασης στο νησί, που με βεβαιότητα θα έφερνε και στη Σάμο την ολέθρια μοίρα της Κάσου, της Χίου και των Ψαρών.
Τη νίκη των σαμιακών όπλων κατά την επανάσταση του 1821 προσδιόρισε η πίστη στον Θεό, η αφοσίωση στην Ορθόδοξη Εκκλησία και η εμμονή στις παραδοσιακές αξίες της ελληνικής ζωής, όπως αυτές εκδηλώνονται ανά τους αιώνες στα ήθη, στα έθιμα και στις ποικίλες εκδηλώσεις του πολιτισμού μας. Το κυριότερο και πλέον επίκαιρο μήνυμα της λαμπρής αυτής εορτής είναι ότι μόνο με την προσήλωση στα ίδια ιδανικά θα καταφέρουμε να βγούμε νικητές και από τις παρούσες δεινές συγκυρίες που βιώνουμε, από την προσπάθεια πλέον όχι εδαφικής αλλά της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτισμικής καθυπόταξής μας.
Αρκεί να μην ξεχνούμε το παρελθόν και τα ιδανικά που διαχρονικά φώτισαν και καθοδήγησαν τους προγόνους μας, όπως προκύπτουν από τα ίδια τα κείμενα της εποχής. Αρκεί να μην εκλαμβάνουμε εορτασμούς όπως ο σημερινός ως απλές ευκαιρίες αργίας και σχόλης, αλλά να τους αποδίδουμε τον ουσιαστικό ρόλο που πρέπει να έχουν στη ζωή μας, ως παραδείγματα αγώνα και εμμονής στα πατρώα, στα όσια, τα ιερά και τα τιμαλφή της πίστης και του Γένους μας. Αρκεί δηλαδή να τιμούμε τους αγωνιστές προγόνους μας όπως και η Εκκλησία τους μάρτυρες της πίστης: όχι με τον απλό πανηγυρισμό, αλλά με την ουσιαστική μίμηση του παραδείγματός τους.
Χρόνια Πολλά!
Ὁ Ἐπισκοπός σας
† Ο ΣΑΜΟΥ ΚΑΙ ΙΚΑΡΙΑΣ ΕΥΣΕΒΙΟΣ
